I c I l d Qədim dövr Prof. Dr
Yüklə 112 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (k İ,) müdrİK TonİKUK ayıqdır, m ərddir, an lay ar... “Qoşun çək ək !”
tu n yısda olurun(tidi)Sü bası İnəl Kağan T ardus sad barzun -tidi. Bil- qə TonrİKUK! -banqa aydı(Bu süq elt(tidi)K ıyınığ KÖnqlünçə ay, bən sanqa ne ayaym (tidi)K elir ersə r, kü ər ÜKÜlür, Kelməz ersər tılığ sa- bığ alı olu r,-tid i. A ltu n yısda olurtım ız. Üç Körüq Kİsi Kəlti, sabı bir: Kağanı sü tasiKdı, On ok süsi Ka- lısız tasiK dı(tir. Y arıs yazıda tiriləlim )tim is. 01 sabığ esidip Kağan- ğ a ru ol sabığ ıttım . K antaym ? Sabığ yana sab... Kelti: 01urun(tiyin tim is. Yəlmə, Karağu edqüti u rğ ıl, basıtm a)tim is. Böqü Kağan ban- q aru ança ayıdmıs: Apa tarK anğaru içrə sab ıdm ıs. Bilqə TonİKUK ayığ ol, öz ol, an q lar... “Sü yorılım ” tis ə r unam an. 01 sabığ esidip sü yorıtdım . A ltu n yısığ yolsızm asdım , E rtis üqüziq Keçiqsizin Keçdi- miz, tü n Katdımız, BolçuKa ta n q ü n tü rü təqdim iz. Tılığ K əlürti, sabı antağ: Y arıs yazıda on tüm ən sü tirilti,-tir. 01 sabığ esidip bəqlər Kopm: Y analım , arığ-obutı yeq-tidi. Ben ança tirm ən , Bən Bilqə TonİKUK: A ltu n yısığ asa Keltimiz, E rtis üqüziq Keçə Kəltimiz. “Kəlm isi alp” tid i, tuym adı. Tenqri, Umay, ıduK yer, sub basa b irti erinç. N əkə təzər biz? Ü küs tiy in nəKƏ KorKur biz az tiy in . Nə basm alım , təqəlim (tidim . Teqdimiz, yaydım ız. EKİnti KÜn Kəlti, örtçə Kizm Kəlti. Sünqüsdim iz. Bizintə eKİ uçı sm qarça artUK e rti. Tenqri yarlm aduK üçün ük ü s tiy in , biz KorKmadımız, sünqüs- dim iz. T ardus sad a ra badı. Yaydım ız, Kağanm tu td ım ız , yabğusm , sadm anta ö lü rti. Əliqçə er tu td ım ız. 01 ok tü n bodunm sayu ıtım ız. 01 sabığ esidip On ok bəqləri, bodunı Kop Kəlti, yÜKÜnti. Kəligmə bəqlərin, bodunın itin(yığm azça bodun təzm is e rti. On ok süsin sü- lətdim . Biz yemə sülədim iz, Anı ertim iz. Yinçü üqüziq Keçə Tinəsi oğlı yatığm a BenqliqəK tağ ığ ... e rtü ... Təmir KapığKa təqi irtim iz, an ta y an tu rtım ız . İnəl KağanKa Ka- ram alı tağKa tezİK, toK arsm ... a n ta yerÜKİ S uk baslığ soğdaK bodun Kop Kəlti. 01 KÜntə təqli türK bodun Təm ir KapığKa, Tinəsi oğlu ya- tığm a tağKa təqm is, idi yoK erm is. 01 yerKƏ bən Bilqə TonİKUK tə- qürtÜK üçün sarığ altu n , örün Kümüs, Kiz-Kuduz, eqribəti, ağı bunq- suz Kəlürti. İltəris Kağan biliq esin üçün, alpın üçün TabğaçKa yeti yeqirm i sünqüsdi, K ıtanda yeti sünqüsdi, OğuzKa bes sünqüsdi. An- ta ayğuçı yəmə bən ök ertim . Y ağıçısı yəmə bən ertim . İltəris Kağan- Ka... türK Bilqə KağanKa, türK Böqü KağanKa... Kapağan Kağan... Tün udım