İ. H. Aliyev y.Ə. MƏMMƏdov
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mətbəənin direktoru
- Kompüter dizayneri
79
истещлакын артмасы цчцн
гиймятлярин артмасынын гаршысыны алмаг даща мяг- сядяуйьундур. Беля щалда ярзаг мящсулларына тяля-бин артмасы инфлйасийанын артмасы иля мцшащидя олунмур. Гейд
олунан проблемин щялли кянд
тясяррцфаты мящсулларынын истещсалы вя идхалынын артмасынын зя-рурилийи иля баьлыдыр. Йалныз бунун ясасында ящалинин бцтцн тябягяляринин рифащынын йцксялмяси мцмкцн-дцр. Лакин, ярзаг тяклифинин артмасы мясяляси тяк идхалын артмасы щесабына щялл олуна билмяз. Мювъуд олан
истещсалын щяъми
вя структуру, базар мцнасибятляринин тякмилляшдирилмяси, ящалинин бцтцн тябягяляринин щяйат сявиййясинин йцксялмяси, онларын ямяк
щагларынын вя
с. пул
эялирляринин артмасы йолу иля щялли чятин реаллашан бир проблемдир. Бунун цчцн
республикада истещлак малларынын, хцсусиля дя ярзаг мящсуллары истещсалынын артырылмасы дцзэцн йолдур. Апарылан арашдырмалар эюстярир ки, ясас игтисади эюстяриъилярин кямиййятля артмасы иля бярабяр кейфий-йятъя артымы республика игтисадиййатында лазымi дя-ряъядя мцшащидя
80
олунmasa da kifayət deyildir. Беля щал бир нечя амиллярдян асылы олур. Яввяла, сосиал-игтисади тенденсийалар бирмяналы характер дашымыр, онлар щям дахили, щям дя хариъи амиллярин тясириня мяруз галыр. Диэяр тяряфдян игтисади артымын хцсу-сиййятляриня сащя, сфера вя сосиал
структурлар, инвес-тисийа истигамятляринin гурулушu ящямиййятли дяряъя- дя тясир едир. Сон иллярдя Азярбайъан Республикасы реэионун вя дцнйанын ян сцрятли инкишаф едян юлкяляриндян би-риня чеврилмишдир. Йцксяк игтисади артым динамикасы юлкянин модернизасийасы стратеэийасынын даща сцрят-ля реаллашмасына ясас йаратмышдыр. Сцрятли игтисади артым юлкяниn глобал игтисадиййата интенсив интегра-сийасы, игтисадиййатын модернляшмяси, базар игтиса-диййатына кечидин дяринляшмяси, игтисадиййатын ачыг-лыг дяряъясинин артмасы вя институсионаlлашма просе-синин давам
етмяси фонунда
баш вермишдир. Базар игтисадиййатынын инкишафы, игтисади артымын дайанıглыьы, инсан капиталынын сявиййяси анъаг мца-сир мящсулдар гцввяляря onun innovasiya məntiqinə, elmin inkişafına ясаслана биляр.
81
Игтисади динамика дяйишян
характер дашыйыр
вя бу
тябиидир. Азярбайъан Республикасында базар ис-лащатларынын индики мярщялясиндя ясас амил-игтисади артымын йцксяк кейфиййяти, щяртяряфли сосиал-игтисадi инкишафы, ящалинин реал щяйат сявиййясинин йцксялмяси иля нятиъялянмясидир. Ölkədə
игтисад артым mütləq mənada сосиал инки-шафдан асылыдыр. Йетяринъя мцсбят дяйишикликляря бах-майараг, щяля ки, bu sahə kifayət йетяринъя qədər инкишаф етмямишdir, дахили тялябатларın keyfiyyətcə lazımi səviyyədə ödənilməməsi мцасир милли игтиса-диййатын чатышмайан ъящятляриндян бири кими гал- магдадыр. Диэяр тяряфдян, игтисади артымын характе-ри дяйяр вя натурал эюстяриъилярин уйьунлуьу иля аш-кар олунмалыдыр. Сямярясиз мцяссисяляр вя
мяшьуl-луг, инфлйасийа щалларында aрадан
галдырылмалыдыр. Ümumilikdə, iqтисади артым
игтисади сямярялилийя söy-kənərək ясасланмалы вя ящалинин щяйат сявиййясинин йцксялмясиля нятиъялянмялидир. Бу бахымдан, Азярбайъан Республикасынын по-тенсиал имканлары genişdir вя дювлят тяряфиндян даи-ми тянзимлянмяси шяраитиндя йахын эяляъякдя игтиса-диййатын сямяряли
82
структуруна, оптимал макро-пропорсийалара, дайаныглы артыма, стабил инкишафа наил олаъаьы mümkündür. Нязяря алмаг лазымдыр ки, гейри-дювлят бюлмяси
юзцндя хцсуси,
бялядиййя мцлкиййятиня аид олан мцяссисялярi, хариъи инвестисийалы вя бирэя мцясси-сялярi, fiziki fəaliyyətlə məşğul olan şəxsləri və s. бирляшдирир.
