17
İqtisadiyyat ilə siyasətin bir-birləri ilə əlaqəli olmasına səbəb olan
amillərdən biri də, bir tərəfdən istehsal olunmuş malların və
xidmətin bərabər şəkildə bölünüb göstərilməsi, digər tərəfdən də
milli sərvət pula çevrilərkən (mübadilə) baş verir. Pul vahidinə
çevrilməsi də milli sərvətin ya xammal, ya emal olunmuş məhsul
kimi istehlak olunmasından sonra baş verir] və gəlirin cəmiyyət
üzvləri arasında ədalətli bölüşdürülməsidir. Bölgü və xidmətin
bərabər şəkildə aparılması üçün dövlət bütün bunları öz nəzarəti
altında saxlamalıdır, məsələn, kapitalizm iqtisadiyyatında istehsal
olunmuş mal cəmiyyət üzvləri arasında ictimai bərabərsizliyə səbəb
olduğu bir tərzdə bölünür və bunun nəticəsində təbii olaraq ictimai
inqilablar və siyasi iğtişaşlar meydana gəlir. Sosializm və
komunizmin siyasi və iqtisadi fəlsəfəsinin, habelə Çin və keçmiş
Sovet İttifaqı, kommunist və sosialist dövlətlərin meydana gəlməsinə
səbəb olan ən başlıca amillərdən biri də, məhz bu olmuşdur.
İqtisadiyyat ilə siyasətin bir-biri ilə əlaqəli olmasına səbəb olan
amillərdən biri də, istehsal olunmuş malların və ya mənfəətin
bölüşdürülməsidir. Burada bir-birinə zidd olan iki nəzəriyyə
mövcuddur: sosiolizm və kapitalizm nəzəriyyəsi.
Sosializm nəzəriyyəsinə görə, istehsal olunmuş mal və ya
mənfəət cəmiyyət üzvləri arasında bərabər bölüşdürülməlidir. Lakin
kapitalistlər bu nəzəriyyəni rədd edirlər. Onlara görə, istehsal
olunmuş malların və ya mənfəətin bölüşdürülməsi, hər bir cəmiyyət
üzvünün sərf etdiyi əmək müqabilində, ədalətli bölüşdürülməlidir.
Onlar ədalətli bölüşdürməni “Әməyə görə Bölgü Qanunu”na
əsaslandırırlar.
Kapitalizm iqtisadiyyatında istehsal olunmuş malların bölgüsü
ictimai bərabərsizliyə səbəb olduğu üçün təbii olaraq, ictimai
inqilablar və iğtişaşlar meydana gəlir. Bu amil bəzi kapitalist
iqtisadiyyatı olan ölkələrdə (məsələn, Çin, Sovet İttifaqı)
iqtisadiyyatın sosializmə keçməsinə səbəb olmuşdur. Lakin nəzərdən
qaçırmaq olmaz ki, sosializm iqtisadiyyatında yaranan və onun
tənəzzül olmasına səbəb olan amil, məhz bu sahədə - istehsal
olunmuş malların bölüşdürülməsi və bu bölüşdürmənin cəmiyyət
üzvləri arasında bərabər aparılması olmuşdur]
18
Keçmiş zamanlarda cəmiyyətdə belə bir tərzi-təfəkkür hökm
sürülmüşdür ki, ölkənin iqtisadiyyatı, hökmən onun qanun və
nizamnaməliyinin təsir və nəzarəti altında olmalıdır. Eyni zamanda
belə bir əqidəyə malik olmuşlar ki, hər bir ölkə və ya dövlətin siyasi
quruluşu, onun yaşayış və iqtisadi vəziyyətini özündə əks etdirir.
Hətta sosializmin banisi olan Karl Marks belə, tarixin iqtisadi və
siyasi cəbr məsələsini ortaya atmışdır. O, belə bir əqidədə olmuşdur
ki, hər hansı bir cəmiyyətin iqtisadi şəraiti, onun ictimai-siyasi
quruluşunu müəyyən edir. Bu nəzəriyyə iqtisadiyyatla siyasət
arasında olan bağlılıq və əlaqəni açıq-aşkar üzə çıxarır. Hal-hazırki
cəmiyyətlərdə də hər iki sahə bir-birlərinə qarşılıqlı təsir göstərir.
Məsələn, dövlət qiymətlər barədə hər hansı bir qərar qəbul etdikdə,
istər-istəməz cəmiyyətdə infilyasiyaya təsir göstərməli olur. Belə bir
şəraitdə camaat dərhal əks-əməl göstərdiyi üçün dövlət məcburiyyət
qarşısında məsələyə yenidən nəzər salmalı olur. Hətta infilyasiyaya
səbəb olmadıqda belə, istehsal, ixracat və sair məsələlərə görə
müəyyən dəyişikliklər edə bilər.
