Ibnü'i-a'RAbî

İBNÜL-BÂKILLÂNİ ³³²

İBNÜ’L-BÂRİZİ

EbüTKâsım Şerefüddîn Hibetullâh b. Abdirrahîm b. İbrâhîm el-Cühenî el-Hamevî (ö. 738/1338)

Kıraat ve hadis âlimi, Şafiî fakihi.

Ramazan 645'te (Ocak 1248) Hama'da dünyaya geldi. Doğum günü için kaynak-Iarda5,6 ve 25 Ramazan gibi farklı tarih­ler zikredilmiştir. Bir fıkıh âlimi ve Hama kadısı olan babası Necmeddin İbnü'l-Bâ-rizîgibi ³³³ oda Bağdat'ta bir mahalle (Bâbü Ebrez) adına nisbetle İb-nü'1-Bârizî diye anıldı. Bedreddin Muhammed b. Eyyûb et-Tâzeffden kıraat okudu. Babasından fıkıh, nahiv ve usul dersleri aldı. Babası ile dedesinden, İzzeddin el-Fârûsî ve Cemâleddin b. Mâlik'ten hadis dinledi. İbn Mâlik'ten ayrıca nahiv öğren­di. Kendisinden Ebû Şâme. Birzâlî ve Ze­hebî gibi âlimler hadis ilminde faydalan­dılar. Zehebî, İbnü'l-Bârizî'den hadis ders­lerini Hama ve Dımaşk'ta aldığını söyle­miştir.³³⁴

İbnü'l-Bârizî fıkıh ilminde üstün bir se­viye kazanmış, güçlü zekâsı, disiplini ve gayretli çalışması, ahlâkı ve tevazuu ile tanınmıştır. Hama'da kırk yıl süreyle her­hangi bir ücret almadan kadılıkyapan ve birkaç defa Mısır kadılığına tayin edildiği halde bu görevi kabul etmeyen İbnü'l-Bâ­rizî defalarca hacca gitmiştir. Ömrünün sonlarına doğru gözleri görmez olmuş ve bu dönemde yerini torunu Necmeddin Abdürrahim b. İbrahim'e bırakarak kadı­lık görevinden ayrılmışsa da bu makam­la ilgisini sürdürmüştür. İbnü'l-Bârizî Al­lah'ın sıfatları konusunda tartışmaya gir­mekten sakınmış. Selef ulemasıyla Eş'a-rî kelâmcılanndan herhangi birinin tara­fını tercih etmeyip her iki ekol hakkında da olumlu bir tavır sergilemiştir. Hayatı boyunca kitap biriktiren ve zengin kütüp­hanesini vakfeden İbnü'l-Bârizî 20 Zilka­de 738'de (9 Haziran 1338} Hama'da ve­fat etti.

Eserleri.

İbn KâdîŞühbe. İbnü'l-Bârizî'-nin kırktan fazla eseri olduğunu söylerken Dâvûdî bu sayıyı doksan küsur olarak zik­retmektedir. Bu eserlerden bazıları şun­lardır:

1. Nâsihu'I-Kur'âni'l-'azîz ve mensûhuh. Hatim Salih ed-Dâmin'in tah­kikiyle Mecelîetü Mecma'i'l-Vmiyyi'l-neşredilmiş ³³⁵ ayrıca aynı mu­hakkik tarafından Erba'atü kütüb ii'nnâsih ve'l-mensûh adıyla yayımlanan (Beyrut 1409/1989) eserde dördüncü ri­sale olarak yer almıştır.

2. el-Ferîdetü'l-Bâriziyye fî haHi'l-Kaşîdi'ş-Şâtıbiyye. Şâtıbî'nin Hırzü'I-emânî adlı kasidesi­nin şerhidir. ³³⁶

3. Kitâbü'l-Bustân fî'ulû-mi'l-Kur7ân. Kur'an tefsiri olan eserin bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde kayıtlıdır. ³³⁷

4. Ravzâtü cennöti'J-muhibbîn fî ten-zîli'l-culûmi'l-Kitâbi'l-mübîn.³³⁸ Eserin III. cildinin bir nüs­hası ³³⁹ Süteymaniye Kütüphanesi'nde olup ³⁴⁰ bu nüshanın tamamının dört cilt ol­duğu anlaşılmaktadır. İsrâ ve Kehf sûre­lerinin tefsirini ihtiva eden bölümü Ber­lin'de bulunan eserin ³⁴¹ diğer bir nüshasının Furkân sûresinin başından Kur'ân-ı Kerîm'in sonuna kadar olan kısmını İhtiva eden III. cildi Kütah­ya'da.³⁴² Kehf sû­resinin tefsirinden bir kısım da Tunus'ta ³⁴³ bu­lunmaktadır.