Цмумиликдя, бцдъя сферасы
цчцн дягиг
(мцтяшяккил) инзибати-щцгуги идаряетмя структуру-nun мювъуд олмасы; дювлятин кечмиш, ъари вя ня-зярдя тутулан фискал тядбирляри щагда там информаси-йаnın ъямиййят цчцн ачыг олмасы; бцдъя сянядиндя фискал сийасятин мягсядиnin, макроигтисади шяраитin, бцдъя иля баьлы вязиййятin вя фискал амилляря сюйкя-нян рискlərин юз яксини тапмасы; бцдъя сийасятинин форма вя
тяснифатыnın юзлцйцндя щесабатлыlıьынын са-дяляшдирмяси; бцдъянин йериня йетирилмяси вя хяръляри цзяриндя айдын проседур нормаларыn мцяййян едил-мяси; фискал информасийаnın мцстягил нязарятя ачыг олмасы мцщцм щаллардандыр. Sянайенин реструктуризасийасы вя милли игтисадий-йатда рягабят
габилиййятлилийин гаршылыглы щялли юлкя цчцн олдугъа мцряккяб мясялялярдян щесаб
олу-нур.
83
Rягабятгабилиййятлилийин формалашмасынын ясас истигамяти сянайенин сащя структурларында мящ-сулдарлыьыn вя сямярялилийин артымыны тямин
едян ис-тещсал вя мцяссисялярин реструктуризасийасы щесаб amillərdən biri kimi nəzərə
alınmalıdır. Милли
игтиса-диййатда рягабятгабилиййятлилийин формалашмасы структур йениляшмясинин шагули вя цфцгц, дяйишян дахили вя хариъи шяраитя уйьунлашан технолоэiyala-rının йениляшмясинин зярурилийи иля характеризя олу-нур. Сянайе сащяляри цчцн ики məsələnin щялли ваъиб-дир: хариъи рягиблярин тязйигляриня цстцн эялмяк вя истещсалын эенишляндирилмясинин ваъиблийи. Бурада, ясасян, елмин инкишафына, сосиал эярэинликлярин ара-дан галдырылмасына, юлкя сянайесинин, хаммал база-сынын вя онлара баьлы олан истещсалларын эцъляндирил-мясиня наил олмаг лазымдыр. Бейнялхалг рягабятдя цстцнлцкляря щеч дя няйин-ся арадан галдырылмасы вя дювлятин мцдахиляси иля де-йил, игтисадиййатда габагъыл елми-техники вя техноло-жи цстцнлцклярдян истифадя едяряк наил олмаг олар. Буна эюря дя, ялверишли инвестисийа və innovasiya мц-щитинин формалашмасы, щяр шейдян юнъя, милли игтиса- диййатын комплекс саьламлашдырылмасы цчцн
84
реструк-трiзасийаныn tam щяйата кечирilməsini tələb edir. Бурада ясас мягсяд сянайе структурунда инвестиси-йаларын və inovasiyaların хцсуси чякисинин артырылмасы щесаб олунур. Йалныз беля бир шяраитдя игтисади ся-мярялилийə вя капиталын сащяляр арасы ахынына наил олмаг олар.
