İbrahimova Şəhla Mais qızı
Yüklə 64,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözl ər
- Ключевые слова
| BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №2 Humanitar elml ər seriyası 2015 47.82.10 UOT.82-1 “TƏBİƏTİN HÖKMÜ OLSAYDI MƏNDƏ...” S.Ş.QULİYEVA Bakı Dövlət Universiteti samiraquliyeva@mail.ru Çağdaş Azərbaycan poeziyasının yaranması və inkişafında misilsiz xidmətləri olan xalq şairi Səməd Vurğun zəngin bir yaradıcılıq yolu keçmişdir. O, əlli illik ömrünün yarıdan çoxunu şeirə, sənətə həsr etmiş, milli şeir xəzinəmizi zən- ginl əşdirmişdir. Onun ürəklərə yol açan poeziyası, epik-lirik və dram əsərləri bu gün də yüksək b ədii dəyərini, estetik təravətini saxlamaqdadır. Çoxc əhətli və əhatəli həyat yolu keçmiş şairin poeziyasında insana, təbiətə həsr etdiyi poetik nümun ələr xüsusi yer tutur. Məqalə boyu S.Vurğunun bu mövzuya həsr olunmuş əsər- l ərində mövzu ideyası və sənətkarlıq xüsusiyyətlərindən bəhs olunur.
ər: şair, təbiət, zərif, mövzu, doğma Müasir Az ərbaycan şeirinin ilk yaradıcılarından biri olan müstəqil poetik istiqam
ətin formalaşmasında ardıcıl axtarışlar aparan S.Vurğun poeziyanın yaddaşında qeyri-adi şair, dramaturq və mütəfəkkir kimi yaşayır. Xalq ədəbiyyatı ilə yazılı ədəbiyyatın bizə yaxın ən böyük körpüsü sa- yılan ölməz sənətkar yazdığı əsərləri ilə dilimizin bütün zənginliyindən bəhrə- l ənərək dillər əzbəri olan poeziya örnəkləri yaratmışdır. Hələ ilk qələm təc- rüb ələrindən aydın olur ki, gənc şairin ayna kimi təmiz qəlbində həyatı və var- lığı şairanə duymaq və düşünmək bacarığı vardır. Onun ürəklərə yol açan poeziyası, eləcə də məzmunlu dram əsərləri xalqın ruhundan, qəlbindən xəbər verdiyin ə görə bu gün də öz təbiətini saxlamaqdadır (1, 94). Şairin poeziyasında hisslərin səmimiliyi, ifadə tərzi xəlqiliyi, təbiiliyi, fikir v
ə mülahizələrin sadə və anlaşıqlı dildə yazılması ilə fərqlənir. Vaxtilə xalq yazıçısı Mir Cəlal yazırdı: “Səməd Vurğun bir çoxları kimi əlinə qələm aldığı gündən əsil şair kimi kağız korlamamışdır” (2, 79). Az ərbaycan təbiətinin aşiqi olan şair yaradıcılığa başladığı illərdən insa- na, t əbiətə vurğunluqdan, saf və ülvi məhəbbətdən bəhs etmişdir. Onun bu mövzulu əsərlərində məna gözəlliyindən, estetik zövqdən, torpaqlarımızın bar- lı-bərəkətli olmasından, qartallı qayalarımızdan, sərin bulaqlarımızdan bəhs olunur – ümum ən yaşadığımız aləmin əsrarəngiz gözəlliyini bir daha gözümüz 21
qarşısında canlandırır. Akademik M əmməd Cəfər “Estetik zövq” adlı məqaləsində yazır: “Es- tetik göz əlliklərin tükənməz mənbələrindən biri təbiətdir. İnsanın təbiətdən aldığı zövq sonsuz, nəhayətsizdir. Təbiət insan üçün həm müəllim, həm sağ- lamlıq, həm də tükənməz estetik zövq mənbəyidir” (3, 13). V ətənini alovlu bir məhəbbətlə sevən Səməd Vurğun poeziyasında xüsusi bir t əbiəti duymaq qabiliyyəti vardır. Özünün dediyi kimi, “təbiət insan kama- lının, insan əməllərinin təcəssümü olmalı, bəzən qaşlarını loğman