Игтисадијјат илә сијасәтин бир-бири илә әлагәли олмасына сәбәб олан амилләрдән бири дә, истеһсал олунмуш малларын вә ја мәнфәә
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (1-2-5) SİYASӘT VӘ PSİXOLOGİYA
- (1-3) DÖVLӘT VӘ ONUN QURULUŞU
- (1-3-1) DÖVLӘTİ TӘŞKİL EDӘN ÜNSÜRLӘR
- * * * * 2-Cəmiyyət
20 Başqa bir dövlət isə özünü siyasi səhnədən uzaqlaşdırıb, fəaliyyətsizliyi ilə özünü başqa dövlətlərdən asılı vəziyyətə sala bilər. (1-2-5) SİYASӘT VӘ PSİXOLOGİYA Psixologiya insanın zehni bacarığı, onun fərdi və ya kütləvi rəftar və davranışları haqqında söhbət açır. Habelə, həmin rəftar və davranışların səbəblərini açıqlayıb ayrı-ayrılıqda izah edir. İctimai psixologiya isə insanın ictimai münasibətləri haqqında söhbət açır. Psixologiya insanın siyasi faliyyətləri ilə əlaqəli olan münasibətlərini siyasi elmlərin ixtiyarına qoya bilər. Götürək, insanların (istər namizəd olsun, istərsə də adi səs verən) seçkilər zamanı təbliğat və rəy sorğusunda biruzə verdikləri rəftar və davranışlarını. Әslində bütün bunlar barədə psixoloji təhqiqatlar aparılmalıdır. Bu sahədə təhqiqat aparmış psixoloqlar siyasətçilərin ixtiyarına dəyərli məlumatlar qoymuşlar. Onlar məhz bu təhqiqatlar əsasında ümumi rəyi özlərinə cəlb edib, camaatın rəğbətini qazana bilərlər. Bunun üçün də məhz belə bir üsuldan istifadə edərək, hər hansı bir millətin rəftar və davranışlarını əvvəlcədən təyin etmək olar. Millətin rəftar və davranışları din, ictimai və iqtisadi məsələlərlə, fərdi ruhiyyə və nümayəndə olaraq seçilmiş şəxslərin cismi və fiziki xüsusiyyətləri ilə formalaşa bilər. Nümayəndələrdə camaatın ehtiyac və tərzi-təfəkkürü ilə tanış olmaqla, apardıqları təbliğatlarda onların rəy və rəğbətini qazana bilərlər. Siyasətçilərin ən başlıca məqsədi, tutduqları mövqeiyyəti qoruyub-saxlamaq olduğu üçün bu mövqeiyyəti, qüdrət və hakimiyyətə meyilli olan şəxslərin ixtiyarına qoymaq məqsədilə, demokratiyanın geniş şəkildə yayıldığını və camaatın fəal iştirakını nəzərə alaraq, onların razılığını mümkün qədər çox qazanmağa çalışmalıdırlar. Onlar ictimai psixologiya və cəmiyyətin siyasi tərzi-təfəkkürü ilə yaxından tanış olduqları üçün qüdrət əldə edib, bir müddət ona arxalana bilərlər. Әlbətdə diqqət yetirmək lazımdır ki, bu kimi hallarda heç də hər zaman camaatın siyasi tərzi-təfəkkürü hər şeyi həll etmir. Belə ki, iqtisadi qüdrət bu kimi şeylərdə öz təsirini göstərib, həlledici rollardan birini oynayır. Çünki siyasi tərzi-təfəkkürün təbliğ və öz yerini tapması iqtisadi mənbələrin təmin olunmasına böyük ehtiyac duyur. 21 Sonda bunu da qeyd etmək lazımdır ki, siyasət humanitar elmlərinin hüquq, əxlaq, idarəetmə və sair sahələri ilə sıx əlaqəli və onlardan ayrılmazdır. Lakin biz burada bununla kifayətlənib, bu əlaqələrin hər biri haqqında ayrı-ayrılıqda söhbət açmırıq. Maraqlananlar əlavə məlumatlar əldə etmək üçün siyasət elminin əsasları barədə təlif olunmuş digər kitablara müraciət edə bilərlər. (1-3) DÖVLӘT VӘ ONUN QURULUŞU Dövlət kəlməsi iki məna daşıyır: Onlardan biri müəyyən quruluşa malik olan ümumi məna ifadə edir. Bu məna siyasi coğrafiyada müstəqil ölkə müqabilində işlənilir. Lakin siyasi elmlər və hüquq kimi sahələrdə müstəqil ölkə və