| 22. Qadimgi Gretsiyada prorporsiya.
Qismlarning bir-biriga nisbatini bildiruvchi “proporsiya” so’zi lotinchadan proportion mutanosiblik so’zidan olingan.Qadim zamonlarda pifagorchilar orasida mutanosiblik ta'limoti yuksak hurmatga sazovor bo’lgan. Proporsiya bilan ular tabiatdagi tartibni va go'zallikni, koinotdagi musiqa va uyg'unlikdagi so'zlashuv akkordlari haqida fikrlarni birlashtirdi. Shuning uchun ular proporsiyaning ba’zi turlarini “musiqiy” va “garmonik” deb atashgan.
Mil. avv. IV asrda har qanday miqdorlar (mutanosib va noaniq) uchun umumiy nisbatlar nazariyasi qadimgi yunon olimlarining asarlari bilan yaratilgan bo'lib, ular orasida Teetet va Evdokslar asosiy rol egallagan. Bu nazariya Tevklidning “Negizlar”lar asarining V kitobida berilgan.
“Negizlar”ning VII kitobida butun sonlar (mutanosib miqdorlar) uchun munosabat va proporsiya nazariyasi berilgan.
proporsiyadan Yevklid quyidagi nisbatlarni oladi:
Yevklid VII kitobining 19-jumlasida proporsiyaning asosiy xossasini isbotlaydi: chetki hadlar ko’paytmasi o’rta hadlar ko’paytmasiga teng.
Proporsiyadan masalalarni yechishda qadimgi davrlarda va o’rta asrlarda ham foydalanishgan. Proporsiya yordamida muayyan turdagi vazifalar osongina va tezkor hal etiladi. Proporsiya vaproporsionallik tushunchalari nafaqat matematikada balki arxitektura va san’atda ham qo’llanilgan.
Arxitektura va san'atdagi proporsionallik binoning turli qismlari, rasm, haykal yoki boshqa o'lchamlari o'rtasidagi muayyan munosabatlarga rioya qilishda ishlaydi. Bunday hollarda proporsionallik to'g'ri va chiroyli qurish yoki chizish shartidir.
Dostları ilə paylaş: | 
