AZƏRBAYCAN KLASSİK
ƏDƏBİ Y Y ATIND AN
SEÇMƏLƏR
Ü Ç C İ L D D Ə
I C İ L D
VII-XII ƏSRLƏR AZƏRBAYCAN ŞERİ
A2ƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN
IŞ LƏ R İDARƏSİNİN
K İ T A B X A N A S I
“ Ş Ə R Q -Q Ə R B ”
B A K I-2 0 0 5
I f
j r 'y '
B u kita b “A zərbaycan kla ssik ədəbiyyatı kitabxanası.
V II-X II əsrlər A zərb a yca n şeri. İyirm i cilddə. I I c ild ”
(Bakı, Elm, 1989) nəşri əsasında təkrar nəşrə hazırlanm ışdır
Tərtib edənlər:
İzah və qeydlərin müəllifləri:
Əziz M irəhm ədov
Səfiyyə Xanbabayeva
Teymur Kərimli
İmamverdi Həmidov
Redaktoru:
M ənzum tərcüm ələrin redaktoru:
Azadə Rüstəm
Xəlil Rza
894.361 - dc 21
AZE
Azərbaycan klassik ədəbiyyatından seçmələr. Üç cilddə. I cild. Bakı,
“Ş ərq-Q ərb”, 2005, 424 səh.
Kitabda Azərbaycan klassik poeziyasmın 500 illik bir dövrünü əhatə
edən poetik əsərlərdən nüm unələr toplanmışdır. Əsasən lirik və ictim ai-
siyasi şeirlərdən ibarət olan bu əsərlər ərəb və fars dillərindən tərcüm ə edil-
mişdir. Nüm unələr seçilərkən bu dövr Azərbaycan poeziya m əktəbini fərq-
ləndirən xüsusiyyətləri özündə birləşdirən şeir parçlarına üstünlük verilmişdir.
Təqdim olunan nüm unələrə yüksək estetik meyarla yanaşı, dərin humanizm
və ictimsai pafos da xasdır.
X I-X II əsrlərin fəlsəfi lirikasını yaratm ış Q ətran Təbrizi, Fələki
Şirvani, M ücirəddin Beyləqani, M ehsəti Gəncəvi, Xaqani Şirvani, Nizami
Gəncəvi və b. yaradıcıhğından verilən tərcüm ələr cildi zənginləşdirir, ona
əlvanlıq qazandırır.
Azərbaycan Respublikasmm Prezidenti
İLHAM ƏLİYEVİN
“Azərbaycan dilində iatın qrafikası
ilə kütləvi nəşrlərin həyata
keçirilməsi haqqmda”
12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı
ilə nəşr olunur və ölkə kitabxanalarına
hədiyyə edilir
ISBN 9952-418-52-0
© “ŞƏ RQ -Q Ə RB” , 2005
V II-X II Ə SRLƏ RDƏ AZƏRBAYCAN ŞERİ
VII əsrin 40-cı illərindən Azərbaycan üzərinə müntozəm hərbi yürüşlər
təşkil edən ərəb xilafəti VIII əsrin 30-cu illərində bu ölkəni tamamilə öz
hökmranlığı altına aldı. Öz hakim iyyətlərini möhkəm lətm ək üçün yeni dini
ideologiya gətirmiş ərəblər Azərbaycanın m üxtəlif dinli əhalisinə islamı qəbul
etdirməklə, bir növ əhalinin etnik birliyinin sürətlənm əsinə və m öhkəm lən-
məsinə şərait yaratmış oldular. Vahid, güclü imperiya tərkibində feodal çəkiş-
m ələrindən və digər xarici m üdaxilələrdən, müvəqqoti də olsa, yaxa qurtarmış
Azorbaycanda ictimai həyatın başqa sahələri ilə yanaşı, mədəniyyətin və
ədobiyyatııı inkişafı üçün də m üoyyən imkanlar yarandı. VII-XI əsrlərdə
yaşayan Azərbaycan şair və m ütəfəkkirləri ümumi islam mədəniyyəti daxi-
lindo ərəbcə yazıb-yaratsalar da, bu, Azərbaycan ədobiyyatınm gələcək inki-
şafı üçün tosirsiz qalmadı.
VII-IX əsıiərdə baş vermiş arasıkəsilməz üsyanlar, xüsuson məşhur Babək
horəkatı nəticəsindo zəifləyib laxlamış islam imperiyası IX osrin sonlarından
etibaron get-gedə Azərbaycanda ancaq öz nominal hakimiyyətini saxlaya
bilir. Bu dövr Azərbaycanmda M əzyədilər (861-1027), Sacilər (879-930),
Salarilər (X-XI əsrlər), Rəvvadilər (979-1054), Şəddadilər (971-1086) kimi
əslində müstəqil olan feodal dövlətləri meydana çıxır. Bütün bunlar m ədə-
niyyət və ədəbiyyatın da başqa, əvvolkindən fərqlənən yolla inkişaf etm əsinə
imkan yaradır.
1054-cü ildə Azərbaycanm Səlcuqilor dövləti tərkibinə daxil olması
elmin, incəsonətin və ədəbiyyatın inkişafma təkan verərək bir sıra görkəmli
sənətkarların meydana çıxmasma şərait yaratdı. Bu işdə Azərbaycan atabəy-
lər dövlətinin (1136-1225) m üstəsna rolunu da unutmaq olmaz.
