9
3.Siqareti tərgitmək, depressiyaya meyilli olan şəxslərdə yeni bir depressiv dövrü
sürətləndirə bilər.
4.Siqaret çəkənlərdə depressiya göstəricisi çəkməyənlərə nisbətdə çoxluq təşkil edir.
Tədqiqatın məqsədi. Tədqiqat işinin başlıca məqsədi 18-24 yaş arası kişilərdə siqaret çəkmə
sıxlığını təyin etmək və depressiya ilə əlaqəsini ortaya qoymaqdır.
Tədqiqatın vəzifələri. Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün aşağıda qeyd olunan
vəzifələrin həlli vacib hesab edilmişdir.
1.Siqarət çəkənlərdə depressiya ehtimalının təsirini müəyyənləşdirmək.
2.Siqaret çəkənlərdə aslılığın dərəcəsini müəyyənləşdirmək.
3.Siqaret çəkən və çəkməyənlərin sosial göstəricilərinin dinamikasını sistemli şəkildə
öyrəndikdən sonra tövsiyələr irəli sürmək.
Tədqiqatın gedişində istifadə olunan metodikalar.
1.Sosial-demoqrafik xüsusiyyətləri və siqaret çəkmə vərdişini təyin etmək üçün xüsusi işlənib
hazırlanmış anket vaistəsilə göstəricilər qeydə alınmışdır;
2.Depressiya səviyyələrini qiymətləndirmək üçün Bek Depresiyya Testi (BDT) tətbiq olundu;
3.Nikotin asılılığını qiymətləndirmək üçün Fagerstrom Asılılıq Testi(FBT)istifadə edilmişdir;
Tədqiqatın elmi əhəmiyyəti. Apardığımız tədqiqat işi böyük elmi əhəmiyyətə malikdir.
Tədqiqat gənc nəslin psixoloji və fizioloji sağlamlığı üçün gələcək də bu istiqamətdə
aparılacaq tədqiqat işləri üçün zəmin rolunu oynaya bilər.
Tədqiqatın elmi yeniliyi və praktik əhəmiyyəti. Tədqiqatda Azərbaycanda ilk dəfə olaraq
siqaret çəkmə ilə depressiya arasındakı əlaqə araşdırılmışdır.
Tədqiqat işinin nəticələri orta
və ali məktəblərdə mütəmadi maarifləndirici psixoloji treninq və seminarların təşkilində
istifadə edilə bilər.
Dissertasiya işinin quruluşu. Dissertasiya işi giriş, 4 fəsil, nəticə,ədəbiyyat siyahısı və
əlavələrdən ibarətdir.
10
I FƏSİL.TÜTÜN HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT
1.1.Tütün haqqında ümumi məlumat
Tütün badımcançiçəklilər (Solanaceae) fəsiləsinin Nicotiana L. cinsinə aid olan birillik
bitkidir. Əsl tütün Nicotiana tabacum L. adlanır. Tütün 120 ölkədə yetişdirilir. Dünya üzrə
kənd təsərrüfatı üçün yararlı olan torpaqların təxminən 4 milyon hektarında tütün bitkisi
becərilir. Tütün yarpağında 1-3 % nikotin, 1 % efir yağı, 4-7 % qətran, 7-10 % zülal,4-13 %
sulu karbonlar və 13-15 % kül elementləri vardır. Tütün haqqında ilk yazılı məlumatlara
bizim eradan əvvəl V əsrə aid olan mənbələrdə rast gəlinsə də, şərqi asiyalılara bu bu bitki
çox
qədim
zamanlardan
məlum
idi.
Bu
bitki
Amerika
hindullarına
tarixi
müəyyənləşdirilməmiş qədim dövrlərdən məlumdur. Bu səbəbdən də tütünün vətəni Amerika
sayılır. Tütün çəkən ilk avropalılar 1492-ci ildə Amerika qitəsinə ayaq basan Kolumbun
ekspedisiyasının üzvləri olmuşdu. Hər il yer kürəsində 8 milyon ton tütün istehsal olunur.
Tütünün zərərli bitki olması haqqında ilk dəfə XVI əsrin axırlarında məlumat verilir.
Dünyada geniş şəkildə istifadəsi isə ancaq XIX əsrdə sənaye inqilabından sonra başlamışdır.
1950-ci ilə qədər isə sağlamlıq üçün zərərləri mövzusunda ciddi nəşr olmamışdır. 1950-ci
ildə nəşr olunan 5 əhəmiyyətli iş siqaret ilə xərçəng xəstəliyi əlaqəsinə diqqət çəkmişdir. Belə
ki,1586-cı ildə Almaniyada ” De plantis epitome utilissima” jurnalında çıxan məqalədə tütün
təhlükəli bitki adlandırılır. Onun tüstüsünün orqanizmə zərərli təsiri isə ilk dəfə bundan
təqribən 200 il sonra 1762-ci il də İngiltərədə Con Xill tərəfindən öyrənilir. Bu dövrdən
başlayaraq tütün çəkməyin insan orqaniziminə təsiri geniş tədqiq olunmağa başlayır. XVIII
əsrin axırlarında Amerikalı tədqiqatçı Samuel Tomas Van Semmeriq tütün çəkilməsinin
xərçəng xəstəliyinə səbəb olduğunu bildirir.
20
1818-ci ildə Almaniyanın Heydelberq
universtetinin tələbələri nikotinin farmakologiyası haqqında dissertasiya yazaraq onun
qorxulu zəhər olduğunu elmi cəhətdən əsaslandırdılar.
20
Qəniyev. M. Farmakologiya I hissə. Bakı;2010, 199-206 s
11
XX əsrdə isə nikotinin çox güclü psixoaktiv maddə olduğu müəyyənləşdirilir. Nikotinin
kofein və marixuanadan güclü lakin alkoqol kokain və heroindən zəif aslılıq törədir. Məlum
psixoaktiv maddələr içərisində ən güclü psixi aslılıq halını nikotin törədir. Məhz buna görədir
ki, siqareti tərgidən insanların cəmi 7%-i bir il müddətinə buna dözə bilirlər. Qeyd etmək
lazımdır ki, orqanizimdə xroniki tütün çəkilməsini xarekterizə edən neyrokimyəvi
dəyişikliklər kokain, morfin və heroinin qəbulu zamanı meydana çıxan dəyişikliklərə çox
oxşardır. Odur ki, 1988-ci ildə ABŞ-ın baş cərrahının məruzəsində nikotin narkotik elan
olunmuş və 1992-ci ildə tütünün törətdiyi aslılıq Xəstəliklərin ümumdünya təsnifatına daxil
edilmişdir. Nikotin toxuma baryerlərini çox yaxşı keçir, odurki insan orqaniziminin elə bir
sistem toxuması və hüceyrəsi yoxdur ki, siqaret tüstüsü və onun tərkibində olan zərərli
maddələr ona təsir göstərməsin.
1964-ci ildəki də "Surgeon General" hesabatı ilk dəfə rəsmi olaraq, siqaret çəkmənin
ağciyər xərçəngi ilə əlaqəsini bildirmişdir. Bundan sonra aparılan tədqiqatlarda da inkar edilə
bilməyəcək şəkildə siqaretin ağciyər xərçənginin bütün histolojik tipləri (yastı epitelli
xərçəng,qarışıq xərçəng,diferensiasiya etməmiş xərçəng və adenokarsinoma) üçün həm
kişidə, həm də qadında başlıca səbəb olduğu sübut edilmişdir. Ağciyər xərçəngi ən sıx
görülən xərçəng növlərindəndir; bütün dünyada illik 1.3 milyon insanı öldürən xərçəng
sağlamlıq problemlərindən biri olmağa davam edir.
21
Əsrlər keçdikcə tütünün yalnız qəbul olunma yolları dəyişmişdir. XVIII əsrdə iylənilən tütün
XIX əsrdə siqaralar, XX əsrdə isə sənaye yolu ilə istehsal olunan siqaretlər geniş yayılmışdır.
Siqaretlərin istehsalı ilə əlaqədər tütünün istifadəsi hədsiz dərəcədə artmışdır. Ceyms Bonsak
1981-ci ildə siqaret hazırlayan cihaz kəşf etdikdən sonra siqaretdən istifadə göstəriciləri
qlobal miqyasda yüksəlməyə başlamışdır. XX əsrin 60-cı illərindən başlayaraq tütünçəkmə
ilə bağlı yaranan sağlamlıq problemləri artıq danılmaz idi. Bəzi ölkələrdə siqaret çəkmə eyni
səviyyədə qalmış,bəzilərində hətta azalmışdır. Siqaret istehsalı tütün məmulatlarının ən
böyük hissəsini (ümümi satışın 96%)təşkil edir
22
.
21
Ə.Həsənov Pataloji Anatomiya, Bakı ;2007,396 s
Dostları ilə paylaş: |