Eлм иля игтисадиййатын щяля ки, нисбятян зяиф ялагяси
фонунда республикаda игтисадиййатын сцрятли, йцксяк техноложи инкишаф курсуну ялдя рящбяр тутul-мушдур. Лакин бунунла йанашы гейд етмяк лазым-дыр ки, бу курсун сянайе тяркиби вя инновасийа щис-сяси демяк олар ки, аз нязяря алыныр. İqtisadiyyat sa- hələrində qeyri-йцксяк рягабятлилик вя ашаьы иннова-сийалылыг мювъуддур. Bu baxımdan, бу сащяlərin мящсуллары, xidmətləri инновасийалы мящсуллара, xid-mətlərə аид едилмир, лакин инновасийалы елми-техники texnologiyalara, аваданлыглара тяляб ilbəil artır. Mилли игтисадиййатın inkişafında yalnız yени тех-нолоэийаларын йарадылмасына дейил, həm də онларын тялябатлар вя базарлар чярчивясиндя щярякятиня им-кан
йарадылмalıdır. Бундан
чыхыш едяряк belə bir fikri irəli sürmək lazımdır ki, iqtisadiyyatda, сянайе-дя рягабятгабилиййятлилийин йцксялдилмясинин
85
ясас шярти кими елмин вя онун истещсалла кооперасийасыныn инкишафы xüsusilə vacibdir. Щямчинин, гейд етмяк
ла-зымдыр ки,
фяалиййятли, инновасийалы сащялярин вя инс- титутларын йарадылмасы, инновасийалы мящсулларын их-раъынын стимуллашдырылмасы, даща да сямяряли истифадя механизмinдян йарарланараг инкишаф
амилини фор-
малашдырмаг vasitəsilə “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasının həyata keçirilməsində əməli irəliləyişlərə nail olmaq müm- kündür. Бу amil даща чох ири мигйаслы техноложи ла-йищялярин йериня йетирилмясиня сярф едилян капиталын тямяркцзляшмяси иля
ялагяли олмушдур. Буна эюря дя, инновасийа вя сянайе тяркибли инвестисийалара да бярабяр принсипли мцщит йарадылмалыдыр. Konsepsiyanın həyata keçirilməsində iqtisadiyyat sahələrinin приоритетляр istiqamətlərinə xüsusi üstün-lük verilməlidir. Ваъибдир ки, структур дяйи- шиклийи бц-тцн сащялярин дахилиндя щяйата кечирилсин. Юлкянин игтисади инкишафынын дахили
вя хариъи
шяртляриня, кюклц
дяйишилмиш олан системя уйьунлашмаг vacib məsələ-lərdəndir. Сащялярин динамик вя щармоник инкишафы юлкя иг-тисадиййаты вя бейнялхалг алямдя бу
86
сащялярин ролу-нун эцъляндирилмясиня имкан йарадаъагдыр. Bейнял-халг тяърцбяйя ясасланараг, сащя-дахили бирликлярин эцъляндирилмяси вя
дахили сябяблярля инкишафы мцм-кцн олан сащялярин щармоник структурунун
ъанлан-дырылмасыны мягсядяуйьун щесаб етмяк олар. Бу просес сянайе сащяляри иля елмин вящдятини вя мараг-ларын уйьунлуг проблемини тямин етмиш олар. Сянайе истещсалынын эяляъяк инкишафы бахымындан, перспек-тивдя истещсалын йениляшмясиня, онун сямярялилийинин вя рягабятгабилиййятлийинин йцксялмяси ясасында мцасир игтисади артымын тялябляриня ъаваб верян сащя структурунун формалашмасыna diqqət artırılmalıdır. Сянайе мцяссисяляринин fəaliyyətinin müasir tə-ləblər baxımından qurulmasında ясас амил кими онун
йцксяк техноложи, елм йюнцмлц
истещсалатынın инкиша-фына вя истещсал эцъляринин йениляшмясиня üstünlük verilməlidir. Сянайедя уьурлу inkişafın ялдя олун-масы тящсилин сявиййясинин вя давамлы мяшьуллуьун тямин
едилмяси, инсанларын пешя щазырлыьынын артырыл-масы, кейфиййятли игтисади артым вя сосиал инкишафын фонунда həyata keçirilməlidir. Belə yanaşma “Azər-baycan 2020: gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasının
87