Əlverişli coğrafı mövqeyinə görə dünyanm bir çox ölkələrinin iqtisadi-
ticarət əlaqələrinin kosişmə nöqtəsində duran Azərbaycan eyni zamanda əsr-
lərdən bəri dürlü m ədəniyyətlərin, ədəbiyyatların qovuşma nöqtəsi olmuşdur.
Təsadüfl deyil ki, zəngin folklor onənolori ilə seçilon bu ölkə X əsrin sonu,
XI osrin əvvəlindən başlayaraq yazılı ədəbiyyat sahəsindo də Yaxm və Orta
Şərq regionunda m ərkəzi yerlərdon birini tutmağa, öz orijinal ideya-bədii
xüsusiyyətlərini başqa ədəbiyyatlara təlqin etməyə başlamışdı. XII əsrdə həmin
tokamülün təbii noticəsi kimi Nizaminin bədii dühası yarandı və sonrakı
odəbi inkişafa əsrlər boyu qüvvotli müsbot təsir göstərdi.
X I-X II əsrlər Azərbaycanındakı odobi yiiksolişi çox mürəkkəb iqtisadi-
ictimai və mədəni şorait, klassik şoxsiyyotlor yaratmışdı. “Azorbaycan poeziya
m əktəbi” adı ilə m əşhur olan bu dövr ədəbiyyatmın formalaşması və inkişafmı
Qətran Təbrizi, M əhsəti Gəncəvi, Xaqani Şirvani, Foləki Şirvani, Mücirəddin
Beyləqani və nəhayət, Nizami Goncəvi kimi klassiklər müəyyən etmişlər.
Bu poeziya m əktəbi əsrlər boyu Azərbaycanda ana dilində yaranmış
zəngin şifahi xalq odəbiyyatına, Yaxın və Orta Şərq ədebiyyatma, habelə
antik ədəbiyyat ənənələrinə əsaslanırdı. V II-V III əsrlərdə yarannnş və
ənənələri XII əsrə qədər gəlib çıxm ış ərəbdilli Azərbaycan ədəbiyyatmm da
nüfuzu böyük idi.
Məlumdur ki, ərəblər istila etdikləri xalqlarm yazılı abidələrini saf-çürük
edir, əsasən tarixi xronikaları öz dillərinə çevirir, qalanlarım isə məhv edir-
dilər. Məsələn, m əşhur sasani xronikası “X udaynam ə”nin başına məhz belə
bir iş gəlmişdi. Ərəb dilino tərcüm ə ediləndən sonra əsərin orijinalı yandırıl-
mışdı. Bədii əsərlərə gəlincə, orəblər onlara o qədər də meyl göstormirdilor.
M araqlıdır ki, yunan fəlsəfəsinə aid çoxlu əsərlər ərəb dilinə tərcümə edildiyi
halda zəngin yunan bədii ədəbiyyatm dan bir nüm unə belə çevrilməmişdi.
Güman etmək olar ki, ərəb istilasına qədər Azərbaycan yazılı ədəbiyya-
tım n da müəyyən abidələri olmuş, lakin onlar mohv edilərək bizə gəlib çat-
mamışdır. H ərhalda azorbaycanlı şairlərin ərəb dilində yazdıqları ilk şeirlorə
VII əsrin sonu, VIII əsrin əvvəllərindən etibarən təsadüf etm ək olur. M üxtəlif
ərəb qəbilələrinin mavlası (azad əsiri) olan və “Ə I-A zərbaycani” nisbəsi ilə
y azıb-yaradan bu şairlərin osərlorindon bəzi örnəklər m əcm uələrdo
dövrüm üzo golib çatmışdır.
VII-VIII əsrlərdə M ədinədo və M əkkədə yaşayıb-yaratmış Azorbaycan
şairlorindon Əbu M əhəm m əd ibn Bəşşar, Musa Şəhəvat və İsmayıl ibn Yosarın
şeirləri mübariz, tənqidi ruhu, orijinal sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə o dövr orob
poeziyasından müəyyən dərocədə seçilir. Bunu mütəxəssislər də tosdiq edirlor:
“ VII-VIII əsrlordə yaşayıb-yaratmış və movali şairlər adı altmda odəbiyyat
tarixinə daxil olmuş Musa Şəhəvat, İsmayıl ibn Yəsar və Əbül-Abbas əl-Ə m a
kimi azərbaycanlı şairlər ərobdilli poeziyanm inkişafma xeyli kömək etmişlor.
Bununla yanaşı onlar öz xalqlannm bədii və fəlsəfı təfəkkürü ilə bağlı olınuş-
lar. Onların yaradıcılığı sübut edir ki, Azərbaycan xalqınm homin dövrdəki
bədii təfokkürü digər müsəlman xalqlarmm mədəni səviyyəsindən heç do geri
qalmamış, bir çox millotlərin birgə səyi nəticəsində meydana golmiş ərobdilli
poeziyanın yeni keyfıyyətlor kəsb etməsində, fonna və məzmunca dorinloşmo-
sindo, ictimai va siyasi həyata dərindən nüfuz etmosindo öz faydasmı əsirgo-
momişdir. Azərbaycanh ruhu, azərbaycanlı təfəkkürü, azərbaycanh zövqü
ərəbdilli odobiyyata daxil olaraq bu ədəbiyyatm mövzuca genişlənmosinin əsas
amillərindon birinə çevrilmişdir” 1.
1 M a h m u d o v M. V II-X II osrlərde erebce yazmış Azərbaycan şairləri. Bakı,
Elm , 1983, s.76.
Dostları ilə paylaş: |