I e. n. Quliyev Tacəddin Fəzrəddin oğlu

Təhlil zamanı aşkar edirik ki, firmanın təcili öhdəlikləri (borcları) 

tədiyə vəsaitlərindən çoxdur. Bu fərq 2268 man (16813-14625) təşkil 

edir. Deməli, firma borclarının yalnız 86,6% 

\^25 

İ?8W 

' 100%ödəyə bilir. Yerdə qalan 13,4% borc isə ödənilmə- 

miş  şəkildə  müəssisənin  öhdəliyində  qalır  ki,  bu  da  onun  cərimə 

sanksiyaları və xoşagəlməz maliyyə vəziyyəti ilə üzləşməsinə səbəb 

ola bilər. 

22 

---

Fəsil 4. Maliyyə nəticələrinin 

formalaşması və onun təhlili 

1.

 

Təhlildə məqsəd və informasiya mənbəyi 

Müossisə  və  firmanın  sözün  yaxşı  mənasında  son 

maliyyə-təsərrüfat  fəaliyyətinin  nəticəsi  mənfəətdir.  Mənfəət 

firmanın kollektivinin izafi əməyi tərəfindən yaradılmış xalis gəlirin 

reallaşdırılmış  hissəsini  təcəssüm  etdirir.  Mənfəətin  əhəmiyyəti 

ondan  ibarətdir  ki,  o  işin  keyfiyyətindən  asılı  olub  resurslardan 

maksiimum qənaətlə istifadə etməyə maraq oyadır, kolllektivin sosial 

inkişafına şərait yaradır və dövlət büdcəsinin gəlir mənbəyi kimi çıxış 

edir. 

Mənfəətin  səviyyəsinin  dəyişməsi  həm  daxili  və  həm  də  xarici 

amillərin təsiri altında baş verir. Məsələn, yüksək inflyasiya, hökumət 

səviyyəsində nizam-intizamın pozulması və s. 

Təhlildə məqsəd, hər şeydən əvvəl, xalis mənfəətin real ölçüsünü 

müəyyən  etməkdən,  balans  mənfəətinin  əsas  elementlərinin 

sabitliyini  yoxlamaqdan  və  proqnozlaşdırmaqdan  ibarətdir.  Bu 

məqsədə  nail  olmaq  üçün  təhlil  zamanı  aşağıdakı  anlar 

öyrənilməlidir: 

-

 

mənfəət üzrə planın yerinə yetirilməsi və dinamikası; 

-

 

mənfəətin formalaşmasına və dəyişməsinə təsir edən amillər; 

-

 

mənfəətin keyfiyyəti; 

-

 

artım üzrə ehtiyat mənbələri; 

-

 

mənfəətin  bölüşdürülməsinin  proporsiyaları,  istiqamətləri  və 

tendensiyaları. 

Təhlil  işini  aparmaq  üçün  lazım  olan  informasiya  mənbələrinə 

aşağıdakılar aiddir: 

-

 

mənfəətin formalaşması  üzrə biznes plan, maliyyə planı (gəlir 

və xərclər balansı) 

-

 

illik hesabat forması N

9

I (balans) 

-

 

mənfəət və zərərlər haqqında illik hesabat N“2 və s. 

Təsərrüfat təcrübəsində mənfəətin aşağıdakı göstəricilərindən 

istifadə edilir: 

23 

---

məhsul vahidindən mənfəət; 

balans mənfəəti; 

məhsulların (əmtəələrin, iş və xidmətlərin) satışından mənfəət; 

qeyri-satış əməliyyatından mənfəət (cərimələr, qiymətli kağızlar, 

debititor borcları); sair satışdan mənfəət; vergiyə cəlb edilən mənfəət; 

güzəştli (vergiyə cəlb olunmayan mənfəət); müəssisənin 

sərəncamında qalan mənfəət; xalis mənfəət. 

2.

 

Mənfəətin səviyyəsinin, strukturunun və 

dinamikasının təhlili 

Balans  mənfəəti  firmanın  istehsal  -  təsərrüfat  fəaliyyətinin  son 

maliyyə  nətieəsi  kimi  çıxış  edib  və  onun  səmərəli  işləməsinin  əsas 

göstəricilərindən biri kimi onun fəaliyyətinin davam etməsi üçün əsas 

mənbə sayılır. Bazar iqtisadiyyatının tələblərinə müvafiq olaraq hər 

bir təsərrüfat subyekti mənfəətlə işləməlidir. 

Maliyyə  nətieolərinin  təhlilində  əsas  məqsədlərdən  biri  də 

mənfəətin  səviyyəsini  və  dinamikası  və  ya  inkişaf  tendensiyalarını 

qiymətləndirməkdən ibarətdir. Bu fiırna üçün nə verir? - hər şeydən 

əvvəl  bazar  münasibətləri  şəraitində  gələcəkdə  onun  mənfəətinin 

artmasına imkan verən  ehtiyat  mənbələrinin qiymətləndirməsinə və 

istehsal - xərclər arasında optimal nisbətin tapılmasına şərait yaradır. 

24 

---

Mənfəətin səviyyəsinin və dinamikasının təhlili 

Cədvsl 4 (min man) 

Göstəricilər

 

Keçən  ilə 

görə

 

Hesabat

 

dövründə

 

Kənarlaşma

 

1. Satışdan əldə edilən gəlir (vergisiz)

 

3360

 

4816

 

1456

 

43

 

2. Satışdan məhsullara çəkilən xərclər

 

3043

 

4291

 

1248

 

37

 

3. Satışdan əldə edilən mənfəət (In- 2n)

 

317

 

525

 

208

 

65,5

 

4. Sair satışdan mənfəət

 

-14

 

-28

 

-14

 

100

 

5. Qeyri-satış əməliyyatlarından gəlir

 

65

 

46

 

-19

 

29,2

 

0

 cümlədən qiymətli kağızların satışından və 

payda iştirak əmsalı üzrə

 

-

 

35

 

35

 

'

 

6. Qeyri satış əməliyyatları üzra ziyan

 

-58

 

-87

 

-29

 

50,0

 

7. Balans mənfəəti

 

310

 

456

 

146

 

47,1

 

8. Xalis mənfəət

 

198

 

276

 

78

 

38,4

 

9. Xalis mənfəətin balans mənfəətində xüsusi 

çəkisi (8:9)xl00x

 

60,4

 

60,5

 

-

 

-

 

Cədvəl  4-dən  görünür ki, firmanın satışdan əldə  etdiyi  mənfəət 

bazis dövrü ilə müqayisədə 208 min man (525-371) artmış və ya 

(52 ^) 

■ 

65,5% 

100% I olmuşdur. 

A V 

j 

3.

 

Mənfəətin səviyyəsinə təsir edən amillər. 

Mənfəətin  növlərindən  ən  başlıcası  məhsulların  (iş  və 

xidmətlərin) satışından əldə edilən mənfəətdir. Tələb və təklif qanunu 

əsasnda formalaşan bazar qiymətləri mənfəətə (artma və azalmasına) 

bilavasitə  təsir  edir.  Buna  görə  də  təhlilçi,  təhlil  zamanı  mənfəətə 

təsir göstərən amillərin növünü və təsir dərəcələrini düzgün müəyyən 

etməlidir. 

25 

---