Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

ÇARӘ NӘDİR?

Bizə artıq mə᾽lum oldu ki, Keşmirin geopolitik və gestrateji mövqei və siyasi səhnədə mövcud olan boşluq, məntəqədə ardı-arası kəsilməyən ixtilaf və böhran şəraitinin meydana gəlməsinə səbəb olmuş və yaranmış belə bir acınacaqlı şərait ağır zərbələr vurmuşdur. Iqtisadi, ictimai və mədəni sahələrdə müşahidə olunan kerçəkliklər, daim Keşmirin müsəlman əhalisini böyük çətinliklərlə üz-üzə qoymuşdur. Bütün bunlarla yanaşı, Keşmir əhalisinin mövcud şəraitə e᾽tiraz olaraq etdiyi çıxışlar, məntəqəyə hakim olan qüdrət tərəfindən amansızca yatırılır. Beləliklə, insanların siyasi amalı nəinki cavabsız qalır, bəlkə onun siyasi həyatdan silinməsinə belə sə᾽y olunur. Hər şeydən məhrum Keşmir camaatı qonşu dövlətlərin mənafeinə xatir, xüsusilə də cənub tərəfdən ağır əzab-əziyyətlərə mə᾽ruz qalır və Hindistan dövləti özünün qeyri-məntiqi və heç bir coğrafi açıqlaması olmayan hədəfi ilə hələ də yerli əhalinin amansızcasına basılmasına davam edir.

Hindistanın bə᾽zi dövlət adamları Keşmir böhranını aradan qaldırmaq və həyata keçirdikləri səhv siyasətə yenidən nəzər salmaq əvəzinə, məntəqədə yaranmış gərgin vəziyyəti heç bir əsası olmadan Pakistan və Iran kimi dövlətlərlə əlaqələndirirlər. Diqqət yetirmək lazımdır ki, Keşmir camaatın Hindistan dövləti tərəfindən gördükləri əzab-əziyyətə görə qonşu ölkələrə, xüsusilə də Pakistana pənah aparıb ondan köməklik istəyə bilər. Әlbətdə ki, bu onun haqqıdır. Çünki, onların bundan başqa ayrı çarələri belə yoxdur. Heç bir oxşarlığı olmayan başqa bir böyük qüdrət tərəfindən təzyiq və təcavüzə mə᾽ruz qalmış bir dövlət, yaranmış vəziyyətdən yaxa qurtarmaq üçün sığınacaq tapmağa çalışır və təbii olaraq, ona sığınacaq verən dövlətə meyl etməyə başlayır. Bunun üçün də təqsir onun deyil, haqsız olaraq ona hakim olub haqqını taptalayan qüdrətindir. Keşmir məsələsində bu həqiqət öz əksini tapır. Keşmir bir tərəfdən onunla heç bir oxşarlıq və yaxınlığı olmayan Hindistan kimi bir dövlət, digər tərəfdən də bir çox sahələrdə onunla yaxından həmahəng olan Pakistan kimi bir dövlətlə qarşı-qarşıya durur. Mövcud oxşarlıq və yaxınlığı nəzərə alaraq, onun Pakistana meyl etməsi də tam təbii bir haldır və bunun üçün onlara heç bir irad tutulmamalıdır. Pakistan da öz növbəsində mədəni və coğrafi yaxınlıqları nəzərə alaraq, Keşmir camaatının kömək istəklərini cavabsız qoya bilməz. Xüsusilədə ona görə ki, bunu bir tərəfdən əhalinin milli hiss və həmrəyliyi, digər tərəfdən də məntəqədə yad bir qüvvənin meydana gələrək, milli təhlükəsizliyini ciddi təhlükə ilə qarşı-qarşıya qoyması tələb edirdi.

