I e.Ə.ƏIiyev 2016
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
Beynəlxalq hüququn həm ümumi, həm də xüsusi hissəsinə aid olan beynəlxalq-hüquqi biliklər, bir qayda olaraq, adətən, «beynəlxalq hüquq kursu» kimi tədqiqat işində sistemləşdirilir, yəni sistem halına salmır.' «Beynəlxalq hüquq kursu» bütövlükdə obyektiv mənada beynəlxalq hüququn öyrənilməsinə həsr olunan və onun barəsində elmi biliklər verən əsərdir; onun tədris kursunu beynəlxalq hüquqdan fərqləndirmək lazımdır. Tədris kursu mənasında beynəlxalq hüquq tədris fənni (beynəlxalq hüquq dərsliyi) deməkdir. Beynəlxalq hüquq kursu ümumi və xüsusi hissələrdən ibarətdir: onlar isə, öz növbəsində, fəsillərə, fəsillər paraqraflara bölünür və hər bir paraqrafda müəyyən konkret mövzu tədqiq olunur.
Beynəlxalq hüquq ixtisası üzrə ali təhsil alan istəniln tələbə obyektiv mənada beynəlxalq hüququ, beynəlxalq qanunvericilik mənasında beynəlxalq hüququ, eləcə də beynəlxalq hüquq elmini (doktrinanı) dərindən bilməlidir. Bunu beynəlxalq hüquq sahəsində özünü gələcəkdə yüksək səviyyəli, savadlı və bilikli mütəxəssis kimi görmək istəyən hər kəs etməlidir. Məlum məsələdir ki, xarici əlaqələr sahəsində çalışan işçilərin, xüsusilə də diplomat və konsulların, öz fəaliyyətlərində beynəlxalq hüquqla əlaqəsi olan praktiki işçilərin, xarici siyasət sferasında çalışanlann, dünya iqtisadiyyatı və siyasəti ilə təmasda olan şəxslərin, beynəlxalq münasibət iştirakçılannm və digər kateqoriya subyektlərin həm obyektiv mənada beynəlxalq hüququ, həm də beynəlxalq hüquq elmini bilməsi vacibdir. Şübhəsiz, onlan bilmək xarici siyasi və beynəlxalq-hüquqi mövqelərin formalaşmasında böyük rol oynayır. Təbii ki, belə halda bir haqlı sual ortaya çıxır: obyektiv mənada
94
beynəlxalq hüququ, beynəlxalq qanunvericilik mənasında beynəbcalq hüququ, eləcə də beynəlxalq hüquq elmini nəyin vasitəsilə öyrənmək və bilmək olar? Qeyd etmək vacibdir ki, obyektiv mənada beynəbcalq hüququ, beynəlxalq qanunvericilik mənasmda beynəlxalq hüququ, habelə beynəlxalq hüquq elmini bu və ya digər mənbənin vasitəsilə öyrənmək mümkündür. Beynəbcalq hüquq fənni məhz həmin mənbələrdən biridir və ona həm də beynəlxalq hüquq dərsliyi demək olar. Beynəlxalq hüquq fənni (beynəlxalq hüquq dərsliyi) dedikdə obyektiv mənada beynəlxalq hüququ, beynəlxalq qanunvericilik mənasmda beynəlxalq hüququ, eləcə də beynəlxalq hüquq elmini tələbələrə öyrədən mənbə başa düşülür. Belə mənbənin köməyi və vasitəsilə həm obyektiv mənada beynəlxalq hüquq, həm beynəlxalq qanunvericilik mənasmda beynəlxalq hüquq, həm də beynəlxalq hüquq elmi barədə biliklərə yiyələnmək mümkün olur. Beynəlxalq hüquq fənni həm obyektiv mənada beynəlxalq hüquqdan, həm də beynəlxalq hüquq elmindən fərqlənir; onlar arasında, əsasən, yerinə yetirdikləri vəzifəyə (funksiyaya) görə hədd qoyulur. Belə ki, obyektiv mənada beynəlxalq hüququn əsas vəzifəsi (funksiyası) dövlətlərarası münasibətləri tənzimləməkdən ibarətdir; obyektiv mənada beynəlxalq hüququ (beynəlxalq-hüquqi tənzimetmə mexanizminin elementlərini) tədqiq etmək və öyrənmək isə beynəlxalq hüquq elminin əsas vəzifəsi (funksiyası) sayılır. Beynəlxalq hüquq fənninin əsas vəzifəsi iki məsələni öyrətməkdən ibarətdir; bu məsələlərdən biri obyektiv mənada beynəlxalq hüquq, digəri isə beynəlxalq hüquq elmidir. Onun beynəlxalq hüquq elmini öyrətməsini başa düşmək olar; bu, məlum məsələdir. Belə ki, obyektiv mənada beynəlxalq hüququ oxucu auditoriyasına (tələbələrə, praktiki işçilərə və s.) dərindən öyrətmək, hər şeydən əvvəl, onun beynəlxalq hüquq elminin nəticələri ilə tanış olması tələb edilir; yalnız beynəlxalq-hüquqi elmi biliklərə yiyələnməklə obyektiv mənada beynəlxalq hüququ hərtərəfli, tam və əsaslı surətdə bilmək olar. 95
Beynəlxalq hüquq (obyektiv mənada) və beynəlxalq qanunvericilik mənasında beynəlxalq hüquq tənzimləyir; beynəlxalq hüquq elmi öyrənir və tədqiq edir; beynəlxalq hüquq fənni isə öyrədir. Beynəlxalq hüquq fənni həm də beynəlxalq qanunvericilik mənasında beynəlxalq hüquqla əlaqəlidir. Bildiyimiz kimi, beynəlxalq qanunvericiliyin beynəlxalq ictimai həyatda yaranmış ayrı-ayrı hallara düzgün tətbiq olunmasının vacib əhəmiyyəti vardır. Buna görə də, beynəlxalq hüquq ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr beynəlxalq qanunvericilik mənasmda beynəlxalq hüququ öyrənməli, beynəlxalq qanunvericiliyin tətbiq praktikasını bilməli, praktiki işləmək və fəalİ 3 ^ət
göstərmək vərdişlərinə malik olmalıdırlar. Belə vərdiş və bilikləri tələbələr məhz beynəlxalq hüquq fənninin köməyi ilə əldə edir, beynəlxalq qanunvericiliyin tətbiq praktikası ilə tanış olurlar.
Beynəlxalq hüquq dərsliyinin (fənninin) sistemi obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sistemi ilə müəyyən olunur. Bu səbəbdən beynəlxalq hüquq dərsliyi də iki hissəyə bölünür:' ümumi hissə; xüsusi hissə. Beynəlxalq hüquq dərsliyinin ümumi hissəsi obyektiv mənada beynəlxalq hüququn, beynəlxalq qanunvericilik mənasında beynəlxalq hüququn və beynəlxalq hüquq elminin ümumi məsələlərini öyrədir. Be)məlxalq hüququn (obyektiv mənada) sahələrini, beynəlxalq qanunvericiliyi, habelə beynəlxalq hüquq elminin bu barədə biliklərini öyrədən bölmə isə beynəlxalq hüquq dərsliyinin xüsusi hissəsi adlanır.^
96
Hal-hazırda Rusiya Federasiyasında yazılan beynəlxalq hüquq dərsliklərinin sayı 20-dən çoxdur.' Onların əksəriyyəti məhz ümumi və xüsusi hissələrə bölünür;^ bəzi dərsliklərdə isə belə bölgüyə rast gəlmirik.^ Beynəlxalq hüquq dərsliyi ayrı-ayn müxtəlif mövzulardan ibarətdir; bir-birinə yaxın və oxşar olan eyni predmetli mövzular pa- raqraflarda, paraqraflar da, öz növbəsində, yarımbaşlıq və başlıqlarda, bunlar isə fəsillərdə birləşir; onlann məcmusuna bütövlükdə tədris (dərslik) materialı deyilir. Ayrı-ayrı mövzulann məhz bu cür ardıcıllıqla düzlənməsi və yerləşməsi beynəlxalq hüquq fənninin (dərsliyinin) sistemi adlanır. Obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sistemini beynəlxalq hüquq dərsliyinin sistemi ilə eyniləşdirmək olmaz. Belə ki, beynəlxalq hüquq dərsliyinin nəzərdən keçirdiyi və öyrətdiyi elə məsələlər vardır ki, həmin məsələlər obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sistemindən kənarda qalır. Həmin məsələlərə aiddir: -
-
beynəlxalq hüququn funksiyalan, sistemi və mənbələri; -
beynəlxalq hüququn tarixi və digər məsələlər. Buna görə də, «obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sistemi» «beynəlxalq hüquq dərsliyinin sistemi» ilə üst-üstə düşmür. Beynəlxalq hüquq dərsliyinin sistemi obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sistemi ilə müəyyən edilsə də, həmin sistemin qurulmasında, əsasən, beynəlxalq hüquq elminin sistemi nəzərə almır.
ОтБ.
ред. В.Н.Кузнецов. М., 2001; Международное право. Учебник / Под ред. А.И.Микулыпина. М., 2005 və başqalan. 2 Bəzən, «Beynəlxalq müqavilə hüququ» və «Beynəlxalq təşkilatlar hüququ» kimi mövzular beynəlxalq hüquq dərsliyinin xüsusi hissəsində deyil, ümumi hissəsində nəzərdən keçirilir (bax: Международное право. Учебник /Отв. ред. Ю.М.Колоеов, Э.С.Кривчикова. М., 2000). 3 Məsələn, bax: Международное публичное право. Учебник / Отв. ред. К.А.Бекяшев. М., 2009; Международное право. Учебник / Отв. ред. А.А.Ковалев, С.В.Черниченко. М., 2008 və s. 97 İSTtFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT 1. Beynəlxalq hüquq. Azərbaycan dilində / Məsul redaktor və tərcüməçi - R.F.Məmmədov. Bakı, 2002, 752 s. 2. Əliyev Ə.İ. Beynəlxalq ümumi hüquq (metodik vəsait). Bakı, 2004,208 s. 3. Əliyev Ə.İ. Müasir beynəlxalq hüquqda insan hüquqları, əhali və miqrasiya problemləri. Dərslik. Bakı, 2007,488 s. 4. Əsgərov E.Beynəlxalq hüquq. Dərslik. Bakı, 1976 (I fəsil). 5. Hüseynov L.H.Beynəlxalq hüquq. Dərslik. Bakı, 2008 (I fəsil). 6. Золотой фонд Российской науки международного права. Том I / Д.Каченовский. К>рс международного права. Харьков, 1863; М.Ка- пустин. Международное право. Ярославль, 1873; Н.Коркунов. Лекции по международному праву. Санкт-Петербург, 1884, Сопредседатели ред. кол. А.Л.Колодкин, В.В.Ершов. М.; Международные отношения, 2007. - 368 с. 7. Караев Р.М. Соотношение принципов территориальной целостности и самоопределения народов в теории и практике международного права. Баку: «Текнур», 2009. - 304 с. 8. Курс международного права: в 7 т. Том 1. Понятие, предмет и система международного права /Гл. ред. В.Н.Кудрявцев. М., 1989. 9. Лукашук И.И. Международное право. Общая часть. Учебник. М., 1997 (гл.1, IV). 10. Международное право. Учебник / Отв. ред. А.А.Ковалев, С.В.Чер- ниченко. М., 2008 (гл.2). 11. Международное право. Учебник / Отв. ред. В.И.Кузнецов, Б.Т.Туз- мухамедов. М., 2007 (гл.П). 12. Международное право. Учебник / Отв.ред. Г.В.Игнатенко, О.И.Тиу- нов. М., 2009 (гл.1). 13. Международное право. Учебник / Отв. ред. Ю.М.Колосов, Э.С.Крив- чикова. М., 2000 (гл. I). 14. Международное право. Учебник / Под общ. ред. А.Я.Капустина. М.,2008 (гл.П, III). 15. Международное публичное право. Учебник/ Отв.ред. К.А.Бекяшев. М., 2009 (гл.1). 16. Тимченко Л.Д. Международное право. Учебник. Харьков, 2004 (гл.1). 17. Шзшилов В.М. Международное право. Учебник. М., 2008 (с.П, 56, 163-164). 18. www.eisil.org - электронная справочная система по международному праву. 98 M U N D Ə R I C A T ÖN SÖZ ................................ ... .......................................................................... 3 I FƏSİL, BEYNƏLXALQ HÜQUQUN ANLAYIŞI VƏ ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİ 1.1. Beynəlxalq hüququn anlayışı və predmeti ............................................. 8 1.1.1. Beynəlxalq hüquq - müstəqil hüquq sistemi kimi ............................... 8 1.1.2. Beynəlxalq hüquq - dövlətlərarası hüquq kimi .................................. 12 1.1.3. Beynəlxalq hüququn doktrinal anlayışı .............................................. 18 1.1.4. Beynəlxalq hüququn nizamasalma predmeti ...................................... 24 1.2. Beynəlxalq hüququn funicsiyalan, əhəmiyyəti və xüsusiyyətləri30 1.2.1. Be>Tiəlxalq hüququn fiınksiyalan ........................................................ 30 1.2.2. Beynəlxalq hüququn əhəmiyyəti ........................................................... 36 1.2.3. Beynəlxalq hüququn xüsusiyyətləri ...................................................... 39 1.3. Beynəlxalq hüququn sistemi ................................................................ 43 1.3.1. Beynəlxalq hüququn sistemi anlayışı .................................................... 43 1.3.2. Beynəlxalq hüququn ümumi hissəsi ..................................................... 48 1.3.3. Beynəlxalq hüququn xüsusi hissəsi ....................................................... 54 1.4. Beynəlxalq hüququn nizamasalma metodu ............................................ 69 1.4.1. Beynəlxalq hüququn nizamasalma metodu anlayışı .......................... 69 1.4.2. Beynəlxalq hüququn nizamasalma metodologiyası ............................ 71 II FƏSİL. BEYNƏLXALQ HÜQUQ - ELMİ MƏNADA VƏ TƏDRİS KURSU KİMİ 2.1. Elmi mənada beynəlxalq hüququn anlayışı, predmeti və sistemi82 2.1.1. Elmi mənada beynəlxalq hüququn anlayışı........................................ 82 2.1.2. Beynəlxalq hüquq elminin tədqiqetmə predmeti və əsas vəzifələri ................................................................................................. 88 2.1.3. Beynəbcalq hüquq elminin sistemi ..................................................... 92 2.2. Tədris kursu mənasında beynəlxalq hüquq - beynəlxalq hüquq fənni kimi .................................................................................................. 94 2.2.1. Beynəlxalq hüquq fənninin anlayışı .................................................... 94 2.2.2. Beynəlxalq hüquq fənninin sistemi ..................................................... 96 İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT. ............................................................... 98 9 9 © Əliyev Etibar Əli oğlu “Beynəlxalq hüquq: anlayışı, hüquq doktrinası və tədris kursu” «Günəş-B» nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsi i sentyabr 2016-cı il tarixdə çap edilmişdir. Formatı 60x84 1/16. Şərti çap vərəqi 6,25. Tirajı 300. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|