I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

İ S M A Y I L   İ B N   Y Ə S A R
Q ədim  A zərbaycan p o eziya sın ın   istedadlı nüm ayəndələrindəndir.  VII əsrin 
sonu,  VIII əsrin  əvvəlində ya şa y ıb -y a ra tm ış,  “N isa i ”  təxəllüsü ilə m əşhur ol- 
m uşdur.  Ö m rünün  əsas  hissəsini M əd in ə d ə  keçirm işdir.  D övrünün  mütərəqqi 
ideya  cərəya n la rın d a n   Ş üubiyyə*  tə rəfd a r  çıxdığ ın d a n   Ə m əvi  xəlifələri 
tərəfm dən  təqib  olunm uş  və  H ica za   sürgün  edilm işdir.  Ə rəbdilli poeziyanın 
inkişafına  bö yü k təsir göstərm işdir.
Ə dəb iyya t  tarixinə  kəskitı  siy a si  şeirlər,  ya n ıq lı  mərsiyələr,  səmimi 
vəsflər,  incə  aşiqanə  şeirlər  m üəllifı  kim i  daxildir.  Ş eirlərində  vətən  eşqi  və 
azadlıq  ruhu güclüdür.
1
Ə slim   şə rə flid ir,  ş ö h rə tim   uca,
Q ılınc  ağ zı  k im i  k ə s k in   dilim   var.
2
M ə n   a la n d a   Ə bu  B ə k rin  q a ra   ö lü m   x ə b ə rin i,
S ə b r m ə n i  tə rk   e lə d i,  h eç  q a lm a d ı  can d a  q ə rar.
N a m ə rd   tale  g ö r b ir n e c ə   o n u   m ə n d ə n   ay rı  saldı,
D ü ş m ə n lə rə   m ö h tac  etdi,  b u rd a  m ən i  e y lə d i  xar.
A d a m la rın   ə llə rin d ə n   on u n   q a ra   c ə n a z ə s i  -  
H ə r tə r ə f ı  bo z  çöl  o la n  b ir  q u y u y a   d üşdü  n açar.
O n d a bild im ,  q ism ə t  o lm az  b u   d ü n y ad a  h ə ş rə   q ə d ə r -  
G ö rm ə k   on u n   ağ  ü z ü n ü ,  e tm ə k   o n u n la  iftix ar.
A z  q ald ı  ki,  q ə b rista n d a   b ə d ə n im d ə n   ala  canı  -  
A y rıh ğ ın   acıları,  s in ə m d ə k i  b u   ağrılar.
M ə n   n ə   q ə d ə r  ö y ü d   v erd im   ü rə y im ə   sə b r  eləsin ,
H eç  b ax m ad ı,  g ö z lə rim d ə n   q an lı  y aşlar h e y   o ld u   car.
* 
Şüubiyyə -   Şəb  (comi:  şüub) -  xalq  deməkdir.  Ərəb xəlifəliyinə daxil  olan xalq- 
lann bərabərlik hüququ  ftkrini  irəli  sürən  ideoloji  cərəyan.  Öz  inkişafında bir neçə  mər- 
hələ keçmişdir.  Ədəbiyyatda ilk dəfe  İsmyıl ibn  Yəsarm şeirlərində ifadesini tapmışdır.
B izim   q ara  g ü n ü m ü z d ə   kim   e y lə y ə r  sən i  ə v ə z , 
S ən d ə  o la n  h ü n ə r,  q a rd a ş,  n ə  m ə n d ə ,  n ə   ö z g ə d ə   var! 
N icat  y o x d u r  y e r ü z ü n d ə   heç  ö lü m d ə n   insanlara, 
Ə zrayılın p ə n c ə s in d ə n  b u  d ü n y ad a  k im   qurtarar?
3
Ə hvalı  n ə   h a ld a d ır C in ab d ak ı  y e rlə rin ,
B ir  sə h ə r  ş ə fə q in d ə n   b iz   soruşduq  x ə b ə rin .
Söylədi:  ə s ə n   y e llə r  d ə y işd irib   h alın ı,
Ö tüb  k eçən   b u lu d la r  artırıb   m əlalm ı.
H ind  obası!  G ö rə s ə n   o ra d a   k e ç ə n   g ü n lə r,
B ir də  C in ab   h av ası  n ə   zam an   geri  d ö n ə r?
H avası  p ak,  y e li  də  x ə f ıf - x ə f ıf  h e y   ə s ə r,
N ə   h icran d an   x ə b ə r  v ar,  n ə   v ü sald an   b ir  ə sər.
4
V üsalına  im k an   ver,  e y   y ar,  d a rıx m ışa m   m ən , 
Y anm ışam ,  k ü l  o lm u şam   sən in   m ə h ə b b ə tin d ə n .
B ircə  d ə fə   lü tf  e lə ,  d a h a   heç  n ə   u m m arıq , 
N ə v a z işin d ə n  b a şq a  h ə r   şe y ə   g ö z y u m arıq .
B ö y ü k lərin   n ə   ü ç ü n   ay rı  sald ılar b izi,
Q o y m ad ılar  v ü sa la   ç a tsın   bu  eşq im izi?
B aşınıza  d o la n a n   sizə  z ə r ə r  v e rə rm i?
A şiq  sevgi  b ağ ın d an   a rtıq   b ir gül  d ə rə rm i?
5
Ey  gözəl,  d ə r d - q ə m ə   s ə n   m ən i  sald ın ,  bil,  sən, 
Q əlbim i,  n e y lə m ə li,  g iz lə d irə m   m ə n   eldən.
H aq q -n ah aq   aşiq in i  d a n la m a ğ a   şa iq sə n ,
İnsafm   varsa,  ö zü n   b ö y lə   sö zə  la y iq sən .

