I e. n. Quliyev Tacəddin Fəzrəddin oğlu

5.

 

Əsas vəsaitlərin hərəkəti; 

6.

 

Maliyyə qoyuluşları; 

7.

 

Sosial göstəricilər; 

8.

 

Uzunmüddətli  investisiya  və  maliyyə  qoyuluşlarının 

maliyyələşdirilməsi üzrə vəsaitlərin hərəkəti. 

“Balans” sözü latın mənşəli olub bərabərlik simvoludur. Balans 

mühasibat  hesabatının  vacib  foıınalanndan  biri  olub,  müəssisənin 

vəasitlərinin vəzi)^ətini və onların əmələgəlmə mənbələrini, eləcə də 

istehsal  -  maliyyə  nəticələrinin  müəyyən  müddətə,  xüsusən  ilin 

axırına pul ifadəsində xarakterizə edən mənbədir. Balans iki hissədən 

ibarətdir; 

Sol tərəf - aktiv, sağ tərəf isə - passiv adlanır. Balansın tərkibini və 

strukturunu aşağıdakı cədvəldən əyani görə bilərik. 

Müəssisə  və  firmanın  maliyyə  vəziyyətinin  dinamik  inkişafını 

qiymətləndirmək  üçün  balansın  maddələrini  likvidlik  əlamətləri 

(aktiv  üzrə)  və  müddətli  (passiv  üzrə)  ayrı-ayrı  spesifik  qruplara 

bölmək zərurəti meydana çıxır. 

Balansın  likvidliyi  müəssisənin  öhdəliklərinin  onun  aktivləri 

hesabına  ödənilməsi  səviyyəsi  ilə  xarakterizə  olunur.  Likvidlik 

dedikdə, hər şeydən əvvəl, firmanın aktivlərinin qısa müddətdə pula 

çevrilməsi prosesi başa düşülür - əgər aktiv tez pula çevrilirsə, onda 

likvidlilik  yüksək  olur  və  əksinə.  Likvidlik  baxımından  fımıamn 

aktivləri aşağıdakı qruplara bölünür: 

Ak 

1  -  çox  yüksək  likvidliyə  malik  olan  aktivlər  (fımıanın  pul 

vəsaitləri və qısa müddətli maliyyə qoyuluşları - qiymətli kağızlar). 

Ak 2 - tez reallaşan aktivlər - (debitor borcları və sair aktivlər). 

Ak 3 - yavaş reallaşan aktivlər - (aktivin II “Ehtiyatlar və xərclər” 

bölməsi “gələcək dövrün xərcləri” maddəsini çıxmaq şərti ilə). 

Ak 

4  -  çətin  reallaşan  aktivlər  (balansın  aktiv  hissəsinin  I 

bölməsinin maddələri, o cümlədən “əsas vəsaitlər və qoyuluşlar”). 

Balansın passiv hissəsi də onların ödənilməsi müddətləri üzrə 4 

qrupa bölünür: 

Rı - yüksək (müddətli) öhdəliklər (kreditor borcları və vaxtında 

yatırılmamış ssudalar). 

ru - qısa müddətli passivlər (qısa müddətli kreditlər və istiqrazlar). 

R,t  -  uzun  müddətli  passivlər  (uzunmüddətli  kreditlər  və 

isteqrazlar). 

13 

---

R4  -  daimi  passivlər  (bura  aiddir  -  balansın  passiv  hissəsinin  I 

“Xüsusi vəsaitlərin mənbələri”) bölməsinin maddələri. 

Beləliklə  balansın  likvidliyini  müəyyənləşdirmək  üçün  aparılan 

qruplaşmanın  aktiv  və  passiv  üzrə  yekunlarını  müqayisə  etmək 

lazımdır (bax. balans). Balansın mütləq likvidliyi aşağıdakı nisbətdə 

baq verir. Əgər; 

Ak 1 > P. 

Ak  2  > 

Pı A

K

 3 

> P3 Ak 

4 > P4 

Bizim balansda təhlil zamanı aşağıdakı vəziyyət meydana çıxır. 

Ak i (16 500)>P. (14 500) 

Ak 2 (8000) > P2 (6 500) 

Ak 3 (24000) > P3 (8 000) 

Ak 4 (35 000) > P4 (80 000) 

Likvidlilik əmsalını aşağıdakı fomıula üzrə müəyyənləşdinnək olar: 

K. = 

J 

Itfk 

 

burada Jk.k - yüksək likdvidli aktivlər 

Qk. - qısa müddətli kreditlər 

Okr - orta müddətli krditlər Uzkr - uzun 

müddətli kreditlər Bizim misalda likvidlik 

əmsalı 

2,1 

^ 16500(3000 + 8500 + 

5000)^ 

14500(8000 + 6500) 

təşkil gedir. 

2.

 

İnflyasiyanın balansa təsiri və informasiyanın 

korrektə edilməsi 

Maliyyə  təhlilinin  aparılması  üçün  vacib  olan  infonnasiya 

mənbələrinə  və  onlardakı  rəqəmlərin  səviyyəsinə  təsir  edən  xarici 

amillərdən ən başlıcası inflyasiya prosesidir. İnflyasiyanın mahiy- 

14 

---

yəti ondan ibarətdir ki,  qiymətlər kəskin və kütləvi şəkilə qalxır və 

milli valyutanın alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşür. 

Firma  və  müəssisələrin  maraq  mövqeyi  baxımından  inflyasiya 

onların aşağıdakı iqtisadi potensiallarına ziyan vurur: 

-

 

xammal  və  material  məsrəfləri  maya  dəyərinə  alış  qiymətləri 

üzrə silinir və bu qiymətlər hesabatın tərtibi zamanı fəaliyyət göstərən 

qiymətlərdən çox aşağıdır; 

-

 

amortizasiyanın  (köhnəlmənin)  məbləği  maya  dəyərinə 

azaldılmış  ölçüdə  silinir,  belə  ki,  inflyasiya  əsas  fondları 

dəyərsizləşdirir; 

-

 

azaldılmış xərclər öz növbəsində “inflyasiya - mənfəətini” əmələ 

gətirir ki, ondan da büdcəyə vergi ödəmək zənırəti meydana çıxır; 

-

 

inflyasiya  müddətində  istehsalı  canlandımıaq  üçün  vacib  olan 

əmək vəsaitlərinin və əşyalarının alınması yüksək qiymətlərlə həyata 

keçirilir ki, bu da fımıanın və ya sahibkarın iqtisadi potensialına zərbə 

vurur. 

Lakin  qeyd  edək  ki,  ümumilikdə  ölkənin  iqtisadi  inkişafı 

baxımından  inflyasiya  bəzən  stimullaşdırıcı  rol  oynayır;  belə  ki, 

isteh-  lak  proseseləri  güclənir  və  pul  vəsaitlərini  ölü  (hərəkətsiz) 

vəziyyətdə saxlayan yığım prosesci aradan qalxır və pullar dövriyəyə 

çıxıb iqtisadi proseselərin inkişafına imkan yaradır. 

Lakin  inflyasiyanın  ən  mənfi  cəhəti  ondan  ibarətdir  ki, 

müəssisənin təsərrüfat vasitələri və onun maliyyə nəticələri haqqında 

real  infomıasiya  təhrif  olunur.  Bununla  əlaqədar  olaraq 

informasiyanın  korrektə  olunmasına  ehtiyac  yaranır.  Buna  görə  də 

əgər  inflyasiya  zamanı  təsərrüfat  vəsaitlərini,  o  cümlədən  əsas 

vəsaitlərin  yenidən  qiymətləndirilməsi  həyata  keçməzsə,  onda  əsas 

vəsaitlərin  köhnəlməsini  aradan  qaldınnaq  üçün  yığılmış  vəsait 

onların  təkrar  istehsalı  üçün  az  olacaqdır.  Başqa  bir  tərəfdən  isə 

aparılan təhlilin son nəticələri reallıqdan uzaq olacaqdır. Buna görə 

də inflyasiya zamanı əsas məsələlərdən biri də mühasibat uçotunun və 

illik hesabatın məlumatlarının real şəraitdə  yaxmlaşdırılmasıdır. Bu 

real  şəraitə  yaxınlaşdırma  prosesini  həyata  keçirmək  üçün  iki 

beynəlxalq standart işlənib hazırlanmışdır: 

1.

 

Standart - qiymətlərin dəyişməsinin təsirini  xarakterizə edən 

informasiya. 

2.

 

Standart - hiperinflyasiya şəraitində maliyyə hesabatı. 

15 

---