atı, Küntüz olu rm atı. Kızıl Kanım tÖKti, Kara tərim y ü q ü rti isiq-KÜçiq bertim ök, bən özüm yelməq yə- mə ıttım ok: ArKuy Karağuğ u lğ a rtd ım , basınığm a yağığ Kəlürir er- tim . K ağanım m sülətdim iz. Tenqri yarliKazu! Bu türK bodumca yaraKİığ yağığ Kəltürm ədim , töqünliq atığ yü- qürtm ədim . İltə ris Kağan Kazğanmasar, udu bən özüm Kazğanmasar, il yəmə, bodun yəmə yoK ertəçi erti; KazğantuKin üçün uduğ özüm KazğantuKim üçün il yəmə il boltı, bodun yəmə bodun boltı. Özüm Karı boltım , u lu ğ boltım . Nənq yerdəKİ Kağanlığ bodunKa büntüqi bar ersər, nə bunqı b ar ertəçi erm is. TürK bilqə Kağan ilinqə b ititd im bən Bilqə TonİKUK. İltəris Kağan K azğanm asar, yoK e rti ersər, bən özüm bilqə Toni- kuk K azğanm asar, bən yoK e rtim ersər. K apağan Kağan türK sir bo- dun y erin tə bod yəmə, bodun yəmə, Kİsi yəmə idi yoK ertəçi erti. İl- təris Kağan, bilqə TonİKUK KazğantuK üçün K apağan Kağan, türK sir bodun yorıduK i... TürK bilqə Kağan türK sir bodunığ, oğuz bodunığ iqidü o lu ru r. Tərcüməsi: MüdrİK TonİKUK mən özüm Tabğaç elinə getdim . TürK xalqı Tabğaça tabe idi. TürK xalqı xansız olmayım deyə Tabğaçdan ayrıldı, öz xanı ol- du. X anm ı atıb Tabğaça yenə tabe oldu. T anrı belə demişdi: xan ver- dim, xanm qoyub tabe oldun. Tabe olduğum uz üçün ta n rı “öl” de- miş. TürK xalqı öldü, dağıldı, məhv oldu. TürK sir xalqı yerində adam qalm adı. Kolda, daşda qalm ışı toplanıb yeddi yüz oldu. İkİ his- səsi atlı, b ir hissəsi piyada idi. Yeddi yüz adamı aparan böyüyü şad idi. “Qoşul”-dedi. Qoşulanı mən idim(müdrİK TonİKUK. X aqanım ızı seçəK,-dedim. D üşündüm : arıq buğalı, kök buğalı arxadan baxsalar kök buğa, arıq buğa deyə bilm əzlərm iş, deyə düşündüm . Ondan son- ra ta n rı bilİK verdiyi üçün məhz özüm xaqan seçdim. (Mən) müdrİK TonİKUK Boyla Bağa TarKan ilə, İltəris xaqana tə rə f olduq. Cənubda tabğaçı, şərqdə K ıtanı, Şim alda oğuzu çoxlu öldürdü. M əsləhət yol- daşı, şö h rət yoldaşı mən oldum. Çuğay K uzda, Qara Qumda yaşayır- dıq. M aral yeyərəK, dovşan yeyərəK yaşayırdıq. Xalqm boğazı tox idi. Yağımız ə tra fd a y ırtıc ı quş təK idi, biz leş idİK. Eləcə yaşayar- Kən oğuzlardan casus gəldi. Casusun xəbəri belə idi: doqquz oğuz xalqı üzərində xaqan oldu(deyir)Tabğaça K unı Şenünü göndərm iş, K ıtana Tonra Səmi göndərm iş. Xəbəri belə im iş (kİ,) türK xalqı az imiş. X aqanı igid imiş, m əsləhətçisi müdrİK imiş. O İKİ adam v ar isə, səni, Tabğaçı öldürəsidir, deyirəm , şərqdə Kitanı öldürəsidir, deyi- rəm , məni Oğuzu öldürəsidir, deyirəm . Tabğaç, cənub tərəfdən hü- cum et! K ıtan, şərq tərəfdən hücum et! Mən şim al tərəfd ən