---

E şqini  g iz li  tu tu rsa n  h ə m iş ə   g ö z lə rd ə n ,
O nu  faş  e y lə m ə y i  in d i  rə v a   g ö rd ü m  m ə n .
Y a m ə n i  rə d d  e lə ,  y a  v ə s lin ə   s ə n   qıl  lay iq ,
Y a ü m id   v e r m ə n ə ,  y a   s ö y lə   k i,  tə rk   ol,  aşiq!
Z ə rrə c ə   rə h m in   ə g ə r  v a rsa ,  ü m id im   q ırm a, 
K ö n lü m ü n   şişə sin i  h ic rin   ilə   sın d ırm a.
S ən  v ə fa   qılsan   in an ,  h e ç  p e ş im a n   o lm azsan , 
E y m ə h ə b b ə tlə ,  s ə d a q ə tlə   h ə m iş ə   ucalan!
S ü b h ə d ə k  n a lə   ç ə k ib   y a ra   ş ik a y ə t  etdim ,
G ü n  k i  çıx d ı,  o ta ğ m d a n   o  n ig a rın   g etdim .
6
Ş am d a  q ə rib   m ə z a ra  ta p şırd ım  b ir cavanı, 
A llah   o n a  y a r o lsun,  ç atd ı  v id a   zam anı.
Q ə b irlə rd ə n  u zaq d a,  tə n h a  y e rd ə   y atd ı  o, 
V ü cu d u n u  b u  d o y m a z   to rp a q la ra   qatdı  o.
Q ə m li-q ə m li  d ay an d ım ,  m ə z a rm a  baş  ə y d im , 
M a tə m in d ə   tə k   ö z ü m   ə y n im ə   q a ra   g eydim .
A ğ la d ım   h ö n k ü r-h ö n k ü r a y rılırk ə n   m ə n   o n d an , 
U z a q -u z a q  e llə rin  q ə rib   d ü şm ü ş  o ğ lundan.
B e lə d ir  in san  ö m rü ,  n e c ə   u zu n   o lsa  da,
B ir g ü n   ö lü m  h aq lay ar,  so v u şm az  o n d an   qad a.
Ə B U   N Ə S R   M Ə N S U R  
İ B N   M Ü M K A N   T Ə B R İ Z İ
X I  əsrdə yaşamış,  ədəbi fə a liy y ə ti  Təbrizdə  keçm işdir.  Səm im iliyi  və real 
b əşəri hisslərin  tərənnüm ü ilə seçilən  qəsidələri və başqa lirik şeirləri ö z d ö v - 
rü n d ə  Təbrizdə,  habelə  ərəb  ölkələrində  geniş  yayüm ışdır.  H əyatı  haqqında 
m əlu m a t  yoxdur.  Ə sərlərinin  b ir  qism i  Ə l-B axərzinin  “D üm yət  ə l-q ə s r ” 
( “Q ısa  tə sv ir”)  antologiyasında  toplanm ışdır.  B u   əsərlərdə  M ənsur  Təbrizi 
sə n ətin   sosial  qayəsindən,  insanın  m ənəvi  saflığından  obrazlı  şəkildə  bəhs 
edir.
1
M o rh ə m ə t  sah ib id ir eşq i  duyan  m ə rd   ağalar,
O nlarm   q ə lb i  y an ar,  g ö z lə risə   q an   ağlar.
M ü rşid əm   o n lara,  şe y x ə m ,  çalışıb  x ey li  zam an,
G öz  yaşım   ax d ı  m ü d am ,  co şd u   sin ə m d ə   h ə y ə c a n .
B öylə  sö v d a d ə   q a z a n c ım   k ə d ə r o ld u   ancaq,
D ayağım   tə k c ə   dö zü m ...  sə b r m ə n i  q u rtaracaq .
H arda o lsam   da,  baş  ə y d im   sö zü n ə  sev d an m ,
D a şla n   y ağ d ı  h ə m iş ə   b a şım a  h icram n .
İxtiyarı  m ə n im   o lsa  k ö n ü l  ilə  g ö zü m ü n ,
E şqim ə  b ir - b ir   açard ım   su çu m u   m ə n   özüm ün.
B irləşib d ir n ə   ed im   k i,  g ö zü m   ilə   ü rə y im ,
H eç  b irin d ən ,  inanm ,  y o x d u   nicatım ,  k ö m əy im :
G özlərim   g ö rd ü y ü n ü   n ə q l  e lə y ir q ə lb im   üçün,
Q əlb im   isə  g ö tü rü r h ə r  k ə d ə ri,  d ə rd i  bütün.
E şq b izlər y o x   ik ə n   d ə   v a r  idi  d ü n y ad a,
O  bütün  iş lə rə   o w ə l c ə   olu b   am ad ə.

---