I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

O n u n   u ğ ru n d a   g ü n a h   y a p d ı,  b ilirsə n   D av u d , 
Q ə z ə b   etdi  o n a  b ir b ö y lə   g ü n a h ç ü n   m ə b u d .
M ə n   d ə   b u  y o ld a   ə s irə m ,  o n a   z ə n c irli  qu lam , 
B u  ə sirlik d ə   şa d a m ,  k a ş  o n a  d aim   q u l  olam .
2
D o st  ilə,  d ü ş m ə n lə   d a im   b ir  g ed ir,
D ostu  x ilas  ed ir,  q ırır  d ü şm ə n i.
S ə n ə tim   g ü c s ü z ə   c ə s a r ə t  verir,
İti  qılınc  e d ir  z ə i f  b ə d ə n i.
D e y irlə r  şe rin i  d ü z ə lt,  zəifd ir,
S atılan  söz  p isd ir,  d in c   b u rax   m ə n i.
T anrı  q ə lə m   v e rib   u c a ld ır g ö y ə   -  
Q ə lə m lə   d ü ş m ə n i  q ırıb   tö k ən i.
Q ə lə m   çox  d ü şm ə n in   tö k ü b   q anm ı, 
T öküb  öz  q a n ın ı,  m ə h v   olub  d ən i.
Ş erim   q ə rib -q ə rib   ö lk ə lə r  g əzir,
R uhu  se v in d irir  şeir  sev ən i.
X Ə T İ B   T Ə B R İ Z İ
Əbu Zəkəriyyə  Yəhya ib n -Ə liX ə tib  Təbrizi 1030-cu ildə Təbrizdə doğulmuş, 
ilk  təhsilini  orada  alm ış,  sonra  Bağdad,  Şam   və  M isirdə  davam   etdirmişdir. 
M əşh u r ərəbfilosofu  Ə b ü l-Ü la  M əərrinin  tələbəsi olmuşdur.  Təhsilini tam am - 
layandan  sonra  istedadlı  alim B ağdaddakı  m əşhur  “N iza m iy y ə ” m ədrəsəsinin 
m üəllim i  olmuş,  ədəbiyyatşünaslığa  dair  bir  sıra  əsərlər  yazm ışdır.  Qədim  
ərəb poeziyasını  şərh  edən  əsərlərin  m üəllifidir.  Şərh çilik  elminin  inkişafına 
böyiik  təsir göstərm işdir.
O rta əsr qayna q la n n d a   həvatına,  ədəbiyyat və d ilçilik sahəsindəki fə a liy - 
y ə tin ə  geniş  ver verilir,  əsərlərindən  nüm unəiər gətirilir.
Dövrüniin  ictim ai m əsələləri ilə dərindən  m araqlanm ışdır.  Şeirləri xila fə t- 
də hökm sürən özbaşınahğa, yaram azlıqlara kəskin etirazdır.  Fəlsəfi və aşiqanə 
lirika  sahəsiııdə də qələm   işlətmişdir.
1
D iclə  ü stü n d ə   şə ra b ım d a   b ö y ü k   zö v q ü   səfa,
F ərat  ü stü n d ə k i  ax şam   m eyi  d ə   b am başqa!
Bu  su lar  ü stə   üzüm   şohdinə  m e y l  e td im   m ən ,
Bu  su lar  p arlaq   o lu b   x ə z n ə lə rin   d ü rrü n d ən .
G ö y lə r  ilə  bu  y e rin   qarşı  d u ru b d u r q ə m o ri,
M əst  e d ib   onları  eşq  ilə  m ə h ə b b ə t  ə sə ri.
L ə b lə rin d ə n   m ey   içib,  m on  d ə   şə ra b   v erd im   ona.
Y axşı  b ax,  sö y lo d im   ey  m əh ,  b u   könül  vurğ u n u n a
A şin ad ır,  dedi  q ə lb i  o  m ə n ə   q ard aşd ır,
S irlər  d u y m a q   ü çü n   sevgili  b ir  sird aşd ır.
2
Y o ru lar  se y r  ilə  in san ,  m ən  isə  d u rm aq d an ,
Bil  ki,  tə n g ə   g ə tirib d ir bu  ə ta lə t  canım ı.