kimi çatıb düşüncəli, bəzən də iztirablar, həyəcanlar içində çırpınan bir ürək kimi təlatüm- l ər, fırtınalar keçirməlidir”. Təbiətin gözəlliyini bir rəssam həssaslığı ilə duyan şair bu gözəlliyi konkret və ülvi obrazlarda canlandırır və oxuculara sevdirir. Şairin lirikasında kənd həyatı, kənd təbiəti mühüm yer tutur, amma şair kənd h əyatına yeni insanın gözləri ilə baxır. Osman Sarıvəlli demişkən “Qara dax- malı, çıraqlı köhnə kənd onun qəlbinə dar gəlir, o şirin zəhmət, xoş güzəran, ağ gün – dey ə açılan yeni kəndin sabahını alqışlayır, yeni kəndi tərənnüm edir”. S.Vurğun istər şeir və poemalarında, istərsə də səhnə əsərlərində Azər- baycan t əbiətinin gözəlliklərini böyük məftunluqla tərənnüm etmişdir. Şairin uşaqlıq illəri doğulduğu kəndin yamaclarında, Qarayazı meşələrində keçdiyin- d ən, təbiətə məhəbbətini xüsusi vurğulayır və qeyd edir ki, “uşaq özü canlı olduğundan insan da təbiət aşiqidir”. H ələ 1938-ci ildə yazdığı “Qız qayası” poemasında “ormanlar içində çağlayan “İsa Bulağını” – onun “göz yaşı kimi” dumduru suyunu, o yerlərin şairanə təbiətinin təsvirini verməklə ilk gənclik illərini xatırlayır: Düşündürür məni bu sirli diyar, Burda h
əqiqətlər, əfsanələr var. Dağların döşündə durur Qarabağ, X əyalı gəzdirir hər dərə, hər dağ. Züy tutur gec ələr suların səsi, Burda çobanların zil şikəstəsi Ormanlar içind ə İsa bulağı... Ondan
əksilməyir insan ayağı. Suyu almaz kimi, göz kimi parlaq, Qoynunda b əsləmiş onu bu torpaq (4, 107). Şair öz doğma vətəninin valehedici təbiətini, zəngin maddi və mənəvi s ərvətlərini poetik bir dillə “Kür çayı”, “Durnalar”, “Dağlar”, “Göy-göl”, “Dilican d ərəsi”, “Çiçək” əsərlərində təsvir etmiş və s. kimi ənənəvi mövzulara müasir m əzmun, yeni ictimai-siyasi məna verməyə xüsusi diqqət yetirmişdir. Şifahi və yazılı ədəbiyyatımızın zəngin və tükənməz qaynaqlarından qida
lanan şair öz lirik rübabını xalq və aşıq poeziyası üzərində kökləyən, poetik x
əyalı həmişə zirvələri dolaşan, hər zirvədə, hər varlıqda poeziya tapan bir t
əbiət aşiqi idi. Bu c
əhətdən çoxlarının dillər əzbəri olan “Bahar” şeiri dilinin lakonikli- yin
ə, yığcamlığına, təsvir vasitələrinin zənginliyinə görə xarakterikdir. 22
Bahar, ist əklimsən başdan-binadan, Ən gözəl qızısan sən təbiətin. Xoşbəxt yaranmısan xoşbəxt anadan, Gözünün odusan şeirin, sənətin, Ən gözəl qızısan sən təbiətin. D ən olub səpilək gəl səninlə mən, Göy ərək torpaqda sünbüllər kimi. Qızlar gülab çəksin qoy ətrimizdən, Baharın zinəti al güllər kimi (4, 215). S əməd Vurğunun şeirləri içərisində əlçatmaz-ünyetməz əzəmətli dağları- mıza həsr etdiyi poetik nümunələrin də xüsusi yeri vardır. Dağlar mövzusu qə- dim bir tarix ə malikdir. Kitabi-Dədə Qorquddan başlayaraq və sonra yaranan epik, lirik əsərlərdə, o cümlədən, Nizami, Füzuli, Xətai, aşıq ədəbiyyatında Aşıq Ələsgərin silsilə yaradıcılığında da ifadəsini tapmışdır. Həm də dağ və onunla bağlı olan obraz zaman keçdikcə konkretləşərək əfsanəvi bir varlıq olmaqdan daha çox insana yaxın olan real təbiətin əsrarəngiz bir parçası kimi konkretləş- dirilir. Aşıq Ələsgər şeirində dağlar insana böyük hami şəklində obrazlaşdırılır. Eld
