Yerindən uru turğıl!
Ala çadırın yer yüzinə dİKdirgil!
A tdan-ayğırdan, dəvədən buğra, qoyundan qoç
öldürgil!
İç Oğuzun, Taş Oğuzun bəglərin ü stü n ə yığnaq
etgil!
Ac görsən, toyurğıl! Yalınçıq görsən, tonatğıl!
Borcluyı borcından qurtarğıl!
Dəpə Kİbi ət yığ, göl Kİbi qımız sağdır!
Ulı toy elə, hacət dilə!
Ola
Kİm,
bir ağzı dualım n alqışilə
Tənri bizə bir yetm an əyal verə-dedi.
D irsə xan dişi əhlinin sözilə ulu toy elədi, hacət dilədi. A tdan-
ayğırdan, dəvədən buğra, qoyundan qoç q ırd ırd ı. İç Oğuz, Taş Oğuz
bəglərin üstinə yığnaq etdi. Ac görsə, to y u rd ı. Y alm görsə, tonatdı.
Borcluyı borcm dan q u rtard ı. Dəpə Kİbi ət yığdı. Göl Kİbi qımız sağ-
dırdı. Ə1 götürdilər, hacət dilədilər. B ir ağzı dualım q alqışilə allah-
təala b ir əyal verdi. X atunı ham ilə oltı. B ir neçə m üddətdən sonra
bir oğlan toğurdı. Oğlancuğmı dayələrə verdi, saqlatdı.
A t ayağı
kü
I
ük
, ozan dili çevİK olur. İyəgülü u lalu r, qapırğalı
böyür. Oğlan on beş yaşm a girdi. Oğlanm babası B aym dır xanm or-
dısm a qarışdı.
M əgər xanım , B aym dır xanın bir buğası v ard ı, bir daxi buğra-
sı vardı. 01 buğa qatı ta şa buynız u rsa, un
Kİbi
ügidərdi. B ir yazm,
bir güzin buğayla buğrayı sav aşd ırarlard ı. B ayındır xan Qalm Oğuz
bəglərilə təm aşaya baxardı, tə fə rrü c edərdi.
Məgər, sultanım , genə yazm buğayı saraydan çıx ard ılar. Üç Kİ-
şi sağ yam ndan, üç Kİşi sol yanm dan dəm ür zəncirlə buğayı tutm ış-
lardı. Gəlüb meydan ortasm da qoyu verdilər. M əgər sultanım , Dirsə
xanm oğlancığı, üç dəxi ordı uşağı m eydanda aşuq oynarlardı. Bu-
ğayı qoyu verdilər, oğlancıqlara “qaç” dedilər. 01 üç oğlan qaçdı,
Dirsə xanın oğlancuğı qaçmadı. A ğ m eydanm o rtasm d a baxdı-turdı.
Buğa dəxi oğlana sürdi-gəldi. Dilədi Kİ, oğlanı həlaK qılaydı. Oğlan
yum rığilə buğanın alnına qıya tu tıb çaldı. Buğa götin-götin getdi.
Buğa oğlana sü rd i, gerü gəldi. Oğlan yenə buğanm alnm a yum ruqi-
lə qatı urdı. Oğlan bu qatla buğanm alnına y u m rığm ı tayadı, sürdi
meydanm başm a çıqardı.
B uğayla oğlan bir həmlə çəKİşdilər. İkİ ta lu sm m ü stin ə buğanm
KÖpÜK tu rd ı. Nə oğlan yenər, nə buğa yenər. Oğlan fİKr eylədi, ay-
dur: “B ir tam a dirəK u ru rla r, ol tam a tayaq olur. Bən bunm alnm a
niyə tayaq olurbən-tururbən-dedi. Oğlan buğanm alnm dan yum ruğın
gedirdi, yolm dan savıldı. Buğa ayağ ü stin ə turam adı, düşdi; dəpəsi-
nin ü stin ə yıqıldı. Oğlan bıçağm a əl urdı. B uğanın başm ı Kəsdi.
Oğuz bəgləri gəlüb, oğlan üstinə yığnaq oldılar, təhsin dedilər.
“Dədəm Q orqut gəlsün, bu oğlana ad qosun: biləsincə alub, babasına
varsun. B abasm dan oğlana bəglİK istəsün, tə x t alı v ersü n ”-dedilər.
Ç ağırdılar. Dədəm Q orqut gəlür oldı. Oğlanı alub babasına var-
dı. Dədə Q orqut oğlanm babasm a soylamış, görəlim , xanım , nə soy-
lamış.
