İ nvestisiyaların stimullaşdırılması siyasəti: onu necə gücləndirmək olar?



Yüklə 66,26 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix14.04.2018
ölçüsü66,26 Kb.
#38175


İ

nvestisiyaların stimullaşdırılması siyasəti: 

onu necə gücləndirmək olar?

Azər Mehtiyev




Təqdimatın qısa məzmunu 

• İ


nvestisiyalı əsaslı artım modelinə keçidin zəruriliyi 

2000-2014-cü illər dövründə ölkədə investisiya fəallığının və 



investisiya proseslərinin xarakteristikası 

• İ


nvestisiyaların stimullaşdırılmasına yönəlik dövlət siyasətinin 

çərçivələri 

Tövsiyələr




İ

nvestisiyalara münasibətdə 3 fərqli mərhələ

I mərhələ: 1991-2004 - investisiyanı haradan cəlb etməli? 



II mərhələ: 2004-2014 – dövlət investisiyalarını haraya 



yönəltməli

III mərhələ: 2015 -  ...    



Ölkə iqtisadiyyatının investisiya potensialını necə artırmalı? 

İ

nvestisiyaları necə cəlb etməli? 

Resurslardan necə səmərəli istifadə etməli? 


ÜDM-in real artım templərinin dəyişilməsi, 

ə

vvəlki ilə nisbətən, faizlə 


İ

ndiki mərhələnin əsas çağırışları

• İ


nvestisiya əsaslı artım modelinə keçid

daxili investisiyaların əsas mənbəyinin dövlət maliyyəsindən 



özəl sektorun üzərinə ötürülməsi

dövlət investisiyalarının səmərəliliyinin (nəticəliliyinin 



artırılması) artırılmasl 

xarici birbaşa investisiyaların ölkənin emal sənayesi 



sahələrinə cəlb edilməsi


Hökumətin son addımları

Sahibkarlıq fəaliyyətinin lisenziyalaşdırlması şrtlərinin 



asanlaşdırılması 

Sahibkarlıq sahəsində yoxlamaların dayandırılması (2 il 



müddətinə) 

• İ


nvestisiya təşviqi sənədinin verilməsi 

Daxili bazarın qorunması və yerli istehsalın stimullaşdırılması 



tədbirləri 

Qeyri-neft ixracının dəstəklənməsi (ixrac təşviqi, “made in 



Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqi  və s.)

Regionların investisiya reytinqi 



Beynəlxalq reytinqlərdə ölkənin mövqeyinin yaxşılaşdırılması 

üçün tədbirlər planı 



2000-2014-cü illər dövründə

Cəmi  investisiya: 158.6 milyard AZN ($193.0 milyard);  

o cümlədən:

xarici investisiyaya: 75.7 milyard AZN ($90.6 milyard) - 39.2%, 



daxili investisiya: 82.9 milyard AZN ($102.4 milyard) - 60.8%  




İ

qtisadiyyatın sahələri

Ə

sas kapitala 

investisiyanın məbləği

(milyard AZN)

Ümumi 

yekunda 

xüsu-si çəkisi 

(%)

Neft-qaz sənayesi

61.4


36.8

Nəqliyyat və anbar təsərrüfatı

21.7


13.0

Tikinti

16.7


10.0

Dövlət idarəetməsi və müdafiə; sosial təminat

8.0


4.8

Elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı 

6.4


3.8

Emal sənayesi sahələri

6.3


3.8

Su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı

5.7


3.4

İ

stirahət, əyləncə və incəsənət sahələri

5.3


3.2

Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq 

4.2


2.5

Təhsil

3.8


2.3

Ticarət və nəqliyyat vasitələrinin təmiri

3.6


2.2

İ

nformasiya və rabitə

2.9


1.7

Ə

haliyə səhiyyə və sosial xidmətlərin göstərilməsi 

2.6


1.6

Turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə

1.5


0.9

Digərləri 

16.9


10.1

Yekun 

167.0


100.0

2000-2016-cı illər dövründə ölkə iqtisadiyyatına yönəldilən 201.5 

milyard AZN məbləğində  ümumi investisiyanın 167.0 milyardı 

(82.9%) əsas kapitala yönəldilib




2003-cü ildə qeyri-neft sektorunda əsas kapitala yönəldilmiş 

investisiyaların məbləği 1.0 milyard AZN olduğu halda, 2013-cü ildə 

təqribən 12.8 milyard AZN olub, yəni 12 dəfədən çox artıb 



2000-2016-cı illər dövründə: cəmi xarici investisiyalar -  $111.5 mlrd.; 

bundan:  neft–qaz sektoruna  - $61.9 mlrd/ (55.5%); 

maliyyə krediləri - $27.4 mlrd (24.6%), 

birgə və xarici investisiyalı müəssisələr - $10.1 mlrd. (9.1%), 

digər investisiyalar - $12.0 mlrd. (10.8%)




