Hümanizm tâbiri ve mefhumu


HUMANİZMİN ÇIKIŞ ve YAYILIŞI



Yüklə 273,96 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/10
tarix17.11.2018
ölçüsü273,96 Kb.
#80948
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

HUMANİZMİN ÇIKIŞ ve YAYILIŞI 

213 

Genel olarak Dante'de Orta-çağ duygusu hayli kuvvetli bir şekilde 

kendini göstermekle beraber hümanizm hareketinde tuttuğu seçkin yer 

münakaşa götürmez. Dante bir taraftan yaktığı meş'ale ile Batı âleminin 

sisli, skolastik havasını dağıtmıya uğraşırken diğer taraftan Antik 

âleminin kapısını şiddetle çalmıştı. 

Vakıa Antik ile halihazır arasında aracılık eden şahsiyetlerin 

öncülerine daha XII. yüzyılda rastlanır. Bütün Batı ülkelerine şâmil olan 

bu devrin gezgin-derbeder ruhani mensupları, sonraki bilhassa XVI. 

yüzyılda Almanya'daki büyük mümessilleri gibi kararsız hayatları, 

aşırı hürriyet telâkkileri, antikize ettikleri şiirleriyle hümanizmin 

ilk müjdecileri sayılabilirler. Fakat XIV. yüzyılda esas itibariyle ruhani 

mahiyet taşıyan ve ruhanîler tarafından beslenen ortaçağ irfanına 

cephe alan yeni bir hareket ortaya çıkar ki, bu yeni cereyan tercihen 

Orta çağın ötesinde kalan istikamete yönelir. Yeni istikametin yolcuları, 

faal uzuvları itibar görür ve önemli yer tutarlar. Çünki bunlar eskilerin 

bilgisine sahip bulunuyorlar, eskiler gibi yazmayı deniyorlar, eskilerin 

düşünüp duydukları gibi düşünmiye duymuya başlıyorlardı. 

Hümanizmi mutlak surette zafere ulaştırmak istiyen XIV. yüzyılın 

kuvvetli kültürü, bilhassa İtalya ruh âleminin en seçkin şahsiyetleri, 

XV. yüzyılın hudutsuz Antik iptilâlarına kapıları'açmıştır ki, bunların 

başında Dante gelir. Şayet aynı çapta başka dahîler yetişerek İtalya 

kültürünü idâme etseydiler, İtalya, bizzat Antik elemanlarla en çok 

meşbû olduğu zamanda bile, yüksek derecede hususiyeti olan, millî 

damgayı taşımakta devam ederdi. Fakat ne İtalya'da, ne de artakalan 

batı âleminde ikinci bir Dante yetişmediği için bu büyük adam, antik 

irfanı ilk olarak sarih bir şekilde kültür hayatının ön plânına alan 

biricik şahsiyet olarak kalmıştır. Vakıa " İlâhî komedi „ eserinde Antik 

ile hıristiyanhğı aynı derecede kıymet taşıyan cevher olarak mütalâa 

etmemişti. Fakat bir düziye karşılaştırdığı paralel tiplerle, kaideten 

aynı vakıa için hıristiyanlıktan, aynı zamanda cahillikten serdettiği 

misalleri birleştiriyordu. Fakat şu nokta unutulmamalıdır ki Hıristiyan­

lığın tarihi ile fantazi dünyasının malûm olmasına mukabil Antik âlem 

meçhuldü ; Onun için çok vaat edici ve heyecan verici idi. İşte bunun 

içindir ki, muvazeneyi tutan bir Dante'nin artık bulunmadığı müteakip 

çağlarda Antik âlem umumun ilgisini çekmiş ve derdemez üstün yer 

tutmuştur

  l


Dantenin antik âlemin yolunu göstermesine, Klâsik irfanın kapısını 

şiddetle çalmasına mukabil, Petrarka artık açılmış olan bu yeni dünyaya 

emniyetle girmiş ve Klâsik irfanın asıl anlamda koruyucusu olmuştur. 



Francesco Pertrarca (1304-1374). 

Petrarka başta ateşli genç kalbinin maceralarını terennüm eden 

sonett'leriyle tanınmış ve etrafın hayret ve takdirini üzerine çekmişti. 

