Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

(4-3-2) ÖLKӘLӘRİN DAXİLİ İŞLӘRİNӘ MÜDAXİLӘ ETMӘMӘK PRİNSİPİ

Ölkələrin daxili işləri barəsində qərar çıxarmaq ixtiyarı, həmin ölkələrin öz öhdəsinə düşür və başqa dövlətlərin onların işlərinə müdaxilə etməyə haqları yoxdur. Çünki, dövlət və ölkələr öz suverenliyini təyin etmə prinsipinə əsasən, bərabər və oxşar vəziyyətlərə malikdirlər.

Müdaxilə etməmək prinsipi bir qayda olaraq, problemlə qarşılaşanda icra olunur. Çünki, dövlət və ölkələr müxtəlif səbəblər üzündən başqa ölkələrin işlərinə müdaxilə edirlər ki, onların bu barədə olan izahatlarının çoxu da aşağıdakılar kimi siyasidir: milli təhlükəsizliyin təmin olunması; milli mənafelərin təhlükəsizliyi; humanitar yardımlar; vətəndaşların hüquqlarının qorunması və s.

Dövlətlərin bir-birlərinin işlərinə müdaxilə etmələrinin müxtəlif problemləri vardır. Onlardan biri, ideoloji müdaxilədir. Dünyada olan siyasi quruluşlardan bəziləri ideoloji məktəblərə malik olduqlarına görə, öz əqaid və ideologiyalarının coğrafi dairəsini genişləndirməyə çalışaraq, onları başqa dövlətlər arasında yaymaq və ya onlara zorla qəbul etdirmək istəyirlər. Bu iki məsələ xüsusilə, inqilab baş vermiş ölkələrdə daha çox müşahidə olunur. Çünki, inqilabın yaratdığı ruh yüksəkliyi və onun dəyərlərinin yayılmasına olan həvəs, dövlətləri bu cür məqsədləri həyata keçirməyə təşviq edir. Məsələn, 1792-ci ildə Fransızların azadlıq istəyən ölkələrə kömək etməyə hazır olduqlarını elan etmələri və ya dünyada kommunizm sosialist inqilabı ideyalarının yayılması üçün Rusiya dövlətinin və “Komintern” təşkilatının 1919-1943-cü illərdə fəaliyyətlərinin genişlənməsi, Hitlerin hakimiyyəti dövründə nasizm siyasətinin yeridilməsi, Sudet əyalətində yaşayan almanlardan himayət etmək bəhanəsilə Çexoslovakiyanın daxili işlərinə ciddi şəkildə müdaxilə etməsi, inqilabi və Islami dəyərlərin genişlənməsi və eləcə də, dünya məhrumlarını müdafiə etmək məqsədi güdən Iran Islam Inqilabını misal göstərmək olar. XIX əsrin ikinci yarısında başqa dövlətlərin maliyyə işlərinə müdaxilə daha çox müşahidə edilir. Güclü və kapitalist dövlətlər öz vətəndaşlarının mülkiyyət hüquqlarını himayə etmək bəhanəsilə, kiçik dövlətlərin maliyyə işlərinə müdaxilə edirlər. Kapital qoyuluşunu həyata keçirən dövlətlərin vətəndaşları, kiçik ölkələrdə kapital qoyuluşunun mümkünlüyünü və bu sahədə olan gəlirin get-gedə artmasını nəzərə alaraq, onlara kredit verirlər. Lakin, kapital qoyulan ölkə öz öhdəsində olanları yerinə yetirməyə qadir olmadığı üçün kapital qoyanların mal və mənafeləri xətərə düşür. Buna görə də, kapital qoyan ölkənin özü, öz vətəndaşlarının hüquq və mallarını müdafiə etmək bəhanəsilə, kapital qoyulan ölkənin işlərinə müdaxilə edir. Buna misal olaraq, ABŞ-ın Mərkəzi və Cənubi Amerika ölkələrinin işlərinə olan müdaxilələri və ya Avropa ölkələrinin Mediteraniya və Şimali Afrika ölkələrinin maliyyə işlərinə olan nəzarətlərini göstərmək olar.

Başqa dövlətlərin daxili işlərinə olan müdaxilələrdən biri də, hərbi və intizami müdaxilədir. Bu müdaxilələr diplomatik himayə, başqa ölkədə sakin olan vətəndaşların hüquqlarını müdafiə etmək, milli təhlükəsizliyin təmin olunması və həmçinin, milli mənafelərin təhlükəsizliyi kimi müxtəlif bəhanələr əsasında baş verir.

Bir qrup dövlətin başqa bir ölkənin işlərinə qarışması da başqa ölkələrin işlərinə olan müdaxilələrdən biridir. Bu müdaxilələr insanpərvərlik, beynəlxalq təhlükəsizliyin və sülhün qorunması kimi müxtəlif bəhanələr əsasında baş verir. Misal olaraq, müttəfiq olan dövlətlərin Iranın işlərinə hərbi müdaxilə edərək, 1941-ci ildə onu işğal etmələri, BMT-nin böhran olan ölkə və məntəqələrə müdaxiləsi, həmçinin, Avropa ölkələri, NATO və Islam dövlətlərinin Bosniya, Hersoqoven və Kosovo arasında olan ixtilaflara qarışmalarını göstərmək olar.