5. Tecrîdü (Muhtaşarü)'l-uşûl fîehâdîşi'r-Resûl. İbnü'l-Esîr'in Camiu'l-usûl li-ehâdîşi'r-Resûl adlı eserinin muhtasarı olup pek çok yazma nüshası mevcuttur. ³⁴⁴

6. el-Müctebâ fî ehâdîşi'l-Muşta-fâ. Bu eser de İbnü'l-Esîr'in adı geçen ki­tabının başka bir tertiple yapılmış muhtasarı olup yazma nüshaları Rabat'ta ³⁴⁵ ve Süleymaniye Kütüphane-si'ndedir.³⁴⁶ İbnü'l-Bârizî'nin bu eserini Hama Kadısı Ale-müddin Süleyman b. Avşar et-Türkmânî, İbnü'l-Esîr'in tertibiyle yeniden düzenle­miş, et-Teysîr fî hadîsi'1-beşîri'n-nezîr adını verdiği bu çalışmasına Ebû Hanîfe'-nin müsnedlerinden seçtiği hadisleri de ilâve etmiştir. ³⁴⁷

7. el-Mişbâh. Begavî'nin Meşâbî-hu's-sünne adlı eserinin muhtasarı olup Ebû İshak eş-Şîrâzî'nin et-Tenbîh adlı eserinin tertibi dikkate alınarak düzen­lenmiştir. Eserin bir nüshası Dârü'l-kü-tübi'l-Mısriyye'de bulunmaktadır.³⁴⁸

8. Rumûzü'i-künûz. Fıkıhla ilgili bir manzume olup bir nüsha­sı Râmpûr Kütüphanesi'ndedir. ³⁴⁹

9. KitÛbü'l-Muğnî ii'htişân't-Tenbîh ve izhârı fe-tâvîh. Ebû İshak eş-Şîrâzî'nin et-Tenbîh adlı eserinin muhtasarı olup bir nüsha­sı Berlin'dedir. ³⁵⁰

10. ez-Zübd ez-lübdefı'i-fıkh. Eserin970 be-yitlik eksik bir nüshası Gotha'da bulun­maktadır.³⁵¹

11. Tahlî-lüTahalülü'I-hâ3izmine'l-ihrâm. Bir nüshası Kudüs'te Hâlidiyye Kütüphane-si'ndeki ³⁵² bir mecmuanın içinde ³⁵³ diğer bir nüshası da Süleymaniye Kütüphanesi'n-dedir.³⁵⁴ Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de Mes3ele fî tavâfi'l-mer'eti ve hiye ha'iz adıyla kayıtlı bulunan ³⁵⁵ ve Îbnü'l-Bârizrye aidiyetinden söz edilen risalenin de aynı eser olduğu anla­şılmaktadır. ³⁵⁶

12. İzhârü (Teysîrü)'l-fetâvî min tahriri'l-Hâvî. Necmeddin Abdülgaffâr b. Abdül-kerîm el-Kazvînî'nin el-Hâvi'ş-şağir fi'î-fetâvî adlı eserinin şerhi olup bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesİ'nde kayıtlıdır. ³⁵⁷

13. Tevşîku cura'l-îmân fî tafzîli habîbi'r-rahmân. Kadî İyâz'ın eş-Şilây adlı eserinin muhtasarı olup dört bab üzere düzenlenmiştir.³⁵⁸ Eser. İbn Kara Şehâbeddin Ahmed b. Ömer el-Hâ-rizmî tarafından Nuhbetü'n-nuhab el-mûşıl ilâ fle'r-rüteb adıyla ihtisar edil­miş olup bu muhtasarın bir nüshası Dârü'1-kütübi'z-Zâhiriyye'dedir.³⁵⁹

14. İttihâzü'n-nuşh fî îcâdi'ş-şulh.³⁶⁰

15. ed-Dirâye li-ahkâmi'r-Ri'âye. Haris el-Muhâsibrniner-fli'âye li-hukü-külah adlı eserinin muhtasarı olan İzzeddin b. Abdüsselâm'ın Maköşıdü'r-Rfâ-ye'si üzerine yapılmış bir ihtisar çalışma­sıdır. Esere ayrıca Muhâsibî'nİn diğer ki­taplarından seçilmiş on bahis ilâve edil­miştir. ³⁶¹

16. Manzume iî şerhi Müşelleşâti Kutrub.³⁶² İbnü'l-Bâ-rizfnin kaynaklarda ayrıca el-Esâs fî ma­rifeti ilâhi'n-nâs, Küâbü'l-tArûz, eİ-Ve­fa fî ehâdîşi'l-Muştafâ, Kitâbü'1-Menâsik, ed-Dürre fî şıfâti'l-hacci ve'l-umre, Zabtu garibi'1-hadîs gibi eserle­rinden söz edilmektedir.

