I c I l d Qədim dövr Prof. Dr

Qarşu  yatan  ala  tağdan  bir  oğul  uçurdınsa,  degil 
mana!
Qamın  aqan  yügrəK  sudan  b ir  oğul  aqıtdmsa,  degil 
mana!
Aslanla  qaplana  bir  oğul  yedirdinsə,  degil  mana!
Qara  tonlu  azğun  dinlü  Kafərlərə  bir  oğul 
aldırdınsa,  degil  mana!
Xan  babamın  qatma  bən  varayım,
Ağır  xəzinə,  bol  ləşKər  alayın.
Azğun  dinlü  Kafərə  bən  varayım ,
Yaralanub  Qazlıq  atımdan  enməyincə,
Yenümlə  alca  qanım  silməyincə,
Qol-bud  olup  yer  üstinə  düşməyincə,
Yalnuz  oğul  yollarmdan  dönmiyəyim.
Yalnuz  oğul  xəbərin,  a  Dərsə  xan,  degil  mana!
Qara  başım  qurban  olsun  bu  KÜn  sana!
dedi,  zarılıq  eylədi,  ağladı.
Böylə  digəc  Dərsə  xan,  xatunma  cavab  vermədi.  01  qırq  namərd 
qarşu  gəldi,  aydır:  “Oğlm  sağdır-əsəndir,  avdadır.  Bu  gün-yarm  qanda 
isə,  gəlür.  Qorqma,  qayırma,  bəg  sərxoşdur,  cavab  verəməz”,  -  dedilər.
Dərsə  xanın  xatunı  qayıtdı,  gerü  döndi.  Qatlanmadı,  qırq  incə 
qızı  boyma  aldı.  Bədəvi  ata  binüb  oğlancuğm  istəyü  getdi.  Qışda- 
yazda  qarı-buzı  ərinməyən  Qazılıq  tağına  gəldi  çıqdı.  Alcaqdan  yuca 
yerlərə  çapub  çıqdı.  Baqsa  görsə  bir  dərənin  içinə  qarğa-quzğun 
enər-çıqar,  qonar-qalqar.  Bədəvi  atm  öncələdi,  ol  tərəfə  yüridi.
Məgər,  sultanım,  oğlan  ol  arada  yıqılm ışdı.  Qarğa-quzğun  qan 
görüb,  oğlanm  üstinə  qonmaq  istərdi.  Oğlanın  İKİ  Kəlbcügəzi  vardı, 
qarğayı-quzğunı  qoardı,  qondarmazdı.  Oğlan  anda  yıqıldıqda  Boz  at- 
lu  Xızır  oğlana  hazır  oldı.  Üç  qatla yarasm  əlilə  sığadı:  “Sana bu  ya- 
radan,  qorxma,  oğlan,  ölüm  yoqdur.  Tağ  çiçəgi  anan  südilə  sənin  ya- 
rana  məlhəmdir”-dedi,  ğaib  oldı.
Oğlanın  anası  oğlanın  üstinə  çapub  çıqa  gəldi.  Baqsa  görsə  oğ- 
lancığı  alca  qana  bulaşmış  yatur.  Çağıruban  oğlancuğma  soylar,  gö- 
rəlim,  xanım,  nə  soylar:
Qara  qıyma  gözlərin  uyxu  almış,  açğıl,  axı!..
01  İkİcə  sünücİKİn  uzun  olmış,  yığışdır,  axı!..
Tənri  verən  tatlu  canın  seyranda  im iş,  endi,  dəxi. 
Üz-gözində  canın  varsa,  oğul,  ver  xəbər  mana!
Qara  başım  qurban  olsun,  oğul,  sana!
Nə  Qazlıq  tağı  aqar  sənin  sularm.
Aqar 
Kİbi 
aqmaz  olsun!
Bitər  sənin  otların  Qazlıq  tağı,
Bitər 
İK ən 
bitməz  olsun!
Qaçar 
sənin  K e y İK İə rin , 
Qazlıq  tağı,
Qaçar 
İKən 
qaçmaz  olsun,  taşa  dönsün!
Nə  biləyin,  oğul,  arslandanmı  oldı,  yoxsa  qaplandanmı 
oldı?
Nə  biləyin,  oğul,  bu  qəzalar  sana  nerədən  gəldi?
01  gödəndə  canın  varsa,  oğul,  xəbər  mana,
Qara  başım  qurban  olsun,  oğul,  sana!