Xarici investisiyaların sahə strukturu

Neft-qaz hasilatı sənayesi



nəqliyyat və anbar təsərrüfatı, 

elektroenergetika, 



tikinti sektoru (2010-cu ildən sonra) 

Emal sənayesi xarici investorların xüsusi maraq dairəsində 

olmayıb: 2000-2015-ci illər dövründə ölkə iqtisadiyyatına cəlb 

edilən 86.7 milyard manatlıq ümumi investisiyanın yalnız 319.4 

milyon manatı (0.4%-i) emal sənayesi sahələrinə yatırılıb. 

Bu vəsaitin 301 milyon manatı 2009-cu ilədək cəlb edilib, 



2010-cu ildən sonrakı dövrdə emal sənayesinə xarici 

investisiya, demək olar, yönəldilməyib.




2000-2015-ci illər dövründə daxili mənbələrdən əsas kapitala cəmi 

91.9 milyard AZN sərmayə yönəldilib ki, bunun da 63.0 milyardı 



(68.6%-i) dövlət, qalan 28.9 milyardı (31.4%-i) isə qeyri-dövlət 

mülkiyyətinə mənsub olub




2000-2015-ci illər dövründə daxili investisiyaların artım tempinin 

ümumi trend xətti aşağıya meyllidir: dövrün əvvəlinə olan yüksək 

artım templəri aşağı artım templəri ilə əvəzlənib, hətta 2015-ci 

ildə mənfi işarəyə keçib




2000-2015-ci illər dövründə daxili mənbələr hesabına əsas kapitala 

investisiyanın sahə strukturu



Ölkədə dövlət investisiyaları hesabına son illər kifayət qədər 

infrastruktur kapitalı yaradılmasına baxmayaraq, xüsusilə emal 

sənayesində və kənd təsərrüfatında özəl investisiya fəallığının aşağı 

olması qeyri-neft sektoruna yönəldilən investisiyanın məhsuldarlığını 

aşağı salır



2005-ci illə müqayisədə 2013-cü ildə: 

dövlət büdcəsindən əsas kapitala investisiyaların məbləği 41.7 dəfə; 

bank kreditləri ilə kapital qoyuluşunun məbləği 2.3 dəfə, 

müəssisə və təşkilatların vəsaiti ilə investisiyalar cəmi 64.2 faiz, 

ə

halinin şəxsi vəsaitləri hesabına investisiyalar isə 37.2 faiz artıb




Daxili investisiyalar üzrə əsas problemlər

dövlət investisiya layihələrinin qiymətləndirilməsi mexanizmi yoxdur;  



iri dövlət müəssisələrində müasir səmərəli menecmentinin tətbiqi 

istiqamətində yetərincə adımlar atılmayıb;

emal sənayesinə yönəldilən investisiyalar əhəmiyyətli hissəsi dövlət 



büdcəsi hesabına güzəştli şərtlələ verilən resurslardan ibarət olub; 

 biznes-investisiyaların məbləği qeyri-neft ÜDM-in təqribən 1 faizindən 



çox deyil;

emal sənayesi və kənd təsərrüfatına verilən kreditlərin (hər biri üzrə 



ayrılıqda) ölkənin bank sektorunun ümumi kreditlərində payı 3-5%-i 

qədər olub; 

ölkədə kapital bazarlarının miqyasları son dərəcə kiçikdir, investisiya 



fondları ümumiyyətlə yaranmayıb;

ölkədə fəaliyyət göstərən dövlət investisiya təşviqi təsisatlarının 



hamısının fəaliyyətinin səmərəli və nəticəli qurmaqla bağlı problemləri 

var



İ

nvestisiyaların stimullaşdırılması zəruriəti nədən 

yaranır?

azad bazar münasibətləri şəraitində investisiya prosesləri də 



bazarın “görünməz əli” tərəfindən sərbəst şəkildə tənzimlənir

bazar stimullarının yetərsizliyi 



(xərclərin çox, gəlirlərin az olması, 

informasiya və bilik çatışmazlığı və s.), 

bazar tənzimlənməsi ictimai baxımdan səmərəli olmaması 



(bazar 

tənzimlənməsi ictimai əhəmiyyətli nəticələri - çoxtərəfli və davamlı inkişafı 

təmin edə bilmir)