A ydır:
Hey Dirsə xan! Oğlana bəglİK vergil,
T əxt vergil,-ərdəm lidir!
Boynı uzın bədəvi a t vergil,
B inər olsun, hünərlidir!
Ağ ayıldan tüm ən qoyun vergil, -
Bu oğlana şişlİK olsun, ərdəm lidir!
Q aytabandan qızıl dəvə vergil bu oğlana,
YÜKİət olsun, hünərlidir!
A ltu n başlu ban ev vergil bu oğlana,
Kölgə olsun, ərdəm lidir!
Çigin quşlı cübbə ton vergil bu oğlana,
Geyər olsun, hünərlidir!
Bayandar xanm ağ m eydanında bu oğlan cəng etm işdür. Bir bu-
ğa öldürm üş sənin oğlın, adı Buğac olsun. A dını bən verdüm , yaşı-
nı allah versün,-dedi.
Dərsə xan oğlana bəglig verdi, tə x t verdi. Oğlan təx tə çıqdı, ba-
basınm qırq yigidin anm az oldı. 01 qırq y igit həsəd eylədilər. Bir-
birinə söylədilər: “Gəlün, oğlanı babasm a quvlıyalum . Ola Kİm, öldü-
rə, genə bizim izzətim iz hörm ətim iz onun babası yanm da xoş ola, ar-
tıq ola”,-dedilər.
V ardı bu qırq yigidin yigirm isi bir yana, yigirm isi dəxi b ir ya-
na oldı. Əvvəl yigirm isi vardı, Dirsə xana bu xəbəri gətürdi; aydır:
“G örürm isin, Dirsə xan, nələr oldı!? Y arım asun-yarçum asun, sənin
oğlm
KÜr
qopdı, ərcəl qopdı. Qırq yigidin boyına aldı. Qalm Oğuzun
üstinə y ü riş etd i.
Nə yerdə gözəl qopdısa, çəKÜb aldı: Ağ saqallu qocanın ağzm
sögdi. Ağ birçəKİü qarınm südin tu td ı.
A qan tu rı sulardan xəbər Keçə, arq u rı yatan Ala tağdan xəbər
aşa, x an lar xanı B aym dıra xəbər vara. “Dirsə xanm oğlı böylə b id ’ət
işləm iş” deyələr. Gəzdigindən öldigin yeg ola. Baymdır xan səni ça-
ğıra, sana qatı qəzab eyləyə. Böylə oğıl sənin nənə gərəK? Böylə oğıl
olmaqdan olmamaq yegdir. Öldürsənə!” - dedilər.
Dərsə xan: “Varın, götürün; öldürəyim!” - dedi. Böylə degəc, xa-
nım, ol namərdlərin yigirm isi dəxi çıqa gəldi və bir quv anlar dəxi
gətürdilər. Aydır: “Qalqubanı, Dərsə xan, sənin oğlm yerindən uru
turdı, köksİ gözəl qaba tağa ava çıqdı. Sən var İKən av avladı, quş
quşladı. Anasınm yanına alub gəldi. A1 şərabm itisindən aldı, içdi.
Anasilə söhbət eylədi, atasma qəsd eylədi. Sənin oğlm KÜr qopdı, ər-
cəl qopdı. Arqurı yatan Ala tağdan xəbər Keçə, xanlar xanı Bayan-
dıra xəbər vara. “Dərsə xanm oğlu böylə bid’ət eyləmiş” deyələr. Sə-
ni çağırdalar, Baymdır xanm qatmda sana qəzab ola. Böylə oğıl nə-
nə gərəK? Öldürsənə!” - dedilər.
Dərsə xan aydır: “Varm gətürün öldürəyim. Böylə oğıl mana gə-
rəKməz!” - dedi.
Dərsə xanm nÖKərləri aydır: “Biz sənin oğlını necə gətürəlim?
Sənin oğlm bizim sözimiz almaz, bizim sözimizlə gəlməz. Qalqubanı
yerindən uru turğıl. Yigitlərin, oxşağıl, boyma alğıl, oğlma uğrağıl,
yanına alub ava çıqğıl. Quş uçurıb, av avlayub, oğlm ı oxlayıb öldirə
görgil! Əgər böylə öldirməzsən, bir dürlü dəxi öldirəməzsən, bəllü,
bilgil!” - dedilər.