Ağız-dildən  bir  qaç  Kəlmə  xəbər  mana!-dedi.
Böylə  digəc  oğlanm  qulağına  səs  toqındı.  Başm  qaldırdı,  yılabı- 
daq gözin  açdı.  Anasının  yüzinə  baqdı.  Soylamış,  görəlim,  xanım,  nə 
soylamış.
Aydır:
Bərü  gəlgil,  aq  südin  əmdigim,  qadunım  ana!
Ağ 
b irç ə K İü ,  iz z ə tlü , 
canım  ana!
“Aqar”  ayıda  qarğamağıl,
Qazlıq  tağının  suyınm  günahı  yoqdır.
“Bitər”  ayıda  otlarına  qarqamağıl,
Qazlıq  tağınm   suçı  yoqdır.
Qaçar 
KeyİKİərinə 
qarğamağıl,
Qazlıq  tağının  günahı  yoqdır.
Arslanla  qaplanma  qarğamağıl,
Qazlıq  tağının  suçı  yoqdır.
Qarğarsan,  babama  qarğa,
Bu  suç,  bu  günah  babamdandır,-dedi
Oğlan  yenə  aydır:  “Ana,  ağlamağıl,  mana  bu  yaradan  ölüm  yoq- 
dır,  qorxmağıl!  Boz  atlu  Xızır  mana  gəldi.  Üç  Kərrə  yaramı  sığadı. 
“Bu  yaradan  sana  ölüm  yoqdır.  Tağ  çiçəgi,  anan  südi  sana  məlhəm- 
dir”,-dedi.
Böylə  dİKƏc  qırq  incə  qız  yayıldılar,  Tağ 
çİçəkİ 
döşürdilər.  Oğ- 
lanın  anası  əmcəgin  bir  sıqdı,  südi  gəlmədi. 
İk İ 
sıqdı,  südi  gəlmədi. 
Üçüncidə  Kəndüyə  zərb  eylədi,  qanı  toldı.  Sıqdı,  südlə  qan  qarışıq 
gəldi,  Tağ  çiçəgilə  südi  oğlanm  yarasına  urdılar.  Oğlanı  ata  bindir- 
dilər,  alubanı  ordısına  gətdilər.  Oğlanı  həKİmlərə  ısmarlayub  Dərsə 
xandan  saqladılar.

---

At  ayağı  küIük,  ozan  dili  çevİK  olur,  xanım!  Oğlanm  qırq gündə 
yarası önəldi,  sapasağ oldı.  Oğlan  ata binər,  qılıç  quşanar oldı.  Av av- 
lar,  quş  quşlar  oldı.  Dərsə  xanın  xəbəri  yoq.  Oğlancuğm  öldi  bilür.
01  qırq  namərdlər  bunı  tuydılar.  “Nə  eyləyəlim?”-deyü  tanışdı- 
lar:  “Dərsə  xan  əgər  oğlancığm  görərsə,  oturmaz  bizi  həb  qırar”- 
dedilər.  “Gəlün  Dərsə  xanı  tutalım ,  ağ  əllərin  ardma  bağlayalım,  qıl 
sicim ağ boynma  taqalım,  alubanı Kafər ellərinə yonalalım”-deyü  Dər- 
sə  xanı  tutdılar,  ağ  əllərin  ardma bağladılar,  qıl  sicim boynına taqdı- 
lar,  ağ ətindən  qan çıqınca dÖKdilər.  Dərsə  xan yayan,  bunlar atlu yü- 
ridilər.  Alubanı  qalın  Kafər  ellərinə  yönəldilər.  Dərsə  xan  tutsaq  ol- 
dı,  gedər.  Dərsə  xanm  tutsaq  oldığmdan  oğuz  bəKİərinin  xəbəri  yoq.
Məgər  sultanım,  Dərsə  xanm  xatunı  tuymış;  oğlancuğma  qarşu 
varub,  soylamış,  görəlim,  xanım,  nə  soylamış.
Aydır:
Görərmisin,  ay  oğul,  nələr  oldı?!
Sarp  qayalar  oynanmadı,  yer  oyruldı.
Eldə  yağı  yoğKən  sənin  babanm  üstinə  yağı  gəldi.
01  qırq  namərd—babanın  yoldaşları  babanı
tutdılar.
Ağ  əllərin  ardına  bağladılar.
Qıl  sicim  ağ  boynına  taqdılar.
Kəndülər  atlu,  babanı  yayaq  yüritdilər.
Alubanı  qalın  Kafər  ellərinə  yönəldilər.
Xanım  oğul!  Qalqubanı  yerindən  urı  turğıl!
Qırq  yigidin  boyma  alğıl!
Babanı  ol  qırq  namərddən  qurtarğıl!
Yüri,  oğıl!
Baban  sana  qıydısa,  sən  babana  qıymağıl!-dedi.
Oğlan  anasınm  sözin  sımadı.  Buğac  bəg  yerindən  uru  turdı.  Qa- 
ra  polat  uz  qılıcın  belinə  quşandı.  Ağ  tozlıca  qatı  yaymı  əlinə  aldı. 
Altun  cidasın  əlinə  aldı.  Bədəvi  atm  tutdu  durdı,  bütün  bindi.  Qırq 
yigidin  boyına  aldı.  Babasmm  ardmca  yortub  getdi.
01 
nam ərdlər  dəxi  bir  yerdə  qonmışlardı. 
A1 
şərabm  itisindən 
içərlərdi.  Buğac  xan çapub  yetdi. 
01 
qırq  namərd  dəxi bunı  gördilər, 
ayıtdılar:  “Gəlün  varalım,  şol  yigidi  tu tıb   gətürəlim .  İKİsini  bir yer- 
də  Kafərə  yetürəlim ”,-dedilər.  Dərsə  xan  aydır:  “Qırq  yoldaşım, 
aman!  Tənrinin  birliginə  yoxdur  güman!  Mənüm  əlümi  şeşini,  qolça 
qopızım  əlümə  verin,  ol  yigidi  döndərəyim.  GərəK  bəni  öldürün,  gə- 
rəK  dirgörün,  qoyu  verin!-dedi.
Əlini  şeşdilər,  qolça  qopuzm  əlinə  verdilər.  Dərsə  xan  oğlancuğı 
idüyin  bilmədi,  qarşu  gəldi;  soylar,  görəlim,  xanım,  nə  soylar. 
Aydır:
Boynı  uzun  bədəvi  atlar  gedərsə,  mənim  gedər,
Sənin  də  içində  binədin  varsa,  yigit,  degil  mana, 
Savaşmadm-uruşmadm  alı  verəyim,  döngil  gerü!
Ağayıldan  tümən  qoyun  gedərsə,  mənim  gedər.
Sənin  də  içində  şişligin  varsa,  degil  mana, 
Savaşmadm-uruşmadm  alı  verəyim,  döngil  gerü! 
Qaytabandan  qızıl  dəvə  gedərsə,  mənim  gedər,
Sənin  də  içində  yÜKİətin  varsa,  yigit,  degil  mana, 
Savaşmadm-uruşmadm  alı  verəyim,  döngil  gerü!
A ltun  başlu  ban  evlər  gedərsə,  bənim  gedər,
Sənin  də  içində  odan  varsa,  yigit,  degil  mana, 
Savaşmadm-uruşmadm  alı  verəyim,  döngil  gerü!
Ağ  yüzlü,  ala  gözlü  gəlinlər  gedərsə,  bənim  gedər,
Sənin  də  içində  nişanlm  varsa,  yigit,  degil  mana, 
Savaşmadm-uruşmadm  alı  verəyim,  döngil  gerü!
Ağ  saqallu  qocalar  gedərsə,  mənim  gedər,
Sənin  də  içində  ağ  saqallu  baban  varsa,  yigit,  degil 
mana,
Savaşmadm-uruşmadm  qurtarayım ,  döngil  gerü!
Mənim  üçün  gəldünsə,  oğlancığım  öldürmişəm.
Y igit,  sana  yazığı  yoq,  döngil  gerü!-dedi.
Oğlan  burada  babasma  soylamış,  görəlim,  xanım,  nə  soylamış.
Boynı  uzm  bədəvi  atlar  gedərsə,  sənin  gedər;
Bənim  də  içində  binədim  var,
Qomağım  yoq  qırq  namərdə!
Qaytabanda  qızıl  dəvə  sənin  gedər,
M ənim  də  içində  yÜKİətim  var,
Qomağım  yoq  qırq  namərdə!
Ağayılda  tümən  qoyun  sənin  gedər 
Mənim  də  içində  şişlİKİm  var,
Qomağım  yoq  qırq  namərdə!
Ağ  yüzlü,  ala  gözlü  gəlin  sənin  gedərsə,
Mənim  dəxi  içində  nişanlım  var,
Qomağım  yoq  qırq  namərdə!

---