İqtisadiyyatla siyasət arasında olan əlaqələr günbəgün genişlənir
və digər sahələrə də təsir göstərməyə başlayır. Məsələn; işçi qüvvəsi,
istehsal və satış, ixracat və idxalat, pul və bank sistemi, qiymət və
gəlir, sərmayəçi və qoyulan kapital, infilyasiya və büdcə gəliri,
qiymətlərə nəzarət, ölkənin sənayeləşdirilməsi, əkinçilik və
heyvandarlığın mexanizmləşdirilməsi, ümumi mülkiyyətdə əsaslı
dəyişiklər aparılması, yer mülkiyyəti, istehsal alətləri və bu kimi bir
çox sahələr iqtisadiyyatla siyasətin təsiri altına düşdüyü üçün bir
başa dövlətin nəzarəti altına düşür.
(1-2-4) SİYASӘT VӘ COĞRAFİYA
Siyasətlə coğrafiya arasında da qarşılıqlı əlaqələr vardır və
onlardan hər biri digərinə öz təsirini göstərir. Siyasi elmlərlə
coğrafiya arasında olan bağlılıq coğrafiyanın, siyasi coğrafiya və
geopolitologiya kimi sahələrinin köməyi ilə meydana gəlir.
Coğrafiya, insanın onu əhatə edən mühitə olan münasibətindən və
bu münasibətdən əldə olunan nəticə barədə söhbət açır. İnsanın təbii
mühit və insani amillərə qarşı göstərdiyi siyasi əks-əməl isə, siyasət
elminin əhatə dairəsində müzakirə olunur. Siyasətdə nəzərdə tutulan
19
məsələlərin böyük bir hissəsi coğrafi mahiyyətə malik olur.
Həmçinin coğrafiyada da nəzərdə tutulan məsələlərin böyük bir
hissəsi siyasi mahiyyətə malik olur. Göy və göy cisimlərinə aid olan
dəyişikliklərin əksəriyyəti, habelə insan və mühitin qarşılıqlı əks-
əməllərinin böyük bir hissəsinin, ölkə və dövlətlərin rəftar və
gəldikləri qərarlarla əlaqəlidir. Milli qüdrət və mövqeiyyət, milli
müdafiə və əmin-amanlıq, beynəlxalq əlaqələr, dövlətlərin müharibə
kimi göstərdikləri əks-əməllər, milli birlik, ictimai rifah, dövlət
quruluşu, ətraf mühitin qorunması, iqtidarı gücləndirmək, yer və
hava sərhədlərinin qorunması, məhəlli və beynəlmiləl həmrəylik
kimi məsələlər daim həm siyasət, həm də coğrafiyanın diqqət
mərkəzində olur və əslində bu iki elmin müştərək nöqtəsini təşkil
edir. Siyasət yuxarıda qeyd olunan məsələləri araşdırmaqda istər
sabit olsun, istərsədə dəyişkən, bütün coğrafi ünsürlərə ehtiyac
duyur. Coğrafiya da öz növbəsində varlıqları təhlil etmək, insanla
ətraf mühit arasında olan əlaqələri, dövlətlərin quruluş və tərkib
hissəsini onun qəbul etdiyi qərarları və göstərə bildiyi təsiri arayıb-
araşdırmaq üçün siyasətə böyük ehtiyac duyur. Məsələn, hər hansı
bir millət və məntəqə sakinləri dövlət və hökumətin istər sadə olsun,
istərsə də mürəkkəb, meydana gəlməsinə, hökumətin siyasi rəftar və
davranışı da öz növbəsində həmin millətin ictimai quruluşuna və
onun oxşarlığının az və ya çox olmasına öz təsirini göstərir. Bu
dəyişikliyin özü də yenidən hökumətin özünə örnək götürdüyü
sahəyə də təsir bağışlayır. Dövlət və hökumətin quruluşuna nəzər
saldıqda bir daha məlum olur ki, coğrafiya ilə siyasət arasında sıx
bağlılıq vardır.
Coğrafi amillərdən biri kimi qeyd olunan amillərdən biri də
mövqeiyyətdir. Belə ki, hər hansı bir ölkənin malik olduğu coğrafi
mövqe, onun digər ölkələrlə sıx əlaqələr yaradıb siyasi əks-əməl
nəticəsində qüdrət baxımından zəifləmə və güclənməsinə səbəb ola
bilər. Məsələn, iki qüdrət arasında yerləşən hər hansı bir coğrafi
mövqe müxtəlif əks-əməl göstərə bilər. Çünki, bütün bu əks-əməllər,
hökumətin siyasi quruluşundan və idarəetmə sistemindən asılıdır.
Dövlət bitərəf və fəal əks-əməl göstərməklə, öz mövqeiyyətini
qüdrətə çevirərək, beləliklə öz milli təhlükəsizliyini təmin edə bilər.
Dostları ilə paylaş: |