Soylama:
Salqum-salqum tan! yelləri əsdigində,
Saqallu boz ac turğay sayradıqda,
Bədəvi atlar issin KÖrüb oğradıqda,
Saqalı uzun tat əri banladıqda,
Aqlı, qaralı seçilən çağda,
Qalın Oğuzm Kəlini-qızı bəzənən çağda,
Köksİ
közəI qaba tağlara KÜn dəKəndə,
Bəg yİKİtlər cılasm lar bir-birinə qoyulan çağda
Alar sabah Dərsə xan yerindən uru turdı. Oğlancuğm yanına
alub, qırq yigidin boyına saldı, ava çıqdı...
Av aldılar, quş quşladılar. 01 qırq nam ərdin b ir qaçı oğlanm ya-
nm a gəldi, aydar: “Baban, dedi, KeyİKİəri qovsun g ətü rsü n , bənim
ögimdə dəpələsün, oğlum m at səgirdişin,qılıc çalışm , oq atışm görə-
yim, sevinəyim , qıvanayım -güvənəyim ” - dedi - dedilər.
Oğlandır, nə bilsün? KeyİKİ qovardı gətürərdi, babasmm ögin-
də sinirlərdi: “Babam at səgirdişimə baqsun, qıvansun; ox atışıma
baqsun, Küvənsün; qılıc çalışıma baqsun, sevinsin!”...
01
qırq n am ərd lər aydırlar: “Dərsə xan görürm isin oğlanı? Ya-
zıda-yabanda KeyİKİ qoar, sənin ögünə g ə tü rə r. KeyİKə atarKən oqla
səni u ra r, ö ld ü rər. Oğlm səni öldürm ədin sən oğlını öldüri görgilə!”
- dedilər.
Oğlan Keyigi qovarKən babasm m ögindən gəlüb-gedərdi. Dərsə
xan Q orqut s in irli qatı yaym əlinə aldı. Üzəngiyə qalqıb, qatı çəKdi,
uz atdı: oğlanı
İ
k
İ
ta lu sm m arasm da u ru b çıqdı, yıqdı. Uc toqundı,
alca qanı şorladı, qoynı toldı. Bədəvi atın ın boynm qucaqladı, yerə
düşdi.
Dərsə xan istəd i Kİm, oğlancuğm ü stin ə KÖrəlib düşəydi. 01 qırq
nam ərd qomadı. A tm ın cilovsm döndərdi, ordusm a gəlür oldı.
Dərsə xanm xatunı “oğlancığımm
İİk
avıdır”-deyü, atdan-
ayğırdan, dəvədən buğra, qoyundan qoç qırdırdı. “Qanlı Oğuz bəglə-
rin toylıyayım ”-dedi. Yumurlanıb yerindən uru turdı. Qırq incə qızı
boyma aldı. Dərsə xana qarşu vardı. Qapaq qaldırdı. Dərsə xanm yü-
zinə baqdı. Sağlən solına göz gəzdirdi, oğlancuğmı görmədi. Qara
bağrı sarsıldı. Düm yürəgi oynadı. Qara qıyma gözləri qan-yaş toldı.
Çağırıb Dərsə xana soylar, görəlim, xanım, nə soylar:
Bərü gəlgil, başım bəxti, evim təxti!
Xan babamın göygisi!
Qadın anamın sevgisi!
Atam-anam verdigi,
Göz açuban gördigim,
Könül verib sevdigim, a Dərsə xan!
Qalqubanı yerindən urı turdın!,
Yalısı qara Qazlıq atın butun bindin.
Köksİ
gözəl qaba tağa ava çıqdm!.
İk İ
vardın, bir gəlürsən, yavrum qanı?
Qara gərdunda bulduğum oğul qanı?
Çıqsun bənim
Kor
gözüm, a Dərsə xan, yaman səgrir.
Kəsilsün oğlan əmən süd tamarım yaman sızlar.
Sarı yılan soqmadm ağça tənim qalqub şişər.
Yalnuzca oğul görünməz, bağrım yanar.
Quru-quru çaylara suçu saldım.
Qara tonlı dərvişlərə nəzirlər verdim.
Ac görsəm toyurdım, yalmcıq görsəm, tonatdım.
Dəpə
Kİbi
ət yığdım, göl
Kİbi
qımız sağırdım.
Dİİək
ilə bir oğul güclə buldum.
Yalnız oğul xəbərin, a Dərsə xan, degil, mana!
Dostları ilə paylaş: |