ən ayrı aşiq niyə yaşadı Olsun Ələsgər tək qulların dağlar! S əməd Vurğunun isə dağlar silsilə şeirlərində dağlar insana yaxın dost, ona arxa kimi t əsvir edilir: Qayaları baş-başadır, Güneyl
əri tamaşadır, Göd
ək ömrü çox yaşadır, Canım dağlar, gözüm dağlar. Şair Arif Zeynallı həmin şeir haqqında öz qənaətlərini ümumiləşdirərək y azırdı: “1942-ci ild ə ənənəvi gəraylı formasında səkkiz hecalı “Dağlar” şeiri zə- rif romantika il ə aşılanmışdı. Bu “Dağlar” elə bil dağlar barədə danışan bütün əvvəlki şeirlərin poetik yekunu idi. Qüdrət, dözüm və gözəllik dolu şeirdə Az ərbaycan doğma el-oba kimi ümumiləşdirilirdi. Şair inamla bildirdi ki, öz sazının və sözünün gücünü ana torpaqdan, xalqdan alan nəğməkar ölməzdir”. Bir qonağam bu dünyada Bir gün ömrüm ged ər bada. Vurğunu da salar yada Düz ilqarlı bizim dağlar (4, 85). Öz q aynağını xalq yaradıcılığı çeşməsindən götürmüş Səməd Vurğun xalqın dühası kimi zəngindir və zəngin olduğu qədər də sadədir. Ustad şairin sənətinin təkrarsız uğurları sırasında “İnsan” mənzum ro- mantik f əlsəfi dramının ilk səhifələrindən uca sərvlər, çiçəkli və güllük içərisində göz əl bir park canlanır. Səhər yavaş-yavaş açılır. Dənizin lərzəsi eşidilir. Təbiət o q ədər şairanə və müqəddəsdir ki, insan heyran qalır. Daş, torpaq, ağaclar, quş- ların səsi, səyyar romantika ilə qanadlanmışdır. Şair bu təbiət gözəlliyinin 23
f əlsəfəsini adi sözlərlə rəssam kimi elə şairanə lövhələr yaradır ki, adamı heyran etm əyə bilmir. Göründüyü kimi, şair “İnsan” pyesinin I şəklində remarkada göz əl bir təbiət mənzərəsinin lövhəsini çəkir. Sonra yazır: “Mən remarkanı t əsadüfi yazmıram. Səhnəmizdə təbiət səhnələri dil açıb danışmalıdır. Bu səhnə- l ərdə təbiətin məna ahəngi, onun xeyirxah və nəcib varlığı ifadə olunmalıdır”. Qara d əniz! Qara dəniz! N ə gümrahdır dağların! Bizim xoşbəxt Vətənimiz Timsalıdır ilk baharın. Ana V ətən! Ana Vətən! Gün əş doğur gülüşündən! G əzin, quşlar çəmənzarı, Salam deyin dağa-daşa, Qoy dünyanın ilk baharı Ağ geyinsin başdan-başa. Ana V
ətən! Ana Vətən! Gün
əş doğur gülüşündən! (4, 267) S əməd Vurğun həyata böyük hərflərlə yazılan yaranmışların əşrəfi olan insanın gözü ilə baxır, hər yerdə onun surətini, onun işini, onun səadətini gör- m əyə can atır. Torpaq üstündə hər gözəl nemət insan zəhmətinin məhsuludur. Şairin ilk alqışı ana torpağa, onun füsunkar təbiətinə yaraşıq verən cəfakeş adamların əməyinə yüksək qiymət verməsi, hər yerdə insan arzusunun çiçək- l əndiyini poetik nümunələrində işıqlandırmasıdır: Körp ə əmlik, ala çəpiş, yeminli inək Sünbüll əri dalğalanan o yaşıl zəmi, Qabarlı əl... açıq alın, o sağlam ürək Saymaq il ə bitən deyil ömrün aləmi! (5, 16) S əməd Vurğun yaradıcılığında əmək mövzusu mühüm yer tutur. Onun poeziyasının əsasını