ya dövlətin quruluş ünsürü, siyasi coğrafiyada nəzərdə tutulan ünsürdən qat-qat aşağıdır. Yəni siyasi coğrafiyada bu ünsürlər siyasət və hüquq sahələrində nəzərdə tutulan ünsürlərlə iştirak etməklə yanaşı, bir çox başqa ünsürlərə də malikdir və onlar yalnız siyasi coğrafiyada diqqət mərkəzində olur və biz növbəti fəsillərdə onlar barədə ayrı-ayrılıqda söhbət açacağıq. Dövlət kəlməsinin daşıdığı ikinci məna, yəni hökumət və ölkənin siyasi təşkilatı birinci mənadan məhdud olmaqla yanaşı, daim siyasət və hüquq sahələrinin əsas mövzularından birini təşkil etmişdir. Belə bir ünvan hökumətin tərkibində olan icraedici orqana da verilmişdir. İngilis dilli ölkələrin bəzilərində dövlət yerinə, hökumət kələməsindən istifadə olunur. Burada isə dövləti təşkil edən ünsürlər barədə ayrı- ayrılıqda izahatlar vermək istəyirik 1 . 1 Iranda hökumət və dövlət kəlmələri bir-birlərinin yerində istifadə olunur. Bəlkə də bu söz ilkin adlandırılmalardan irəli gəlmişdir (Belə ki, dövlət sözü state, hökumət sözü isə GOVERNMENT kimi tərcümə olunmuşdur. Lakin dövlət sözünün GOVERNMENT, hökumətin isə state kimi tərcümə olunmaları daha məqsdə uyğundur). 22 (1-3-1) DÖVLӘTİ TӘŞKİL EDӘN ÜNSÜRLӘR Bir qədər əvvəl qeyd etdik ki, dövlət özünün ümumi mənasında quruluş ünsürləri - siyasi coğrafiya, hüquq və siyasət baxımından fərqli olan müstəqil ölkə mənasında işlənilir. Burada yalnız hüquq və siyasətin diqqət mərkəzində olan beş ünsür barədə söhbət açacaq, digər ünsürlərə isə siyasi coğrafiya bölümündə işarə edəcəyik. 1-Әrazi Әrazi, dövlət və hökumətin səlahiyyətini özündə əks etdirən hər hansı bir siyasi-coğrafi əraziyə deyilir. Belə ki, o burada lazımi qanun və nizamnamələr tətbiq edib, əməli olaraq icra və ondan boyun qaçıran şəxsləri cəzalandıra bilsin. Bunun üçün ərazisiz dövlət heç bir məna və məfhum kəsb etməyir. Hal-hazırda yer kürəsi 200 siyasi-coğrafi məntəqəyə bölünmüş və onların hər biri onları digər məntəqələrdən ayıran müəyyən siyasi sərhədlərə malikdir. Bu sərhədlər quru, dəniz və havada təyin və bütün ölkələrin razılığı ilə dəqiqliklə müəyyənləşdirilir. Hər bir dövlət (ya hökumət) öz əhatə dairəsində müxtəlif səlahiyyətlərə malik olur. O, öz təbii sərvətlərindən bəhrələnir, iqtisadiyyat və ictimai rifahı yaxşılaşdırmaq məqsədilə, müxtəlif tədbirlərə əl atır və digər dövlətlərin müdaxiləsi olmadan istədiyi qərarları qəbul edir. * * * * 2-Cəmiyyət Dövlətin əsasını təşkil edən ikinci ünsür cəmiyyətdir. Müştərək xüsusiyyətləri səbəbindən bir-birləri ilə əlaqəlidirlər. Dövlət və hökumət, cəmiyyət və millət olmadıqda heç bir məna və məfhum kəsb etməyir. Belə ki, sakin və əhalisi olmadığı üçün Antarktida qitəsində nə bir dövlət var, nə də hökumət. Bunun üçün də digər dövlətlər onu öz aralarında bölmüş və hal-hazırda şərikli olaraq oradan istifadə edirlər. Mühüm məsələlərdən biri də cəmiyyətin, yerli əhalinin həmin əraziyə hakim olan dövlətə tabe olmasından ibarətdir. Onlar yalnız belə bir şəraitdə ictimai, siyasi, iqtisadi hüquqa malik ola bilərlər. 3-Hökumət Dövlətin əsasını təşkil edən üçüncü mühüm ünsür, Hökumət və siyasi idarəetmədir. Hökumət sərhədləri müəyyən olunmuş ərazi də Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|