hökumət düzgün seçilmiş siyasət vasitəsilə mövcud maneələri 



(problemləri) aradan qaldırmalı və bazar mexanizminin (haqlı 

rəqabətin) bərpasına nail olmalıdır




Hökumətin səmərəli investisiya siyasəti

investisiya fəallığına mane olan bütün (bazar və qeyri-bazar 



xarakterli) səbəblər düzgün müəyyən edilməlidir 

bunların hər birinin aradan qaldırılması üçün zəruri siyasət 



alət və vasitələri düzgün seçilməlidir 

işlənilmiş siyasət düzgün icra edilməlidir



Diqqət: müxtəlif ölkələrdə və iqtisadiyyatın müxtəlif 

sahələrində eyni siyasət alətləri və vasitələri fərqli nəticələr 

verə bilər, habelə zaman keçdikcə və vəziyyət dəyişdikcə 

tətbiq olunan siyasət alət və vasitələrinin təsirləri də dəyişilir



İ

nvestisiya prosesinin iki tərəfi: tələb və təklif

investisiyaya tələbin səviyyəsi  



• İ

nvestisiya təklifinin səviyyəsi 

• İ

nvestisiya riski (



ümumi iqtisadi institutların ən mühüm dəyişəni 

(göstəricisi) hesab olunur

): 

ekspropriasiya riski, 



ə

ldə edilmiş gəlirin (mənfəətin) repatriasiyası asanlığını 

ödənişlərin gecikməsi ehtimalı



Stimullaşdırıcı investisiya siyasətinin çərçivələri

siyasətin icrası üçün istifadə olunan alət  və tədbirləri institutlarla qarışıq 



salmaq olmaz; 

islahatlarda önəmli olan  kəmiyyət məhdudiyyətləri və tariflərin səviyyəsi yox, 



bundan sonra qərarların necə qəbul edilməsi və necə icra edilməsinə 

münsibətdə islahatların yaradacağı yeni qaydalar və gözləntilərdir

institutsioal islahatlar yalnız siyasətin parametrlərini yox, həm də indiyəcən 



mövcud olmuş və inkişafa mane olan davranış stereotiplərini dəyişməlidir 

həyata keçirilən siyasətlər və institutların təkmilləşdirilməsi prosesi yanaşı baş 



verməliu və bir-birini qarşılıqlı tamamlamalıdır 

daha təsirli (yəni “əlaqələndirici”) problemin aradan qaldırılmasına və daha 



nəticəli hesab olunan bir və bir neçə islahata üstünlük verməlidir

islahatlar yaxşı layihələndirilməli, ziddiyyətli olmamalı və ardıcıllıq təmin 



edilməlidir.


Artım Diaqnostikasının Qərarlar Ağacı 

Problem: Özəl investisiyaların və sahibkarlığın aşağı səviyyəsi 

İ

qtisadi fəallıyyətin aşağı gəlirliliyi

Maliyyəni əldə etmənin yüksək xərcləri 

Aşağı sosial 

nəticəlilik  

Zəif mənimsəmə 

(nizamsızlıq)

Ə

lverişsi

z coğrafi 

amillər 

Pis 

infrast-r

uktura 

Dövlətin 

“uğursuzluqları”

Bazar 

“uğursuzluqları”

Mikro risklər: 

mülkiyyət 

hüquqları, 

korrupsiya, 

vergilər...

Makro risklər: 

maliyyə, 

monetar və 

fiskal 

qeyri-sabitlik 

İ

nformasi-yanı

n kənar 

təsirləri:  

“özünükəşf”

Kənar 

təsirlərin 

koordi-nas

iyası 

Aşağı keyfiyyətli  

beynəlxalq 

maliyyələşmə 

Aşağı keyfiyyətli 

daxili 

maliyyələşdirmə

Daxili 

yığımın 

aşağı 

səviyyəsi  

Zəif 

vasitəçilik  

Mənbə: R. Hausmann, D. Rodrik, A. Velasco. Growth Diagnostics. 2005  

Mümkün 

səbəblər

Zəif 

insan 

kapitalı 


İ

nvestisiyaların institutsional keyfiyyətinin əsas 

amilləri

bürokratiyanın keyfiyyəti;



qanunun aliliyi (qanunçuluq); 

eksproriasiya riski;



dövlətin müqavilə öhdəliklərindən boyun qaçırması.

cəmiyyətdə bir ictimai qrup tərəfindən başqa ictimai qrupun 



mülkiyyətinin zorla əlindən alınması 

D. Rodrik: aşağı səviyyəli investisiyalı iqtisadiyyatdan yüksək 

səviyyəli investisiyalı iqtisadiyyata keçmək üçün ümumi iqtisadi 

institutların səmərəli işini təmin edə bilən yüksək keyfiyyətli dövlət 

qurumları həlledici rol oynayır: 




Uğurlu sənaye siyasəti

uğurlu sənaye siyasətinin ilkin rəhni – sənaye siyasətinin 



hazırlanması zamanı hakimiyyətin xüsusi və siyasi maraqlardan 

uzaq dayanma bacarığıdır: sənaye siyasətinin formalaşmasına bu 

maraqlar təsir göstərməməlidir. 