---

H ə r k im i  g ö rm ü şə m ,  ey   v a y ,  b u   g ü n   B ağ d ad d a, 
N a n ə c ib ,  zatı  q ırıq   z ü lm ə t  ed ib   d ö rd   y an ım ı.
3
Ş e rim in  yox  e lə   im k a n ı  s ə n i  m ə d h   e lə y ə ,
N ə   b ilim ,  b ə lk ə   d ə   y ü z d ə n  b irin i  sö y lə y irə m . 
S ə n   m ə n i  ə fv   e lə   q a rşın d a   b e lə   tə q s ir  ü çün, 
M ə n   sə n in   fə rm a m n a  b ö y lə   ə m ə l  e y lə y irə m .
M Ə S U D   İ B N   N A M D A R
X I   əsrin  ikinci  y a rısın d a   B eyləqanda  anadan  olmuş,  X I I   əsrin  birinci 
rübündə  vəfat  etmişdir.  G ənc  ya şlarından  öm rünün  sonunadək  B eyləqan, 
G əncə  və Şirvan  şə h ər idarələrində  işləmişdir.  Ə sərlərində bu şəhərlərdə  baş 
verən  tarixi hadisələr təsvir olunur.
Ö zünün  verdiyi  m əlum ata g ö rə   ərəb, fa r s   və  tü rk dillərində  əsərlər y a z -  
m ışdır.  Ərəb  dilində  hekayələri,  m əktubları  və  şeirləri  b izə  gəlib  çatmışdır. 
2 0 0 0  beytdən artıq olan p o e tik  irsi ənənəvi şe ir fo rm alarındadır.  Bu əsərlərdə 
x a lq  yaradıcılığından  da  ço x  istifadə  olunm uşdur.  B ədii irsi X I I  əsrin  axırı  və
X II I  əsrin  əvvəllərində A zərbaycan  ədəbi həyatının,  bədii fik rin in   və  tarixinin 
b ir  sıra   m əsələlərini  öyrən m ək  üçün  ilkin  qaynaqlardan  biri  kim i  böyük 
əh əm iyyətə  malikdir.  Zəm anədən,  xiisusilə  ta x t-ta c   sa hibi  zalım   şahlardan 
şik a y ə t burada əsas m övzulardan  biridir. A vto b io q ra fik m ahiyyətli şeirlərində 
vüqarlı  şairin xain,  satqın,  hiyləgər adam lara  n ifrəti ifadə  olunmuşdur.
1
Q ard aşım   q ald ı  y e tim   k ö rp ə  ik ə n   d ü n y ad ə,
T ə rb iy ə   e tm ə k  ü ç ü n   o ldum   o n u   am ad ə.
S axladım   b irtə h ə r,  o  çatdı  iy irm i  y aşm a,
Tanrı  p a k   q ə lb   v e rib ,  əq l  q o y u b d u r b aşına.
Ö tdü  a rtıq   b u   y aşın d an ,  keçib  ilk   g ə n c liy in i,
Ç atdı  id ra k   e v in ə ,  atd ı  daha  d in cliy in i.
Y etdi  b ir  ö y lə   m ə q a m ə ,  h ə v ə s i  artd ı  onun,
Y o lçu su   o ld u   d a h a   e şq   ilə  se v d a  y olunun.
Q oşdu  indi  b aşın ı  d o stlar  ilə  iş rə t  üçün,
K eçdi  g ü n lə r,  ə m ə lin d ə n   ö zü   o ld u  küskün.
Ü zü  d ö n d ü   d ah a  d o stla rla   şə ra b   iç m ə k d ə n ,
G eri  q a ld ı  o  h ə v ə s lə rd ə   ötüb  k e ç m ə k d ə n .