yeni insan təşkil edir. İstismardan qurtarmış yaradıcı, f ədakar əmək yeni-yeni xariqələr yaradır, nəinki vətəninin hər guşəsini laləzara çevirir, h əm də yeni insanın formalaşmasında mühüm rol oynayır. “Ellər dün- yası”, “Dilican dərəsi”, “Salur çayı”, “Bahar və mən”, “Pambıqçılar” kimi şeir- l ərində təbiətə sonsuz bir aludəliklə yanaşan şair çox çəkmədi ki, yaradıcı, qu- rucu insanın nəğməkarı oldu. Onun lirik qəhrəmanı sadə adamlardır. Bu qəh- r əmanlar yenidirlər. onlar öz əlləri ilə öz səadətini qurmaq istəyən zəhmətkeş adamlardır. Şair bu qəhrəmanları təsvir edərkən çox vaxt keçmişi xatırlayır, h əyatda əmələ gələn böyük dəyişiklikləri verir, yeni qəhrəmanların yaranma- sındakı qanunauyğunluğu təsdiq edir. S.Vurğunun “Mingəçevir qəhrəmanı” Sar
vana, onun yaradıcı əməyinə həsr edilmiş “Muğan” (1947) poeması ən yaddaqalan əsərlərdəndir. Əsər nəğmələr şəklində yaranmışdır. ...Görür
əm dan yeri yenə sökülür, Göyd
ən yer üzünə nurlar tökülür. Z əmilər, tarlalar üzümə gülür, 24 Saralır gözümdə sünbülün dəni. Bu nem
ət ilhama çağırır məni (6, 272). Əsər nəğmələr şəklində yazılmışdır. Hər bir nəğmə Muğanın əfsanəvi keçmişindən, qaynar əməklə dolu bu günündən – cadar-cadar boz torpaqlar üst
ə Manyaların, Sarvanların qadir əlləri ilə yaradılmış yaşıl, allı-güllü çəmən- likl
ər, nur dolu yeni-yeni kənd və şəhərlərdən xəbər verir. V ətənpərvərlik duyğusu Səməd Vurğun yaradıcılığının ana xəttini təşkil edir. Şairə görə, ömür yolu, bu yolun məqsəd və amalı vətəndən başlayır. Mehdi Hüseyn şairin vətənpərvərliyindən bəhs edərkən yazırdı: “Səməd Vur- ğunun lirik poeziyası da, dastanları da, siyasi şeirləri də onu daim həyəcan- landıran vətən və xalq mövzularına həsr olunmuşdur. Əgər biz onun əsərlərini diqq ətlə tədqiq etsək, şairin hadisələrə nə qədər fəal və həssas yanaşdığını çox aydın görərik” (6, 5). S əməd Vurğun yaradıcılığının ideya və məzmununda özünü büruzə verən v ətənpərvərlik konsepti, xarakteri etibarı ilə özündə ən mükəmməl duyğu və düşüncələri birləşdirir. Məsləki və əqidəsi naminə bu ideya və prinsiplərlə tə- p ədən dırnağa qədər köklənən, xarakteri etibarilə özündə ən mükəmməl duyğu v ə düşüncələri birləşdirir. Öz ideyalarının məntiqi mənasına diqqət edən şair dövrünün ruhuna uyğun olaraq baş verən hansı bir haqsızlığa qarşı çıxaraq duyğu və düşüncəsini paylaşır. Şair vətənin yerinin, göyünün, hər bir qarış torpağının, daşının dili ilə danışıb, bilavasit ə insan ruhunun nə dərəcədə məsuliyyətli olduğunu ön plana çəkir. S əməd Vurğunun şeir və poemalarında bəhs olunan vətənpərvər duyğular buna misaldır. Şair vaxtilə vətənpərvərlikdən bəhs edərkən üzünü bədii söz ustalarına tutub deyir: “Madam ki, insan ömrünün ən böyük zinəti, onu yaşadan ən qadir qüvv ə vətənpərvərlik hissidir, bu hiss bu gün hər birimizin əsas ruhu, çarpan ür əyi, düşünən beyni olmalıdır (7). S əməd Vurğun yaradıcılığında Azərbaycan mövzusunun özünəməxsus yeri vardır. Azərbaycan mövzusu