Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

CӘNUBİ FLİPPİN BÖHRANI

Müstəqil ölkə halına düşmüş Filippin adaları, Sakit okeanın qərb nahiyəsində yerləşmiş və mövqe baxımından Asiya qitəsinin Şərq hissəsinin ada kəmərini təşkil edir. 7107 böyük və kiçik adadan ibarət olan bu ölkənin ən mühüm adalarını Luzun, Mindanau, Samar, Neqrus, Mindoru, Panay, Salao, Lite və s.-ləri təşkil edir. Әhalisinin böyük bir hissəsini müsəlmanlar təşkil edən Filippin adaları, şimali yarım kürəsində 15º coğrafi endə 300000 kvadrat kilometr ərazidə yerləşmişdir. Onun cənub hissəsi isə 5º - 10º dərəcəyədək şimal endə yerləşmişdir. Məntəqənin mühüm adaları hesab olunan Menidanao və Salao adaları, Zambu Aranqa, Kutabatu, Kaqayan, Butuan, Davao və sair mühüm şəhərlərin əhalisinin böyük bir hissəsini müsəlmanlar təşkil edir. Ötən dörd əsrdə şimal qeyri-müsəlmanlar qüdrətlər ilə müsəlmanlar arasında iste᾽marçı hakimiyyətin əhatə dairəsində ixtilaf və keşməkeşlər baş vermişdir. Filippinin cənub hissələri xırda adalardan ibarət olduğu üçün ayrılıq və pərakəndəlik xüsusiyyətinə malikdir.

Filippin adaları özünəməxsus coğrafi mövqei ilə Asiya qitəsinin cənub hissəsində Atlantik okeana doğru yönəlmiş və şərqi Asiyanın digər adaları kimi vulkan və seysmik zonada yerləşmişdir. Daim qüdrətli ölkələrin mühasirə və işğalı altında olduğu üçün Filippin parlaq və köklü tarixə malik deyildir. Şimalda Yaponiya, qərbdə Çin və cənubda Indoneziya imperatorluğu, şərq tərəfdən isə Atlantik okeanın suları ilə əhatə olunmuşdur.

Hal-hazırda 74,5 milyonluq əhalisinin 95%-ni Filippin və Malaya millətləri, 2%-ni çinlilər, qalanını isə hindlilər, ispanlar, amerikanlılar və s. millətlər təşkil edir. Dini baxımdan da əhalinin 83%-ni katolik məsihilər, 9%-ni protestanlar, 5%-ni (cənubda) müsəlmanlar, qalanını isə digər dinlərin mənsubları, təşkil edir. Әhalinin 49%-i şəhər, qalanı isə kənd camaatından ibarətdir. Rəsmi dövlət dili (taqaluk üzərində qurulmuş) filippin və ingilis dili hesab olunur, əhalinin 95%-ni savadlılar təşkil edir.

Strateji mövqeyyətə malik olan Filippin, Atlantik okeanın qərb hissəsində dəniz qüdrəti üçün də əlverişli ərazi hesab olunur. Bunun üçün də quru strateji ərazilərin müqabilində Çin ilə Rusiyanın diqqət mərkəzində olan dəniz strategiyasının bir hissəsini təşkil etmişdir. Әlverişli coğrafi mövqe ilə yanaşı, Avrasiya və Şərqi Asiya qüdrətlərinin müqabilində bir neçə adadan ibarət olan bu ərazi, ətraf adalardan fərqli olaraq, Indoneziya və Yaponiya kimi dövlətlər tərəfindən tərki silah olunan ilk məntəqə olur. Bu səbəbdən tez bir zamanda dəniz strategiyası baxımından bir çox qüdrətli dövlətlərin diqqətini özünə cəlb etməyə başlamışdır. Bir qüdrət kimi təzə meydana gəlməkdə olan Filippin, XIX əsrin axırlarında ABŞ-ın diqqətini daha çox özünə cəlb edir. Beləliklə, II Dünya Müharibəsinədək oranı işğal edir. II Dünya Müharibəsinin gedişatında Filippin Yaponiya və yenidən ABŞ tərəfindən işğal olunur və müharibə başa çatdıqdan sonra Amerika dövlət tərəfindən məntəqəyə yerli hakim tə᾽yin olunur. Ölkə ərazisində quru və dəniz qüvvələri tə᾽sis olunmağa başlanır. Bir sözlə, bütün bunlar Filippin adalarının mühüm strateji mövqeyyətə malik olmasından xəbər verir. Bu günlər Filippin regional Asiya-Okeaniya qüdrətləri arasında yerləşmişdir və bu səbəbdən də o, özünün geopolitik və gestrateji mövqeyyətini dərk etməlidir. Mənətəqəyə nəzarət edən və rəqabət aparan qüdrətlər isə bunlardan ibarətdir: Atlantik okeanda ABŞ; Şimalda Yaponiya və Koreya, Çin və Indoneziya, ətraf məntəqələrdə isə Vyetnam və Avstraliya.

Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, soyuq müharibələr və iki qüdrətli ölkənin, yə᾽ni ABŞ və Sovet ittifaqının bir-birləri ilə rəqabət apardıqları dövrdə, Asiyanın cənub-şərqi hissələri və Okeaniya Amerikan SUTO¹ təşkilatı tərəfindən rəhbərlik olunan regional hərbi məntəqəyə çevrilmişdi. 1954-cü ildə tə᾽sis olmuş bu təşkilata Avstraliya, Amerika, Fransa, Yeni Zellandiya, Pakistan, Filippin və Tayland dövlətləri daxil idi.