40
dığı məlum olmuşdur.
88
Siqaret istifadə edən gənclərin böyük bir qismi sipirtli içki istifadə
etməyə başlayır. Siqaret çəkən gənclər siqaret çəkməyən gənclərə görə səkkiz qat daha çox
narkotik istifadə etmə riski daşıyır.
89
Siqaret çəkən gənclərdə davranış pozuntuları da
müşahidə olunur.
90
3.2. Valideyn nəzarəti ilə zərərli vərdişlər arasında əlaqə
Ana atalarını avtoritar hesab edən gənclər, demokrat hesab edənlərə görə daha çox
siqaretdən istifadə etməsi müşahidə olunur. Siqaret istifadə etmə davranışında ailənin rolu
danılmaz bir faktdır. Ailədə siqaret çəkən şəxslərin olması siqaret çəkmə faizini artırır. Yeni
Zelandiyada aparılan tədqiqatda,valideynləri alkoqol və siqaret istifadə edən şagirdlərin
alkoqol və siqaretə başlama risklərinin daha yüksək olduğu göstərilmişdir.
91
Ana-atanın hər ikisinin ya da hər hansı birinin olmamasının isə, pis vərdişlərə meyl
meydana gətirdiyi göstərilmişdir.
92
Hops və həmkarları, ana atanın alkoqol və siqaret istifadə etməsinin uşaqların da alkoqol və
siqaret istifadə etməsi üzərində təsirli olduğunu göstərmişdilər. Green və digər araşdırmaçılar,
bu tədqiqatı dəstəkləyən nəticələr ilə çıxış etdilər. Cohen və həmkarları, siqaret çəkmə və
valideynlərin davranışları arasındakı əlaqəni araşdırmış, siqaret və alkoqol istifadə edən
uşaqların ana-atalarının uşaqlarına daha çox vaxt ayırıb, ünsiyyətlərini artırmaları nəticəsində,
bu uşaqların son bir ay ərzində alkoqol və siqaret istifadə etmə səviyyələrinin aşağı düşdüyü
görülmüşdür. Laqeyd valideyn nəzarəti siqaret, alkoqol və narkotik istifadəsi üçün risk
88
World Health Organisation 2006. Role of Health Professionals for TobaccoControl.(www.globaltobaccocontrol.org) 20.06.2010
89
Heras P, Kritikos K, Hatzopoulos A, Kritikos N, Mistibounas D. Smoking among high school students, The American
Journal of Drug and Alcohol Abuse. 2008; 219-224 p.( www.diclemedj.org)
90
Özerkmen N. Ergenlerde Sigara İçme DavranışlarınıEtkileyen Faktörlerin Sosyolojik Analizi, Sosyoloji AraştırmalarıDergisi.
2004: 77-105.( www.edam.com.tr/kuyeb)
91
Doğan Y. Madde kullanımı ve bağımlılığı. Aile ve Toplum Eğitim, Kültür ve Araştırma Dergisi.2001; 79-86s (
www.bağımlı.org)
92
Boztaş G, Aslan D, Bilir N. Çevresel Sigara Dumanından Etkilenim ve Çocuklar. STED. 2006; 75-78 s
41
meydana gətirir.
93
Nəticə olaraq, ana-ata nəzarəti, zərərli vərdişlərə başlamada, davam
etdirmədə və sonlandırmada xüsusilə yetişkinlik dövründə əsaslı rol oynamaqdadır. Gənclik
dövrü, gənclərin mühitdən, nümunələrdən təsirləndiyi dövrdür. Bu müddətdə gənclər müsbət
mənfi bütün davranışlardan təsirlənirlər.
Gənclərin başlanğıcda maraq, yoldaş təsiri, kiməsə bənzəmək istəməsi və s. kimi amillərdən
başladığı siqaret çəkmə bir neçə il ərzində istifadə edənlərin 50%-də asılılıq yaradır.
Ailə, yaş və cinsiyyətlə bağlı xüsusiyyətlərlə yanaşı şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin nikotin
aslılığının yaranmasında təsirilə bağlı nəticələrə rast gəlinir. Siqaret asılılığında şəxsiyyət
xüsusiyyətləri ilə əlaqədar öz özünü müalicə və orbitofrontal disfunksiya modeli olmaq üzrə
iki nəzəri model qarşıya qoyulmaqdadır.
94
Öz-özünə müalicə modeli, siqaret çəkənlərinin
çoxunun öz özlərini müalicə üçün siqaret çəkdiklərini, bunun nikotinin emosional vəziyyəti
yüksəldici və həzz verən xüsusiyyətlərindən qaynaqlandığını ortaya qoyurlar. Orbitofrontal
disfunksiya modelində; tütün istifadəsi çox sayda şəxsiyyət xüsusiyyəti ilə (ekstravertlik,
impulsiv, risk almaq, monotonluqdan qaçma və yenilik axtarışı) əlaqələndirlir. Şəxsiyyət
xüsusiyyətləri və siqaret çəkmə davranışı arasındakı əlaqəni anlamaq, siqaret tərgitmək
müalicələrində fayda təmin edə bilər. Siqaretin zərərləri haqqında məlumatı olan
istifadəçilərin siqaretdən istifadə faizi daha yüksəkdir.
30
Bu vəziyyət siqaret ilə əlaqədar təhsil proqramlarının məzmunu, fəaliyyətinin və hədəflədiyi
proqramların yenidən təşkil edilməsi zəruriliyini göstərir. Tütün məhsulları ilə əlaqədar olan
qanunların təsirli tətbiq olunması, məhsulların reklam və təqdimatlarının təbliğ
etdirilməməsi, satışlara nəzarət edilməsi, beynəlxalq tütün bazarının xüsusilə uşaqlar və
qadınlar üçün inkişaf etdirdikləri strategiyaların fərqinə vararaq təsirli tədbirlərin alınması
94
Etter JF. Smoking and Cloninger’s Temperament and Character Inventory. Nicotine& Tobacco Research 2010; 919-26 p.(
www.diclemedj.org)Selby P, Voci SC, Zawertailo LA, George TP, Brands B. Individualized smoking cessation treat-ment in an
outpatient setting: Predictors of out-come in a sample with psychiatric and addictions co-morbidity. Addict Behavior 2010; 811-
817 p
95
Sütoluk Z, Nazlıcan E, Azizoğlu A, Akbaba M. Yüreğir Çıraklık Eğitim Merkezi öğrencilerinde depresyon sıklığı ve nedenleri.
Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2005; Temmuz-Ağustos-Eylül: 23-26 s.(
www.korhek.org)
93
Hamzaçebi, H. Ü, Ünsal, M, Dabak, Ş, Bilgin, S, Aker, S. “Samsun Tekkeköy İlçesi İlköğretim Öğrencilerinde Sigara İçme
Prevalansı ve Etkileyen Faktörler”. Toraks Dergisi , (2008) 34-39 s. (www.toraks.dergisi.org/pdf/pdf_Toraksder_14.pd
)