ahənginə və həyata keçirilmə ritminə uyğunluq təşkil edəcəkdir. Гейд
олунанлардан чыхыш
едяряк, Konsepsiyanın məqsədyönlü həyat keçirilməsi və bu əsnada сямяряли iqtisadi inkişafın системли моделиниn йараdılması цчцн реал щяйатда ашаьыдакы тювсийяляри йериня йетир-мяк зяруридир: динамик игтисади артым цчцн шяраитин йарадылмасы; азад рягабят мцщитинин formalaşması-na dəstəyin artırılması; инвестисийа qoyuluşlarınınн щявясляндирилмяси цчцн институтларын инкишафы вя бу мягсядля малиййя васитяляринин ъялбediciliyinin artı-rılması; сянайе сащяляриndə fəaliyyət göstərən və yeni yaradılan müəssisələrin işinin müasir tələblərə uyğun qurulması üçün onlara zəruri köməkliyin göstərilməsi və s. Рягабятгабилиййятли мящсул
истещсалынын артымы-нын вя хариъи базарлара чыхышынын илкин шярти кими рес-труктурлашдырмайа комплексли вя чох юлчцлц бир просес кими бахмаг щесаб олунур. Азярбайъанын sosial-iqtisadi inkişaf problemlə- rinin daha səmərəli və çevik щялл едилмяси мягсядиля дювлятин даща
да məqsədli мцдахиляси, хцсусян била-васитя инвестисийа гойулушунда, innovasiya tədbir-lərinin həyata keçirilməsində даща сых фяалиййят эюс-тярмяси
88
чох ваъиб мясялядир. İгтисадиййатда дювлятин иштиракы мцхтялиф мягсядли ола биляр. Щям хцсуси мцлкиййятин, щям дя диэяр мцлкиййяt формаларынын игтисадиййатда щцгуг вя
мянафеляринин горунмасы, дювлятин ясас
вязифяляриндян бири олдуьундан ясас мягсяд səmərəli və çevik тянзимлямя mexanizminin yaradılmasıdır. Bu amil eyni zamanda “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” sosial-iqtisadi inkişaf konsepsi- yasının reallaşması baxımından da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Чевик
базар мцнасибятляри системи мцщитиндя юлкянин милли сярвятляринин артырылмасында щазыр ям-лакдан истифадя едилмямяси зяруридир. Юлкянин щярби гцд- рятинин даща да мющкямляндирилмясиndə, рес- публикада щяйата кечирилян ящямиййятли програмла-рын, о ъцмлядян, реэионларын сосиал- игтисади инкишафы (мящсулдар гцввялярин ясаслы артымыны тямин едя биляъяк беля ири мцяссисяляр реэионларын яксяриййя-тиндя хейли мигдардадыр), йохсуллуьун азалдылмасы proqram və tədbirlərinin icrasında əsas həlledici rol-da yalnız dövlət, təkmilləşmiş iqtisadi inkişaf modeli-nin mövcudluğu daha yüksək bəhrə verə bilər. Məhz müvafiq modelin formalaşması qeyd edilən Konsepsi- yanın vaxtında və yüksək keyfiyyətlə icrasında əsas
89
təminat mənbəyi olacaqdır. Бу щал республиканын имканларыны даща
да артырмагла, игтисадиййатын бц-тцн сащяляринин инкишаф етмясиня шяраит йарадacaq-dır. Игтисадиййатын хаммал, ихраъйюнцмлц модели гцдрятли дювлят цчцн сяъиййяvi олан сямярялиliйин, малларын вя хидмятлярин кейфиййятинин йцксялдилмяси, ящалинин яксяриййятинин щяйат сявиййясинин йахшылаш-дырылмасы
истигамятиня йюнялдилмялидир. Азярбайъан Республикасынын игтисадиййатынын структуру сямяряли олмалыдыр, дягиг сянайе сийасяти васитясиля рягабят цстцнлцйцндян истифадя едилмяли-дир. Ачыг игтисадиййата, азад сащибкарлыьа, кичик, орта сащибкарлыьын, дахили базарын инки- шафына, орта сащибкарларын формалашмасына, мцасир технолоэийа-лара, бцтцн ресурсларын сямяряли истифадясиня республиканын игтисади мцстягиллийи ясасланмалыдыр. Беляликля, “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” in-kişaf konsepsiyasının həyata keçirilməsində təkmilləş-miş игтисади inkişaf