hücum edim. TürK s ir xalqı yerində (onun) sahibi olm asm . Bacarsaq, sahi- bini məhv edəK deyirəm. O xəbəri eşidib gecə yatm ağım gəlmədi, gündüz oturm ağım gəlmədi. Ondan ö trü xaqanım a m üraciət etdim , belə m üraciət etdim : Tabğaç, Oğuz, K ıtan -bu üçü birləşsədə, dözə- cəyİK, öz içim izi, bayırım ızı qorum uş olacağıq. NazİK İKən yığmaq asan işdir, incə İKən üzməK asan. NazİK qalm olsa, toplam aq ağ ır iş- d ir, incə yoğun olsa, üzməK a ğ ır işd ir. Şərqdə K ıtan d a, cənubda Tab- ğaçda, qərbdə K urdanda, şim alda Oğuzda, İKİ-üç minlİK qoşunum uz v ar, (həmin yerlərə) hücum etməliyİK, nə deyirsən? (Belə m üraciət etdim . Xaqanım , mən müdrİK TonİKUKun etdiyi m üraciəti eşitdim . Könlüncə apar,-dedi. Göy Önügün yuxarısm daK i ÖtÜKən orm anm a apardım . Y ük heyvanları ilə Toğlada oğuzlar gəldi. Qoşunu a ltı min im iş. Biz İkİ m in idİK. DöyüşdÜK. T an rı yar olduğu (üçün) dağıtdıq, çaya tÖKÜldülər. SəpələndİKİəri yollarda da, əlbəttə, öldülər. Ondan ö trü oğuzlar ham ısı (tabe olmağa) gəldilər.TürK xalqm ı ÖtÜKən ye- rinə mən özüm müdrİK TonİKUK g ətird im . ÖtÜKən yeri almmış(deyə eşidib cənubdaKi xalq, qərbdəKİ, şimaldaKi, şərqdəKİ xalq gəldi. İkİ min idİK, İkİ qoşun y aratd ıq . TürK xalqı, türK xaqanı yer- ləşməK, məsKən salm aq üçün Ş andun şəhərinə, dənizə-çaya çatma- mışdı. Xaqanım a deyib qoşun çəKdirdim. Ş andun şəhərinə, dənizə- çaya çatdırdım . İyirm i üç şəhər tabe oldu. U sm B u n ta tu yurdunda yataraq qalır idi. Tabğaç xaqanı yağım ız idi, On ox xaqanı yağımız idi. Ən əsası güclü qırğız xaqanı yağım ız oldu. O üç xaqan məsləhət- ləşib A ltun orm anı üzərinə y ü rü ş edəK(demiş, bu cür m əsləhətləşm iş (k İ,) Şərqə türK xaqanm a qarşı qoşun çəKƏK(demişlər(ona qarşı qo- şun çəKməsəK, hər necə olsa, o bizi, xaqanı cəsur im iş, m əsləhətçisi müdrİK im iş, hər necə olsa öldürəcəKdir. ÜçlÜKdə birləşib qoşun çə- k ə k , onu m əhv edəK- dem işlər. TürKeş xaqanı belə demiş: Mənim xalqım orada yaşayır- demiş. TürK xalqm a “ iğ tişaş sal” - demiş, oğuzlara “üsyan e t” - demiş. O xəbəri eşidib gecə yuxum gəlməz ol- du. O turm ağım gəlməz oldu. Belə düşünüb ... qoşun çək ək - dedim. Kögmən yolu b ir im iş, (onu da düşm ən) tu tm u ş olduğunu eşidib “bu yolla getsəK, yaram az” dedim ... Bələdçi istədim , Çöllü azəri tapdım . Özüm Az yerindənəm ... O nu... bilm ... im iş, b ir dayanacaq imiş. Anı (çayı) ilə getsən, orada gecələsən, getm əyə b ir atlıq yol qalır- de- yə -o yol ilə yürüsəK, olar-deyib düşündüm . X aqanım a m üraciət et- dim, “qoşun y ü rü td ü m , a tla n d ır” - dedim. Ağ Terməl (çaymı) Keçə- rəK düşərgə saldırdım . A tla ra mindirərəK qarı yarıb Keçdim. Yuxa- rı a tla rı yedəKdə ağaclardan tu ta -tu ta qaldırdım . ÖndəKİ döyüşçü- lər (qarı) tapdalayıb (yol açdı), Kolluq təpəni aşdıq, çətinlİKİə endİK. On gecə yandaKi uçqunları dolandıq. Bələdçi yeri yanıldığı üçün bo- ğazlandı. B una görə xaqan “Sürətlə getm əyə çalış” - dedi- “Anı ça- yı boyu gedəK” (dedi). O çay boyu getdİK. Saymaq üçün (qoşunu at- lardan) düşürdÜK. A tla rı ağaclara bağladıq. Gündüz də, gecə də yel Kimi getdİK. Q ırğızları yuxuda basdıq... Süngü ilə (yol) açdıq. Xanm qoşunu toplanm ışdı. DöyüşdÜK, məhv etdİK. X anm ı öldürdÜK. Qır- ğız xalqı xaqana tabe oldu, baş əydi. Qayıtdıq. Kögmən orm anım do- lanıb gəldİK. Q ırğızdan qayıtdıq. TürKeş xaqanm dan casus gəldi, xəbəri bu cür: öndən xaqana qarşı qoşun yürüdəK - dem işlər- yürütm əsəK, bi- zi, xaqanı cəsur imiş, m əsləhətçisi müdrİK im iş, hər necə olsa, öldü- rəcəKdir - demiş- TürKeş xaqanı hücum a Keçmiş-dedi- On ox xalqı ta- mamilə hücum a Keçmiş- deyir-Tabğaç qoşunu da var im iş. O xəbəri eşidib xaqanım : Mən evə qayıdım- dedi -X atun v əfat edib, onu dəfn edim - dedi- Qoşun göndərin- dedi. Qoşunun başm da İnəl xaqan Tar- duş şadı getsin- dedi. MüdrİK TonİKUK! -mənə dedi- Bu qoşunu apar- dedi-Qmağı KÖnlüncə et, mən sənə nə deyim-dedi- Gəlsələr, döyüşü- lər yığ ılar, gəlm əsələr, dil (əsir) m əlum atını alıb o tu r -dedi. A ltun orm anm da yerləşdİK. Üç casus gəldi, m əlum atları bir: xaq an ları qoşun çəKdi, On ox qoşunu son nəfərinədəK hücum a Keçdi- deyirlər. Yarış yazıda topla- naq- dem işlər. O xəbəri eşidib xaqana çatdırdım . Necə edim? Cavabı yenə cavab... gəldi: - O turun- demiş. K əşfiyyatı, Keşiyi yaxşıca təş- Kİİ et, qoşunu basılm ağa qoyma- demiş. Bögü xaqan mənə belə dedi: Apa tarK ana gizli xəbər göndərm işlər (k İ,) müdrİK TonİKUK ayıqdır, m ərddir, an lay ar... “Qoşun çək ək !” desə, razı olma. O sözü eşidib qoşun çəKdim. A ltun orm anm ı yolsuz, İrtış çaym ı Keçidsiz Keçdim, (gündüzü) gecəyə qatdıq, Bolçuya dan sÖKÜləndə yetişdİK. Dil (əsir) g ətird ilər, xəbəri bu cür: Y arış yazıda yüz min qoşun toplaşdı-deyə. O xəbəri eşidib bəylər ham ısı: Qayıdaq, abır-həya yax- şıdır- dedilər. Mən (isə) belə dedim, mən müdrİK TonİKUK: A ltun or- m anm ı aşaraq gəldİK, İrtış çayını KeçərəK gəldİK. (Bəylər) “Gələnlər ig id d irlə r” dedilər, anlam adılar. -Tanrı, Hum ay, müqəddəs yer, su qələbə verdi. Niyə qaçaq? (Düşmən) çox, biz azıq deyə niyə qorxu- ruq? Niyə basılaq, hücum edəK- dedim. Hücum etdİK, dağıtdıq. İKİn- ci gün gəldi. (Düşmən) od Kİmi qızıb yeridi. DöyüşdÜK. Bizdə İkİ qol Yüklə 112 Kb. Dostları ilə paylaş:
|