Bibliyografya :

İbnö'l-Bârizî, Nâsİhu'l-Kur'ânİ'l-'azİz oe men-sûhuh(MMİIr. içinde, nşr. Hatim Sâlihed-Dâmin, XXXIII. 1402/1982), neşredenin girişi, s. 265-273; Zehebî, Muccemü'ş-şüyûh: Mu'cemü'l-kebîr (nşr. Habfb el-Hîle), Tâif 1408/1988. II, 356-357; a.mlf.. et-Mu'cemü't-muhtaş bi't-muhad-dİşîn(nşr. M. Habîbel-Hîle). Tâif 1408/1988, s. 291-292; a.mlf.. Ma'rifetü'l-kurrâ' (Altıkulaç). III, 1487;Safedî, Nektü't-himyân (nşr Ahmed Zekî Bek). Kahire 1329/1911. s. 302-304; Süb-kî. Tabakât (Tanâhî), X, 387-391; İsnevî, Taba-kâtü'ş-Şâfi'İyye, I, 279-282; İbn Kesîr, el-Bidâ-ye, XIV, 182; İbnü'l-Cezerî. Gâyetü'n-Nihâye, II, 351-352; İbn Hacer, ed-Dürerü'l-kâmine, IV. 401 -402; Süyûtî. Lübbü 't-Lübâb /î tahriri 7-en-sâö(nşr. M. Ahmed Abdülazîz- Eşref Ahmed Ab-dülazîz), Beyrut 1411/1991, \, 92; Keşfü'?-zu-nûn, I, 74-75, 626-627; Pertsch. Gotha, II, 194-195; Hediyyetü'l-'ârifln, II, 507; Brockelmann, GAL, I, 357-358; II. 86-87; SuppL, 1. 608. 679; II, 101 ;Zirikfi. el-AUâm. IX. 60; Kehhâle. Mu'ce-mü7-mü'e/(i/ın,X][l, 139-140; Yûsuf el-Uş, Fih-risü Dârİ'l-kütüb't'z-Zâhiriyye, Dımaşk 1947, s. 56; Fuâd Seyyid, Fİhrisü'l-mahtûtât, Kahire 1383/1963, III, 65-66; Ramazan Şeşen. Neoâ-dirü't-mahtûtâtiVArabiyye, Beyrut 1975,1, 38; M. Riyâd el-Mâlih, Fihrisü mahtûtâü Dâri'l-kü-tübi'z-Zâhiriyye: et-Taşauvuf, Dımaşk 1398/ 1978,1,523-524; M. Mutî' el-Hâfız. Fihrisü mah-tûtâti Dâri'l-külübVz-Zâhiriyye; ei-Fıkhül-Ha-ne/Î.Dımaşk 1401/1981, II. 167;Selâhaddinel-Müneccid. el-Mahtûtâtü'l-cArabiyye /T Filistin, Beyrut 1982, s. 23; Yâsîn M. es-Sevvâs. Fihrisü mahtûtâü Dâri'l-kütübi'z-Zâhiriyyye: el-Mecâ-mt\ Dımaşk 1403/1983,1, 49; Salâh M. el-Hıye-mî, Fihrisü mahtüÇâtİ Dâri'l-kütübi'z-Zâhİriy-ye: '(Jlûmü'l-Kur'âni'l-Kerîm, Dımaşk 1403/ 1983,1, 417-418; Ahlvrardt, Verzeichnis, I. 367; IV, 66; el-Fihrisü'ş-şâmil: Mah,lûtâtü't-tefsir, Amman 1989,1, 374-375; a.e.: 'Ülûmü't-Kur-3an, mahtütâtü'l-kırâ'ât, Amman 1415/1994, s. 148; Cezzâr, MedâfyUa'l-ma'elllftn. 1,131; M. Âsaf Fikret. "İbn Bârizî", DMBİ, III, 87-88.