modelinin formalaşması zəruridir, bu modeldə iqtisadiyyatda дайаныглы артымы тямин ет-мяк цчцн aşağıdakı amillərə xüsusi diqqət yetirmək vacibdir: - милли игтисадиййат юзцнцн мадди-техники
90
база-сы, мцнасибятляр системи, тясяррцфат механизми вя идаряетмя структурлары олан сосиал-игтисади систем kmi çıxış etməlidir. Онун мязмунуна дахил олан мцнасибятляр системинин структуру, çalarları вя инки-шаф сявиййяси милли игтисадиййатын мцстягиллийинин тя-мин олунмасы və möhkəmləndirilməsi цчцн лазым олан шяраитин йарадылмасınы вя инкишафыны шяртляндиря билян сявиййядя формалашдырыл- малыдыр; - мцстягил милли игтисадиййатын мцнасибятляри систем
щалында olub,
игтисадиййатын микро,
мезо вя
макро сявиййяляринin yüksəlişinə təkan verməli, onlar arasında qarşılıqlı əlaqəni, səmərəli inkişaf мцнаси- бятляринi yaratmalıdır; - müvafiq model гарышыг игтисадиййаты тяшкил едян бцтцн тяряфлярин фяалиййятини, щабеля дювлятин мяг-сядли програмларыны ялагяляндирмякlə, бцтювлцкдя игтисадиййатыn məqsədli планлlaşdırılmış гайдада ин-кишафını təmin etməlidir; - Азярбайъан Республикасы сосиал-игтисади инки-шафда мцяййян уьурлара наил олуб. Бунунла йанашы, мцяййян тювсиййяляри нязяря алмаг
мягсядяуйьун-дур. Сосиал-игтисади динамиканын мцсбят характер дашымасы цчцн
91
системли йанашма, зиддийyятлилик, ба-зар мцнасибятляринин мящсулдар гцввяляр иля уйьун-луг принсипляри нязяря алынмалыдыр; - Азярбайъан Республикасынын мцасир və pers-pektiv inkişaf дюврцндя ясас вязифялярдян бири сосиал-игтисади inkişaf динамикаsıнын дяйиşkən характерини дайаныглы истигамятя йюнялдилмяси olmalıdır;
артымы
макропропорсийаларын баланслашдырылмасына ясас-ланмалыдыр. (ЦДМ- ин дяйяр вя сащя структуру, тяклиф вя тяляб, дювлят бцдъясинин эялир вя хяръляр струк-туру, мянфяят вя ямяк щаггы, йыьым вя истещлак);
наил олмагла йанашы, дахили инвестисийанын мцсбят мейл-ляри дя дястяклянмялидир;
инсан
капиталынын нисбятинин оптималлашмасында ясас
цс-тцнлцк инсан
капиталына верилмялидир; - дайаныглы артым игтисади сямярялилийя ясаслан-малыдыр. Ящалинин щяйат сявиййясинин йцксяк артымы-на наил олмаг цчцн дахили базары вя сямяряли мяш-ьуллуьу инкишаф етдирмяк лазымдыр;
сянайедя йерли истещсалын
92
оптималлашдырылмасы цчцн онларын мцдафияси вя стимуллашдырылмасы ваъиб-дир; - дювлят секторунун инкишафы цчцн приоритет исти-гамятляри щяйата кечирмяк вя дювлят
сащибкарлыьыны дястяклямяк məqsədəuyğundur;
милли
игтисадиййатын инкишафы, даyаныглы артымы сосиал-игтисади амиллярин сямярялилийиндян асылыдыр; - йени бюлэц мцнасибятляри максимум дяряъядя сосиал бярабярлийин щяйата кечирилмясиня шяраит йа-ратмалы вя ону шяртляндирмялидир.
94
Korrektor: Nərgiz Məlikova Çapa məsul: Mail Xəlilov Kompüter dizayneri: Mehriban Zeynalova
Alıyev İsa Hüseyn oğlu Məmmədov Yaşar Əzimağa oğlu
“Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasının nəzəri-metodoloji əsasları”
Yığılmağa verilmiş: Çapa imzalanmış: Formatı 60x90 16\1 Fiziki çap vərəqi 7,5 Tiraj -300
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|