---

Q u la q   asm ırdı  n ə d ə n s ə   d e y ilə n   b ir  sö z ü m ə , 
A ta lıq  e tm əy i  f ə rz   e td im   o n u n ç ü n   ö z ü m ə .
B ağ lan ar,  b e n d ə   d ü şə r,  s ö y lə d im   e v lə n s ə   əg ər, 
D ü z  y o la   d ə v ə t  e d ə r  k ə c   g e d ə n i  a ilə lə r.
D ə v ə t  etdim ,  n e ç ə   d o st  g ə ld i  o n u n   m ə c lis in ə , 
S ə sim i  q o şd u m   o n u n   b ö y lə   m ə q a m d a   sə sin ə .
Y e m ə k -iç m ə k   d u a sı  etd i  ş ə h ə r   indi  o na, 
B e y lə q a n d a  h a m ı  g ə ld i  o  ə z iz in   to y u n a.
Q a lm a d ı  k im sə   ş ə h ə rd e ,  q o n a ğ ım   o ld u   ham ı, 
G ə ld ilə r d ə stə   ilə   x ə s tə lə r in d ə n   savayı.
Q u d alar,  qız  te r ə f m d ə n   n e ç ə   adil  in san   -  
O ld u la r b ö y lə   ə z iz   g ü n d ə   m ə n ə   b ir  m eh m an .
S ay ları  çoxdu  y ə q in   g ö y d ə k i  u ld u z la rd a n ,
B u  y a x m d a  o la c a q   to y , -   d e d ilə r, -   ç a td ı  zam an.
Q ız a  b aşlıq   d e d ilə r  ə n   azı  üç  m in   d irh ə m , 
Q ard aşı  sö y ləd i  ki,  m ə n   to y u n a  to y b ə y iy ə m .
B ir  g e c ə   q ö v l-q ə ra r  o ld u   ki,  toy  b a şla n sın ,
T anrı  h ö k m ü y lə   iki  sev g ili  alq ışlan sın .
A rzu m u z,  istə y im iz   y etd i  tə m a m ə n   y e rin ə , 
O y n ad ı  b ə y lə   g ə lin ...  d o ğ d u   g ü n ə ş  ü z lə rin ə .
B ağ lam ay la  n e ç ə   p a lta r y o la   sald ım ,  g etd i, 
Y a x ş ı-p is   to y la  b ü sa t  sö h b ə ti  artıq  bitdi.
B ir  çuğul,  b iə d ə b ,  alçaq   y a n ım a   g ə ld i  m ən im , 
G ö rc ə y in   su rətin i  ə sd i  q ə z ə b d e n   b ə d ə n im .
Ö zü   b ir n ak es  ik ən ,  ö z g ə y ə   b ö h ta n   atdı,
Y axşı  işlə r h am ısı  ş ə r d ə n iz in d ə   batdı.
( J r ^  
32
D edi:  P is  iş  y aran ıb   g izlicə  bir  gün  arada, 
Y a ra m a z   b ö y lə   ə m ə l,  saldı  h aray   ki,  b u rad a -
B o şb o ğ a z la r m ey   içib,  h ə rz ə   ilə  k ü y   saldı, 
Q əlb im i  v ə s v ə s ə   sıxdı,  canım ı  d ə rd   aldı.
E şid ib   tə h q iri  m ə n ,  qaldım   ayıq  sü b h ə  kim i, 
Ç ağ ırd ım   d ad ım a,  y arəb ,  g ö rə s ə n   indi  k im i?
Üz  tu tu b   d o stlara  fəry ad   e lə d im   h id d ə t  ilə, 
A lışıb  y a n d ı  iirək  ism ət  ilə,  q e y rə t  ilə.
Pak  o lan   ism əti  m ə stlo r  sözü  san m a  ki,  silə, 
S anm a  d ü zlü k   b e lə   n am ərd in   ə lilə   ə y ilə.
Ş ər  atan  k ə slə ri  siz  rə d d   e lə y in   d ö v ro m d ən , 
Q o y m a y ın   şə r  to x u m u n   səp sin   am an sız  diişm ən.
2
BİR  PARA  NAKƏSLƏRİ  MƏZƏMMƏT 
VƏ  ÖZ  HALIMDAN  ŞİKAYƏT
Ç alışın,  a y   in san lar,  sevin  sülhü,  səfanı.
İtirdiniz  n ə   üçün  ctibarı,  im anı?
Ö zləri  b ə rk   a z ıb la r  xalqa  yol  g ö stə rə n lə r, 
B e y ləq an d a  kü fr  ilo  m əşğul  o lu r  ə rə n lə r.
A lçaq lar  g ə lib   o lm u ş  ucaların  əm iri,
İstcdadlar,  z ə k a la r  n a k ə slə rin   əsiri.
S əx a v ə tli  g ö rə n d ə   d ərisin i  soyurlar,
İn san ların   qan ın ı  b u lu d   suyu  sanırlar.
Ş ə rə fs iz lə   ş ə rə fli  seçilm ir b u rd a   m ə g ə r ? ! 
A y rılm ay ır,  ə c ə b d ir,  d ü zlər  ilə  əy rilə r.

---