(

Amerikalararası İnkişaf Bankının prezidenti Luis A. Moreno 

)

• İ



rlandiya:  Sənaye İnkişafı Agentliyi özünün texniki səriştələri 

hesabına layihələrin seçilməsi prosesinin səmərəliliyini və 

vicdanlılığını təmin edə bilib. 

Çili: iqtisadiyyatın daha perspektivli sahələrinin seçilməsini təmin 



etmək üçün müstəqil bir qurumu – Boston Konsalting Grupu bu 

işə cəlb edib. 




Uğurlu sənaye siyasətinin formalaşdırılması üçün 3 sual

i.

bazar  tənzimlənməsinin açıq-aydın görünən 



“uğursuzluqları” varmı və dövlətin belə müdaxiləsi nə qədər 

ə

saslıdır? 



ii.

Təklif olunan tədbirlər bazar “uğursuzluqları”nı aradan 

qaldıra biləcəkmi? 

iii.


Ölkədə sənaye siyasətini həyata keçirə bilən institutlar 

varmı? 


Kosta-Riko təcrübəsi: düyü istehsalına subsidiyalar 

Argentina təcrübəsi: daha məhsuldar yeni düyü növlərinin 



yaradılmasının dəstəklənməsi 


Təklif və tövsiyələr

1. İnvestisiyaların stimullaşdırılması siyasətinin formalaşdırılması 

sahəsində; 

vahid investisiya siyasəti işlənib hazırlanmalıdır



zəruri institutsional islahatların hədəfləri və icra mexanizmləri dəqiq 

ifadə edilməklə ictimaiyyətə açıqlanmaldırı 

mülkiyyət hüquqlarının formal yox, real olaraq qorunmasını təmin edən 



mexanizmlər işə salınmalıdır (məmur sahibkarlığı, gəlir bəyənnamələri, 

qanunçuluq və s.) 

məhkəmə sisteminin müstəqilliyinin və ədalətliliyinin təminatı 



biznesə yönəlik qərarlarının qəbul edilməsi mexanizmləri  

dəyişilməlidir

biznesin xərclərinə və gəlirlərinə təsir göstərən  qərarların gizli qəbul 



edilməsi praktikasından imtina edilməlidir


Təklif və tövsiyələr

2. Dövlət investisiyaları sahəsində: 

bundan sonra dövlət investisiya fəaliyyətinin əsas ağırlıq mərkəzi 



“insan kapitalı”nın inkişafına keçirilməlidir

dövlət sektorunun miqyası kiçildilməlidir: böyük neft gəlirləri 



dövründə həyata keçirilmiş “dövlətin genişləndirilməsi” 

siyasətindən imtina edilməlidir

dövlət investisiya layihələrinin qiymətləndirilmsi mexanizmi 



haırlanmalı və tətbiq edilməlidir 

sıçrayışlı artıma töhfə vermək üçün dövlət tərəfindən xüsusi 



dəstək proqramlarına cəlb ediləcək sahələrin seçim meyarları və 

mexanizmləri işlənilməlidir  




3. Xarici investisiyaların stimullaşdırılması sahəsində: 

ölkənin qeyri-neft sektoruna, xüsusilə ixrac yönümlü emal sənayesi 



sahələrinə birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi üçün xüsusi 

müddətli proqram işlənilməlidir 

müəyyən məhsulların istehsalı üzrə dünyaca tanınmış bir neçə 



ş

irkətin ölkəmizdə fəaliyyətinin qurulması üçün onlarla fərdi 

danışıqlar aparılmalı  və onların fəaliyyəti üçün şərait 

yaradılmalıdır  

ölkənin qeyri-neft sektoruna xarici investorların cəlb edilməsi işinin 



yaxşılaşdırılması üçün AZPROMO-nun fəaliyyətində ciddi 

dəyişikliklər edilməlidir



Təklif və tövsiyələr


4. Daxili investisiyaların stimullaşdırılması sahəsində: 

sıçrayışlı artımı təmin edəcək sahələrin seçilməsi zamanı emal sənayesi 



sahələrinə üstünlük verilməlidir; 

ölkədə fəaliyyət göstərən dövlət investisiya təşviqi təsisatlarının 



fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və gücləndirilməsi istiqamətində işlər 

aparılmalıdır 

mikro və kiçik sahibkarlara, xüsusilə yeni işə başlayan təşəbbüskarlara 



xüsusi dəstək proqramları yaradılmalıdır 



dövlətin yaxından iştirakı ilə ixtisaslaşdırılmış sahə banklarının 



yaradılması təmin edilməlidir; 

Təklif və tövsiyələr


Diqqətinizə görə minnətdaram!

Yüklə 66,26 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə