I c I l d Qədim dövr Prof. Dr

dağlar,  dərələr,  orm anlar  m eydana  gəldi.  Və  acıqlanm ış  T anrı  Qara 
xan  E rliyi  yerin  ən  aşağı  q atın a  sü rd ü .  B uyurdu 
kİ, 
günəşsiz,  aysız, 
ulduzsuz  yerdə  dünyanın  sonuna  qədər  qalsm .
T anrı  Qara  xan  göyün  on  yeddinci  qatm da  otu ru b   Kainatı  idarə 
etməKdədir.  Ondan  bir  qat  aşağıda  Bay  Ölgün  A ltun  dağda  qızıl  bir 
ta x t  üstündə  otu ru b .  Göyün  yeddinci  qatında  Gün  Ana,  altıncı  qa- 
tm d a  Ay  A ta  o turm uşlar.
TürKlərin  törəyişi  haqqmda 
(Boz  Qurd  dastanları)
I  variant
Qədim  H unların  soyundan  gələn  GöytürKİər  Aşina  adlı  bir  ailə- 
dən törəm iş,  ayrı-ayrı  oym aqlar halında yaşam ağa başlam ışdılar.  Lin 
adlı  b ir  xalq  tərəfindən  məğlub  edilib  qırıldılar.  Yalnız  on  yaşm da 
bir  uşaq  qaldı.  Düşmən  onun  zəif  olduğunu  nəzərə  alıb  öldürmədi, 
qıçlarını  Kəsib  bataqlığa  atd ıla r.  Orada  peyda  olan  bir  dişi  qurd  uşa- 
ğı  ətlə  bəsləyib  böyütdü,  onunla  ər-arvad 
Kimi 
yaşam ağa  başladı.  Və 
hamilə  oldu.  Gəncin  yaşadığını  bilən  düşm ən  onu  tapıb  öldürdü. 
Qurd  isə  qaçıb  dağlara  getdi.  Ə trafı  yaşıl  çöl  olan  bir  m ağaraya  sığı- 
nıb  orada  on  oğlan  uşağı  doğdu.  Oğlanlar  böyüdÜKdən  sonra  Kənar- 
dan  gətirdİKİəri  qızlarla  evləndilər.  Hər birindən  b ir  soy  törədi.  Aşi- 
na  da  həmin  soylardan  biri  idi.  Çoxalıb  yüz  ailə  olduqdan  sonra  ya- 
şadıqları  yerə  sığm ayıb  m ağaradan  çıxdılar.  A ltay  dağlarının  ətəKİə- 
rində  məsKuniaşdılar.
II  variant
GöytürKİər  H un  öİKƏsinin  ŞimalmdaKi  Sou  diyarından  çıxmış- 
lar.  O nların  başm da A  Panqpu  du ru rd u .  Onun  on  yeddi  qardaşı  var- 
dı.  Q ardaşları  düşm ən  hücum u  nəticəsində  öldürüldü.  Yalnız  Qurd- 
dan  doğulm uş,  yağışa-KÜləyə  hÖKm  edən  İci  Nisu  Tu  qaldı.  Onun  bi- 
ri  Yaz,  dıgəri  Qış  T anrısınm   qızları  olan  İ
k
İ  arvadı  vardı.  B unlardan 
dörd  uşağı  oldu.  U şaqlardan  biri  ağ  leyləyə  çevrildi.  İKİncisi  Çiqu  ilə 
üçüncüsü  Çucin  hərə  bir  məsKən  tu tu b   yaşam ağa  başladılar.  Ən  bö- 
yÜKİəri  olan  dördüncüsü  Na  Tuliu  isə  ulu  babası  A  Panqpunun  törə- 
m ələrinin  məsKunlaşdığı  Şin  dağlarm a  çəKİldi.  B urada  məsKunlaş- 
mış  xalq  soyuqdan  çox  əziyyət  çəKİrdi.  Na  Tulin  od  tapıb  onların  ca- 
nını  q u rta rd ı.  tn sa n lar  ra h a t  yaşam ağa  başladılar.  Bunu  görən  qar- 
daşları  onu  başçı  seçib  adını  TürK  qoydular.  Na  Tuliu  -  TürKÜn  on 
arvadı  vardı.  Onun  oğlanları  soyadlarm ı  analarından  alırdılar.
TürK  öləndən  sonra  oğlanları  b ir  böyÜK  ağacın  altına  toplandı- 
lar.  Ən  yÜKSəyə  hoppananı  başçı  seçməK  qərarm a  gəldilər.  TürKÜn 
ən  cavan  arvadı  A şinanın  oğlu  ən  gənc  olsa  da  ən  yÜKSəyə  hoppan- 
dığına  görə  başçı  oldu.  A şina  soyu  buradan  törədi.