şairin yaradıcılıq etalonu idi. Bu cəhətdən akademik M əmməd Cəfər təsadüfən yazmırdı ki, “Səməd Vurğun Azərbaycana t əkcə bir şeir həsr etməmişdir. Onun bütün yaradıcılığı Azərbaycana həsr edilmişdir” (7, 101). Şairin yaradıcılığında Azərbaycan mövzusu iki cəhətdən nəzəri cəlb edir. Az ərbaycan bir Vətən, Xalq, Milli Respublika, dövlət, başı min bir bəla çəkmiş z əngin bir dövlət, qədim bir diyar – zəngin bir səltənət, ikinci tərəfdən Azər- baycanın zəngin təbiəti, dağları, dərələri, ceyranlı, turaclı çölləri, sünbüllü z əmiləri, yeraltı sərvətləri – bir sözlə, bütün varlığı ilə şairi riqqətə gətirən, bü- tün ömrü v ə yaradıcılığı boyu düşündürən mövzular mənbəyidir. Professor C. Abdullayevin yazdığı kimi, “Səməd Vurğunun əsərlərində Azər- baycan, onun t əbiəti, daşı və torpağı dil açıb danışır, əşya və predmet canlı kimi t əsvir edilir, təbiət də insan kimi sevinir, kədərlənir, yaralanır və ölür. Sadə, aydın, s əmimiliyi ilə hamının qəlbinə yol tapan, folklor mənşəli, ritmik, ahəngdar səciy- 25
y əyə malik olan bu lirika, həm də gözəl musiqidir. Səməd Vurğun qələmində t əbiət insan ruhunun tərcümanı kimi verilir. O, bütöv poetik tablo yaradanda tə- bi ətə sətirlərarası münasibətində də bu məqsədə nail olur” (8, 85). Ümumiyy ətlə, S.Vurğunun yaradıcılığında xüsusi mövqeyi ilə seçilən Az ərbaycan təbiətinin gözəlliyinə həsr etdiyi əsərləri ideya-bədii xüsusiyyət- l ərinə görə kifayət qədər zəngindir. Şairin bu mövzuda yazdığı poetik nümu- n ələr dilinin sadəliyi, folklor üslubuna yaxınlığı ilə səciyyələnir, özündə xalq hikm ətinin və xalq şeirinin ən mükəmməl ənənələrini birləşdirməklə Vətən və V ətəndaş sevgisini optimal bədii üsullarla gerçəkləşdirən yüksək sənət nümu- n əsi kimi seçilir. ƏDƏBİYYAT 1. Vahabzad ə B. Səməd Vurğun. Bakı: Azərnəşr, 1968, 346 s. 2. Mir C
əlal. Fotosənədlər, əlyazmalar, epistolyar irs. Bakı: Nurlan, 2004, 379 s. 3. M
əmməd Cəfər. Estetik zövq haqqında. Bakı: Maarif, 1965, 72 s. 4. S
əməd Vurğun. Seçilmiş əsərləri. 5 cilddə, II cild, Bakı: Şərq-Qərb, 2005, 248 s. 5. S
əməd Vurğun. Çiçək (ilk şeirlər). Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1958, 96 s. 6. S
əməd Vurğun. Seçilmiş əsərləri 5 cilddə, III cild, Bakı: Şərq-Qərb, 2005, 424 s. 7. M
əmməd Cəfər. Xalq şairi Səməd Vurğun. AMEA nəşr., 1956, 201 s. 8. Abdullayev C. S əməd Vurğun poetikası. Bakı: Gənclik, 1976, 265 s.
Автор настоящей статьи целиком и полностью анализирует стихи и поэмы Самеда Вургуна, посвященные природе.
IF I HAD THE NATURE’S WILL S.Sh.GULIYEVA SUMMARY Samad Vurgun’s creative activity plays prominent roles in the poetry of 20s-30s. In 1924 he made his first steps into the world of literature with his poems. Later in 30s- 40s, the poet drew the readers’ attention with his prominent works. The author studies S.Vurgun’s poems dedicated to nature. Key words: poet, nature, elegant, theme, native 26 Yüklə 64,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|