Qurd) çıxıb “Ey Oğuz, mənim arxam ca gəl” dedi. Oğuz Kağan qoşu-
nu ilə qurdun arxasm ca getdi, ttil çaym a çatdı. U rum Kağan ilə vu-
ruşub qoşununu yendi, Kağan qaçdı. Oğuz Kağan onun öİKƏSİni ələ
Keçirdi.
Oğuz Kağan yoluna davam etdi. Göy Qurd yenə də öndə gedib
yol göstərirdi. K ağan Hind, T anqut, Suriya və s. öİKƏləri döyüşlə al-
dı, b ir sıra yerlərə, igidlərə ad verdi. Uluğ TürÜK adlı b ir ağıllı qo-
canı özünə baş vəzir elədi.
Uluğ TürÜK b ir gün yuxuda b ir qızıl yay, üç güm üş ox gördü.
Yay gündoğandan günbatana qədər uzanm ışdı, üç güm üş oxsa şima-
la doğru uçurdu.
Uluğ TürÜK yuxusunu Oğuz Kağana danışıb “T anrı b ü tü n dün-
yanı sənin törəm ələrinə bağışlasın” deyir. Oğuz Kağan baş vəzirin sö-
zünü bəyənir. Üç oğlunu gündoğana, üçünü də günbatana göndərir.
BöyÜK oğullar b ir qızıl yay,
kİçİk
oğullar üç güm üş ox tapıb g ətirir-
lə r... Oğuz Kağan yayı böyÜK oğlanlarm a, oxları da
kİçİk
oğlanları-
na verir.
Q urultay çağırıb xalqla yeyib-içib məsləhətləşdİKdən sonra
öIkə-
sini oğulları arasm d a bölüşdürdü.
Və onlara:
Ay oğullar, KÖp m ən aşdum,
Uruşqular
KÖp
mən gördüm.
Çıda bilə oğ
KÖp
mən atdum,
Ayğır birlə
KÖp
yürüdüm,
D üşm anlarım nı ıqlaqurdum ,
D ostlarum nı mən K ültürdüm ,
K
ök
tenqriqə mən ötədim ...
Sənlərqə birə mən yurdum, - dedi.
Siyenpi dastanı
Molo Neu adında bir Siyenpi K unların ordusunda üç il əsgərlİK
edir. Bu m üddət ərzində arvadı bir oğlan doğaraq adını Tanşe Hoay
qoyur. Molo Neu yurduna qayıdıb uşağı görəndə qəzəblənir, arvadı-
nı da, uşağı da öldürməK istəy ir. Qadm bu işin onun iradəsi ilə baş
verm ədiyini, b ir gün möhKəm göy g u ru ltu su n d an qorxaraq yuxarı
baxdıqda ağzm a bir dolu dənəsi düşdüyünü, bundan ham ilə olub on
aya uşağı doğduğunu söyləyir.
Molo Heu arvadm a in an ır, laKİn uşaqdan im tina edir. Anası öz
övladını gizlicə böyüdür. Uşaq yeniyetm ə yaşlarına çatanda onların
sü rü lərin i yağm alam ağa gələn q u ld u rlarla elə qəhrəm ancasına döyü-
şür Kİ, böyÜK şöhrət qazanır. Başına çoxlu igidlər toplanır...
A lp Ər Tonqa dastanı
Turan hÖKmdarı Beşəng b ir gün türK ulu ların ı başm a yığıb söy-
lədi
kİ,
iran lılar bizə çox zülm lər verm işlər, türKÜn öc almaq zam anı
gəlib çıxm ışdır, nə deyirsiniz?.. HÖKmdarm oğlu,
k ök sü
aslan
köksü
Kimi möhKəmlənmiş Alp Ər Tonqa irəli yeriyib: “Baba, öc alm ağa, izn
ver, mən gedim”- dedi. Beşəng rü sx ət verdi.
Alp Ər Tonqanm başçılığı a ltm d a türK -Turan ordusu yazda İra-
na girdi. Düşm ənin ordusunu pozub D ehistan qalasm ı aldılar.
HÖKmdar əsir düşdü. Alp Ər Tonqanm qardaşı Alp A ruz satqm lıq et-
di. Alp Ər Tonqa onu öldürdü.
İran a tabe olan Kabul öİKƏsinin padşahı Zal iran lılara KÖməyə
gələrəK türK- T uran ordusuna böyÜK ziyan vurdu. Alp Ər Tonqa
bundan acıqlanıb dustaq saxladığı İra n hÖKmdarmı öldürdü.
İran ta x tm a Zev Keçdi. İran la Turan arasm da savaş yenidən
başladı. Q ıtlıq oldu. İnsanlar qırılıb q u rtarm asm deyə sülh bağladı-
lar. İran to rp aq larm m Şimal hissəsi T urana qatıldı.
Zev öldÜKdən sonra türK- T uran ordusu yenidən İran a girdi. La-
Kİn bu dəfə Zalm oğlu Rüstəm onların qarşısm a çıxdı. Alp Ər Ton-
qanm ordusunu dağıtdı. Az qala Alp Ər Tonqanı da yenəcəKdi, laKİn
türK b ah ad ırları onu q u rta rd ıla r. R üstəm Keyqubadı ta x ta çıxardı.
Sülh bağlandı və Alp Ər Tonqa vətənə döndü.
İran ta x tm a KeyKavus çıxanda türK- T uran ordusu yenidən İra-
na girdi, ancaq bu dəfə də yardım a gələn Zal onları məğlub edib
İran d an çıxardı.
KeyKavusun əyləncələrlə məşğul olduğunu bilən Alp Ər Tonqa
yenidən İran üzərinə yeridi. KeyKavus oğlu Siyavuş ilə Rüstəm i onun
qarşısına göndərdi. Qara qayğılı yuxu görən Alp Ər Tonqa sülh bağ-
ladı. B uxara, Səmərqənd və Çaçı düşmənə verib Qanq şəhərinə
çəkİİ-
di. Həmin sülhdən razı qalmayan KeyKavus Siyavuşla Rüstəmə qə-
zəbləndi. R üstəm acıqlamb, öz öİKƏsinə getdi. Siyavuş isə Alp Ər Ton-
qaya sığınıb əvvəl türK qəhrəm anlarm dan birinin qızı ilə, sonra isə
Alp Ər Tonqanm gözəl qızı Firəngizlə evləndi. Birinci qadınm dan b ir
oğlu oldu, adm ı Keyxosrov qoydular.
Siyavuşu sevm əyənlər onu Alp Ər Tonqaya çuğulladılar. Siya-
vuş öldürüldü. Alp Ər Tonqa ordusuyla öc alm aq üçün yeridisə də,
məğlub olub Çin dənizinə qədər qaçdı. Turan yıxılıb yaxıldı.
Alp Ər Tonqa T uranm yıxılıb yaxıldığm a, o rdunun dağıldığm a
çox ağladı, öc alm ağa and içdi. N əhayət, ordu toplayıb İrana yeridi,
öİKəni darm adağm etdi.
KeyKavus ta x tı nəvəsi Keyxosrova verdi. Keyxosrov türK- Tu-
ran ordusunu da dağıdıb dünyanın yarıdan çoxunu tu td u . LaKİn
onun əsas məqsədi Alp Ər Tonqanı məhv etməK idi. Ona görə də Tu-
ranın pay tax tı Qanqda -qalada yaşayan ix tiy ar Alp Ər Tonqanm üzə-
rinə yeridi. İran ordusu T uran ordusunu yenib qalaya girsə də, Alp
Ər Tonqa İ
k
İ yüz bəyi ilə qaçıb Çin padşahınm yanm a getdi. Keyxos-
rov Turan hÖKdarmm ardınca düşdü. Qoşunlar üz-üzə dayandılar.
Alp Ər Tonqa Keyxosrova məKtub yazıb təKİif etdi Kİ, onun seçdiyi
Kənar bir yerdə təKbətəK döyüşsünlər. Keyxosrov təKİifi qəbul etmə-
di. O rdular vuruşası oldular. Düşmən hiylə işlədib türK -Turan ordu-
sunu yendisə də, Alp Ər Tonqa imKan tapıb yenə düşməndən qurtar-
dı. O rdusunun dağılm ası, Çin hÖKmdarının ondan üz döndərm əsi Alp
Ər Tonqaya ağır təsir etdi, onu sarsıtdı.
Öz öİKəsinə qayıdıb dağda-daşda ac-yalavac dolaşan Alp Ər Ton-
qa bir m ağarada acı günlər yaşayır, taleyinə yana-yana öz-özünə,
tapdalanm ış vətəninə ağı deyirdi. TürKcə danışdığını görüb onun
Kim olduğunu anladılar və tu tm aq istədilər. Ancaq qaçıb suya atıl-
dı. Keyxosrov məsələdən agah oldu. Alp Ər Tonqanı hiylə ilə sudan
çıxarıb öldürdülər.
Turan hÖKmdarının ölümü türKİər-turanlılar arasmda böyÜK həyə-
cana səbəb oldu, onun ölümünə ağı deyib ağladılar, qan-yaş tÖKdülər:
Alp Ər Tonqa öldümü,
İssiz ajun qaldımı,
ÖdləK
öcün aldımı,
İmdi yürəK yırtılu r.
ÖdlƏK
yaraq gözətti,
Oğru tuzaq uzatdı,
Bəglər bəgin azatdı,
Qaçsa,
Kalı
q u rtu lu r?
Ulaşıb ərən börləyü,
Y ırtıb
yaKa urlayu,
SiKib ünü yurlayu,
Sığtab gözü ö rtü lü r...
Dostları ilə paylaş: |