Keşmirdəki yaranmış böhran şəraiti təbii ki, nə yerli əhalinin, nə də Hindistan dövlətinin xeyrinədir. Çünki bütün bunlar heç bir nəticə verməyib, milli mənafe və iqtisadiyyata ağır zərbə vurmuş olur. Belə ki, yüz minlərlə ordunun məntəqədə yerləşdirilməsi həm Hindistanın dövlət büdcəsinə ağır zərbə vurur, həm də beynəlmiləl səhnədə onun tutduğu mövqeə mənfi tə᾽sir göstərmiş olur və onun məntəqədən çıxması öz xeyrinədir.

Keşmirdə davam edən böhran şəraiti məntəqəyə də mənfi tə᾽sir göstərir. Bu mə᾽nada ki, vəziyyətin gərginləşməsi Hindistanla Pakistanın əlaqələrinə mənfi tə᾽sir göstərməklə yanaşı, hətta Çin dövlətinə belə öz mənfi tə᾽sirini göstərmiş olur. Belə ki, vəziyyətin gərginləşməsi iki dövlət arasında silahlı qarşıdurmalara belə səbəb olur. 1947, 1965 və 1971-ci ilin təcrübələri bir daha bunu sübuta yetirir. Bu illərdə məntəqədə yaranmış gərgin vəziyyət Hindistanla Pakistan arasında silahlı toqquşmalara gətirib çıxarmışdır. Bu kimi qarşıdurmalar Asiyanın cənub və əhalisi sıx olan cənub-qərb məntəqələrini ciddi təhlükə ilə qarşı-qarşıya qoya bilər. Digər tərəfdən də müharibə dövlət təşkilatlarının, iqtisadi obyektlərin ən başlıcası isə minlərlə günahsız insanın kütləvi qırımından savayı heç bir nəticə vermir. Dünyanın yoxsul məntəqələrindən biri olan cənubi Asiyada müharibənin başlanması, məntəqədə yoxsulluğun, iqtisadi və ictimai geriliyin artmasına və bütün bunların dünyanın gedişatına mənfi tə᾽sir göstərməsinə səbəb olur. Hindistanla Pakistan arasında müharibənin başlaması, hər iki dövlətin iqtisadiyyatına ağır zərbə vurub, ölkədə bir çox xəstəliklərin yayılması və ölüm sayının artmasına gətirib çıxarır. Müstəqilliyə təzə qədəm qoymuş və cavanlıq dövrünü keçirən dövlət isə müharibədən daha çox zərər çəkib, iqtisadi-ictimai və texnoloji sahələrdə on illərlə geri düşmüş olur.

Keşmirdə davam edən böhran şəraiti tək məntəqəni deyil, bütün dünyaya öz mənfi tə᾽sirini göstərib, sülh və asayişi poza bilər. Çünki qeyd etdiyimiz kimi, Keşmirdə yaranmış böhran şəraitinə səbəb olan amillərdən biri də, qonşu dövlətlərin dünyanın zühur etməkdə olan qüdrət hesab olunmaları və nüvə silahlarına malik olmalarıdır. Hər üç ölkə, yə᾽ni Çin, Pakistan və Hindistan nüvə silahlarına yiyələnir və onların nüvə silahlarına yiyələnmələrinə səbəb olan da, Keşmir böhranı və məntəqədə aparılan nüvə rəqabətləridir. Hindistanla Pakistan daha çox hərbi şəraitlə qarşı-qarşıya durmuş və nüvə təhlükəsi onları daha çox təhdid etmişdir. Әgər bu iki dövlət arasında atom müharibəsi başlayarsa, heç bir şey onun qarşısını ala bilməyəcək. Yəqin ki, günü-gündən genişlənib daha geniş vüs᾽ət halını tapacaqdır. Ilk mərhələdə Asiyanın cənub və cənubi-qərb, sonrakı məhələdə isə bütün Asiya və dünyanın sülh və əmin-amanlığını təhlükə qarşısına qoyacaqdır.

Diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri də budur ki, tərəflərdən birinin nüvə silahına yiyələnməsi istər-istəməz tərəf müqabilini də belə bir silaha yiyələnməyə vadar edir. Belə ki, Hindistanın nüvə silahına yiyələnməsi, Pakistanı da nüvə silahına yiyələnməyə vadar etmişdir. Bunun üçün də Hindistanın nüvə silahına yiyələnməsi və ölkə daxilində nüvə fəaliyyətlərini genişləndirməsi, Pakistanın da nüvə silahlarına yiyələnməyə sə᾽y göstərməsinə əsaslı dəlil ola bilər. Әslində, Pakistanın bundan başqa ayrı bir çıxış yolu da yoxdur. Çünki, milli təhlükəsizlik və ərazi bütövlüyünün qorunması, rəqib qarşısında nüvə silahına yiyələnməyi zəruri edir. Bu səbəbdən Pakistanı nüvə fəaliyyətindən əl çəkməyə tövsiyə və ya vadar etmək üçün ilk növbədə Hindistanı və digər ölkələri nüvə silahlarından məhrum edib, vəziyyətin belə davam etməsinə son qoymaq lazımdır.

Deyilənləri nəzərə alaraq məntəqədəki böhran şəraitinə son qoymaq, ictimai-iqtisadi və mədəni gerilikləri aradan qaldırmaq üçün mümkün qədər tez Keşmir böhranına son qoymaq lazımdır.

Bunun üçün də nəzərə çarpan yeganə çıxış yolu, Keşmirə siyasi müstəqillik vermək və orada müstəqil siyasi ordu yerləşdirməkdir. Yalnız belə olduğu bir şəraitdə məntəqəyə xas olan milli, mədəni və təbii xüsusiyyətlər ümumi rə᾽yi nəzərə almaqla öz yerini tapacaqdır. Bunun həyata keçməsi isə, yalnız müştərək beynəlmiləl və regional tədbirlərlə mümkündür. Yə᾽ni bir tərəfdən Keşmirlə qonşuluq edən ölkələr onun siyasi müstəqilliyini rəsmi olaraq tanımalı və digər tərəfdən də, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ümumi rə᾽yə arxalanaraq, siyasi ordunun yerləşdirilməsi üçün ciddi tədbirlərə əl atmalıdır. Hər halda, böhranın aradan qaldırılmasında BMT-nin, dünya ölkələrinin, xüsusilə də Islam dövlətlərinin ifa etdiyi rol, olduqca müəssər və həlledicidir. Məsələyə soyuq münasibət isə bir tərəfdən məzlum Keşmir əhalisinin təcavüzə mə᾽ruz qalması, digər tərəfdən isə dünyadakı sülh və əmin-amanlıq şəraitinin pozulması ilə nəticələnəcəkdir. Məsələnin həllinə yalnız qarşılıqlı regional razılaşma yolu ilə nail olmaq olar. Beləliklə, həm Keşmir camaatı asudə nəfəs alıb öz müqəddəratını həll edə bilər, həm də Asiya qitəsində, xüsusilə də onun cənub və cənubi-qərb məntəqəsində sülh və asayişi bərqərar etmək olar.

Bunun üçün təbii olaraq, ilk növbədə biganə dövlətlər öz qüvvələrini məntəqədən geri çəkməlidirlər. Sonra isə BMT, Islam Konfransı və qonşu ölkələrin nümayəndələri məntəqəyə də᾽vət olunmalı və ümumi rə᾽yə əsaslanaraq, Keşmirin siyasi müstəqilliyi, habelə məntəqədə siyasi ordunun yerləşdirilməsi tələb olunmalıdır. Qonşu dövlətlər arasında mövcud qarşıdurmaları yatırtmaq məqsədilə tə᾽sis olunmuş yeni siyasi quruluş, özünün xarici əlaqələrində qonşu dövlətlərə qarşı bərabərliyə riayət etməlidir ki, təhlükəsizliyinin tə᾽min olunmasında ona qarşı münasibətlərini dəyişməsinlər. Məsələnin belə bir həlli həm Keşmir camaatının, həm qonşu Hindistan, Pakistan, Çin və sair ölkələrin, həm də regional, ümumdünya sülh və əmin-amanlığın tə᾽min olunmasının xeyirinədir.