---

III  variant
Qədim  K un yabqularından b irin in  o qədər  gözəl 
İkİ 
qızı v ard ı Kİ, 
o,  T anrınm   b u n ları  insan  övladı  ilə  evlənməK  üçün  y aratd ığ m a  heç 
cür  inanm ırdı.  D üşünürdü 
kİ, 
həm in  qızlar  yalnız  T anrıyla  evlənə 
bilərlər.  Bu  məqsədlə  öİKƏsinin  Şim al  ucqarlarm da  yÜKSƏK  b ir  qala 
tİKdirdi.  Q ızlarm ı  oraya  KÖçürdü.  Və  Tanrıya  yalvardı  Kİ,  onun  qız- 
larm ı  arvadlığa  qəbul  etsin.
Qalanm  ətrafın d a  qoca  b ir  Qurd  gecə-gündüz  dolaşmağa  başladı. 
Qorxunc b ir  səslə  ulayan Qurd  qalanı  qoruyurdu.  Nəhayət,  qalanın  di- 
bində  özünə  bir  yuva  düzəltdi.  Uzun  zaman  onları  qoruyan  Qurdun 
məhz T anrınm  özü olduğunu,  atalarm m  diləyi ilə gəldiyini anlayan Kİ- 
çİk 
qız  bacısm a  başa  saldı 
Kİ, 
aşağı  enməK  lazım dır.
Bu  evlənm ədən  doğulan  Doqquz  O ğuzlarm   səsi  Qurd  səsini  xa- 
tırla d ır.  Və  nəğmə  oxuyarKən  sanKİ  Q urd  ulam asm ı  təqlid  edirlər.
Oğuz 
K a ğ a n  
dastanı
...A y  Kağan  günlərin  bir  günü  hamilə  olub  bir  oğlan  uşağı  do- 
ğur.  Gözləri  ala,  saçları,  qaşları  qara  bu  gözəl  oğlan  anasının  iİK  sü- 
dünü  əmib  daha  əm m ir,  dil  açıb  çiy  ət,  bişm iş  yeməK,  şərab  istəyir. 
Qırx  günə  böyüyür.  Ayağı 
öküz 
ayağm a,  beli  qurd  belinə, 
köksü 
ayı 
KÖKsünə  oxşayır.  Bədəni  başdan-başa  tÜKİə  ö rtü lü   imiş.
Ilxıya  b ax ır,  a t  m inir,  xalqa  əziyyət  verən  vəhşi  heyvanları  ov- 
layırdı.  Yenilməz  bir  igid  idi.
Oğuz  bir  gün  ta n rıy a  yalvararKən  göydən  b ir  işıq  düşdü.  Yüyü- 
rüb  gördü  Kİ,  işığın  o rtasm d a  gözəl  bir  qız  oturub.  Qızı  sevib  aldı. 
Günlər,  gecələr  KeçdİKdən  sonra  qızm  Oğuzdan  üç  oğlu  oldu:  birinə 
Gün,  İKİncisinə  Ay,  üçüncüsünə  Ulduz  adı  qoydular.
Yenə  günlərin  birində  Oğuz  ova  getdi.  Göl  ortasm da  bir  ağac 
gördü.  Ağacm  Koğuşunda  gözəl  bir  qız  oturm uşdu,  Oğuz  onu  görən- 
də  ağlı  başm dan  getdi.  Qızı  aldı.  Günlər,  gecələr  Keçəndən  sonra  o 
da  üç  oğlan  doğdu:  b irin in   adm ı  Göy,  İKİncininKİni  Dağ,  üçüncüsü- 
nünKÜnü  Dəniz  qoydular.
Oğuz  xalqı  başına  yığıb,  yeməK-içməK  verdi.  Məclisin  sonunda
dedi:
Mən  sinlərqə  boldum 
Kağan,
Alalmq  ya, 
taKi 
qalqan.
Tamqa  bizqə  bolsun  buran,
K
ök
  börü  bolsun  qıl  u ran .
Təmir  çidalar  bol  orman,
Av  yirdə  yirisin  qulan.
TaKi  taluy,  taKi  m üren,
Kün  tuq  bolqıl, 
kök
 
qurıqan.
Sonra  hər  tərəfə  elçi  göndərib  xəbər  çatd ırd ı  Kİ,  mən  hər  yerin, 
ham ınm   hÖKÜmdarı,  Kağanı  oldum.  Yəni  Tanrı  özü  məni  Kağan  seç- 
di.  Kim  mənə  baş  əysə,  hədiyyələrini  qəbul  edib,  onu  özümə  dost  sa- 
yaram;  Kİm  ita ə t  etməsə,  düşm əndir,  üstünə  qoşun  çəKərəm.
Sağ  tərəfdə  hÖKmdarlıq edən A ltun  Kağan  baş  əydi,  itaət  elədi,  sol 
tərəfdə  hÖKmdarlıq  edən  Urum  Kağan  boyun  qaçırdı.  Oğuz  Kağan  hirs- 
lənib  onun  üzərinə  yeridi.
Qoşun  Buz  dağınm   ətəyində  dayandı.  Səhər  açılanda  Oğuz  Kağa- 
nm   çadırm a  b ir  işıq  düşdü.  İçindən  böyÜK  bir  erKƏK  Göy  Qurd  (Boz

---