1

 Jacob Burckhardt, cilt 1, s. 223-226. 



214 

ŞÜKRÜ AKKAYA 

Büyülü bir kaynak gibi fışkıran liriki, zamanla gelişerek, tamamiyle 

üniversel bir değer kazanmıştı. Uzun seyahatlar yapmış, intibalarıni 

hudutsuz bir alıcı kudretiyle mezcederek işlemiş, yurttaşlarından hiçbi­

rine, hattâ Dante'ye nasip olmıyacak bir şekilde memleketin edebî kül­

türüne müessir olmuş ve daha gençliğinde " meşhur sima „ lardan 

olmuştu. Fakat Klâsik âlemin açılması hususunda elde ettiği kazançlar 

daha çok önemli idi. Vakıa Yunanca öğrenememişti, lâkin Lâtinceye 

tamamiyle hâkimdi. Lâtince şiirleri, mektupları, yazılariyle kendisine sü­

rekli bir şöhret teminini umuyordu. 

Sevgilisine olan özlemi dolayısiyle nasıl bir düziye onun güzellik­

lerini keşfediyordu ise, sevgili yurdu İtalya'ya hayranlığını ifade için de 

aynı şekilde bir düziye sebepler ve vesiler buluyordu. Kuvvetli bir 

yaşama sevinci ile coşan Petrarka'nın duyuşları gerek tabiatı, gerekse 

insanı ayni içlilikle sarıyordu. Taşrada şair sürgünlükte yurtsever 

olduktan, Roma'da şairlik tacı giydikten sonra hümanist olmuştu

1

1336 da Roma'yı ilk ziyaretinde eski antik âbidelerden derin bir 

surette müteessir olmuştu. Napoli'yi ve klâsik makamları, Virjil elinde 

olduğu halde, dolaşan Petrarka 1341 de Paris Üniversitesinin şairlik 

tacı teklifini reddederek Roma Kapitol'unda taç giymeyi üstün tutmuştu. 

Bu alkış kendisi için en kutsal bir an olmuştu. Artık kendisini Antik 

klâsik irfanın bir misyoneri hissediyordu. 

Petrarka'yı hayatı, yer yer dolaştırmış, birçok defalar İtalya'yı 

baştan başa gezdirmiş, hatta Alpleri aşarak Almanya'ya götürmüş ve 

her yerde şahsiyetinin cazibesi, ifadesinin kulağa hoş gelen ahengi ve 

heyecanının kuvveti dolayısiyle, herkesi sürüklemişti; daha hayatında, 

azizlerin yüzyıllarından sonra, gerçekten Avrupa çapında bir şöhret 

olmuştu. Bununla beraber nasıl tarih boyunca büyük kültür hareket­

lerinde idealin değerinden ziyade uyanan heyecan sürücü bir kuvvet 

teşkil etmişse bu harekette de Petrarka'nın klâsik ideali değil, kendisini 

davaya verişindeki heyecan, terazinin ağmasında müessir olmuştu; XII. 

yüzyıl üslubundaki epik eserleri değil, kaybolan değerlere karşı duyduğu 

özlem saik kuvvet olmuştu

2



Hülâsa Petrarka, İtalya er- rönesansını zirvesine çıkarmıştı. Petrarka 

gibi çok gezmiş, çok okumuş, dünyanın türlü hareketlerinin, hallerinin 

temelini kavramış kişilerce yeni bir insanlık özlemi Kilisede yapılacak 

yenilikler yolu ile gerçekleştirilemezdi. Dante de olduğu gibi bu görgülü 

insanlar da, tanrısal aslî cevheri tekrar- ortaya çıkacak olan, tam bir 

insanın yeniden doğuşunu, ruhun hürriyetini, kemâlin zarafetini, 

âdetlerin güzelliğini tahayyül ediyorlardı. İşte Petrarka bunun yolunu 

keşfetmişti: Klâsik antik Yunan bilgeleri, Roma kahramanları gibi 

1

 W. Stammler, s. 19. 



2

 W. Götz, s. 194. 




Yüklə 273,96 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə