I e.Ə.ƏIiyev 2016
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1.3. Beynəlxalq hüququn doktrinal anlayışı
Beynəlxalq hüququn dövlətlərarası hüquq olması o deməkdir ki, beynəlxalq hüquq yalnız ayrıca və konkret dövlətlə deyil, dünyada mövcud olan bütün dövlətlərlə bağlıdır. Buna görə də, o, aynca dövlətin hüququ kimi deyil, dövlətlərarası hüquq, yəni müstəqil və suveren dövlətlər arasındakı münasibətləri tənzimləyən hüquq kimi çıxış edir. Təsadüfi deyil ki, beynəlxalq hüquq tarixən dövlətlərarası hüquq kimi, başqa sözlə, yalnız dövlətlər arasındakı münasibətləri tənzimləyən hüquq kimi yaranmışdır. 1.1.3. Beynəlxalq hüququn doktrinal anlayışı Hüquqi məkanda beynəlxalq hüququn tutduğu yeri, habelə beynəlxalq hüququn, təbiət etibarilə, dövlətlərarası hüquq olmasım müəyyənləşdirdikdən sonra, təbii ki, biz, ona doktrinal (elmi) anlayış verməliyik. Belə ki, bu, hüquq doktrinasının (elminin) «işi» və vəzifəsi sayılır. Beynəlxalq hüquqa dair normativ materiallarda, yəni beynəlxalq qanunvericilikdə beynəlxalq hüququn leqal (normativ) anlayışı formulə edilmir; odur ki, müvafiq anlayışı beynəlxalq hüquq doktrinası (elmi) verməlidir. Beynəlxalq hüquqa aid elə bir definisiya formulə edilməlidir ki, bu, onun hüquqi mahiyyətini və sosial təyinatını (məqsədini) müəyyənləşdirə bilsin. Bu zaman, təbii ki, ortaya belə bir sual çıxır: söhbət hansı mənada beynəlxalq hüquqa anlayış verilməsindən gedir? Axı, beynəlxalq hüquq çoxmənalı anlayışdır. O, aşağıda göstərilən dörd əsas mənada işlədilir: -
-
beynəlxalq qanunvericilik mənasında beynəlxalq hüquq; -
elmi mənada beynəlxalq hüquq; -
tədris kursu mənasında beynəlxalq hüquq. Obyektiv mənada beynəlxalq hüquqa ilk növbədə anlayış verməliyik. Bir az öncə söhbət məhz obyektiv mənada beynəlxalq hüquqa dair anlayışın formulə edilməsindən gedirdi. 18
Hüquq ədəbiyyatı səhifələrində obyektiv mənada beynəlxalq hüququn çoxsaylı, bir-birindən fərqli və müxtəlif doktrinal (elmi) tərifi formulə olunur. Həm inqilabaqədərki Rusiya alimləri, həm sovet dövrünün müəllifləri, həm də tanınmış xarici mütəxəssislər - beynəlxalq hüquqşünaslar tərəfindən beynəlxalq hüquqa cürbəcür elmi anlayışlar verilir; bu anlayışlann həm üstün, həm də fərqli cəhətləri vardır. Lakin, buna baxmayaraq, onlann hamısı obyektiv mənada beynəlxalq hüququn mahiyyətinə aydınlıq gətirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Müəlliflərdən K.A.Bekyaşev alimlər tərəfindən beynəlxalq hüquqa verilən anlayışlara ətraflı şəkildə toxunmağa təşəbbüs göstərmişdir.' Nəzəri ədəbiyyatda obyektiv mənada beynəlxalq hüquqa «ictimai münasibətləri tənzimləyən hüquq normalannın sistemi (məcmusu)» kimi anlayış verilir. Obyektiv mənada beynəlxalq hüququn tərifini formulə edərkən, aydın məsələdir ki, həmin anlayışı nəzərə almalıyıq. Buna görə də, ilk növbədə, müəyyənləşdirməliyik ki, obyektiv mənada beynəlxalq hüquqla hansı növ ictimai münasibətlər - beynəlxalq münasibətlər tənzimlənir. Obyektiv mənada beynəlxalq hüquqla, hər şeydən əvvəl, suveren, müstəqil və hakimiyyət daşıyıcısı olan dövlətlər arasında yaranan münasibətlər tənzimlənir. Lakin beynəlxalq hüquqa yalnız dövlətlər arasında yaranan münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının sistemi kimi anlayış vermək kifayət deyil. Bu, beynəlxalq hüquqa verilən klassik (ənənəvi) anlayışdır. Belə ki, beynəlxalq hüququn iki cür anlayışı fərqləndirilir; bunlardan biri klassik (ənənəvi), digəri isə müasir anlayış adlanır. Beynəlxalq hüququn klassik (ənənəvi) anlayışı hələ XIX əsrdə formulə edilmişdi; bu anlayışa görə, beynəlxalq hüquq dedikdə dövlətlər arasında münasibətləri tənzimləyən hüquq normalannın sistemi başa düşülürdü. Beynəlxalq hüquqa dair belə anlayış
19
verilməsi bununla izah olunurdu ki, o dövrdə beynəlxalq hüququn subyekti kimi yalnız suveren və müstəqil dövlətlər tanmırdı; başqa hər hansı qurum beynəlxalq hüququn subyekti sayılmırdı. Qeyd etməliyik ki, beynəlxalq hüququn klassik (ənənəvi) anlayışı öz aktuallığını yalnız keçən yüzilliyin ortalarına (II Dünya Müharibəsi dövrünə) kimi saxlaya bilmişdir. Belə ki, həmin dövrdə beynəlxalq hüququn yeni subyektləri (məsələn, dövlətlərarası beynəlxalq təşkilatlar və s.) yarandı; bu subyektlərlə dövlətlər, eləcə də onların özləri arasında əmələ gələn müxtəlif məzmunlu beynəlxalq münasibətlər beynəlxalq hüquqla tənzimlənir. Əlbəttə, belə halda beynəlxalq hüququn klassik (ənənəvi) anlayışı tədricən öz əhəmiyyətini itirməyə başladı. Beynəlxalq hüquqla təkcə dövlətlər arasmda yaranan beynəlxalq münasibətlər tənzimlənmir; onun köməyi və vasitəsi ilə həm də, eyni zamanda, hakimiyyət (dövlət) xarakterli digər beynəlxalq münasibətlər nizamlanır və qaydaya salınır ki, həmin münasibətlər dövlətlərarası beynəlxalq təşkilatların, öz dövlətini yaratmaq uğrunda mübarizə aparan millətlərin, habelə dövlətəbənzər (döv- lətəoxşar) qurumların (məsələn, Vatikan) iştirakı ilə yaranır. Nəzərə almaq lazımdır ki, suveren və müstəqil dövlətlər arasında yaranan münasibətlər də hakimiyyət (dövlət) xarakterli beynəlxalq münasibətlərdir. Beləliklə, beynəlxalq hüquqla həm suveren və müstəqil dövlətlər arasmda yaranan, həm də hakimiyyət xarakterli digər beynəlxalq münasibətlər tənzimlənir. Klassik (ənənəvi) anlayışdan fərqli olaraq, beynəlxalq hüququn müasir anlayışına görə, beynəlxalq hüquq, hər şeydən əvvəl və başlıca olaraq, dövlətlər arasmda yaranan beynəlxalq münasibətləri tənzimləyir; lakin onlar bejməlxalq hüquqla tənzimlənən yeganə münasibətlər deyildir; beynəlxalq hüquqla dövlətlər arasmda yaranan münasibətlərdən başqa, digər növ beynəlxalq münasibətlər də tənzimlənir. Digər tərəfdən, biz, müəyyənləşdirməliyik ki, beynəlxalq hüququn tənzimlədiyi hakimiyyət (dövlət) xarakterli beynəlxalq münasibətlər beynəlxalq əməkdaşlığın hansı əsas sahələrində ya- 20
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|