|
Iii. Amaliy mashgulotlar uchun materiallar 1-amaliy mashgulot. Ekologia va atrof muhit muhofaza fanini tadqiqot uslublari-AMALIY MASHGULOT. EKOLOGIK OMILLAR
|
səhifə | 5/13 | tarix | 19.12.2023 | ölçüsü | 0,8 Mb. | | #150762 |
| AMALIY MASH4-AMALIY MASHGULOT. EKOLOGIK OMILLAR.
YAshash muhiti deb tabiatning bir biriga tasir qiluvchi tirik mavjudotlar bilan qoplangan qismiga aytiladi.
YAshash sharoiti hayot uchun kerakli omillar yigindisidan iborat bolib, bularsiz organizmlar yashay olmaydi. Muhit elementlarining turlar moslashish reaksiyasini chaqiruvchi faktorlari ekologik omillar deyiladi.
Organizmlar murakkab va ozgaruvchan dunyoda yashab, ular oz hayotini asta sekin shunga moslashtirib boradi.
Evolyusion taraqqiyot davomida organizmlar tortta asosiy hayot muhitini ozlashtirgan. Ulardan birinchisi suv muhiti. Hayot suvda paydo bolgan va tarqala boshlagan. Keyinchalik tirik organizmlar er-havo muhitini egallagan. Tuproq alohida hayot muhiti hisoblanadi. Hayotning oziga xos tortinchi muhiti bu tirik organizm tanasidir.
Organizmlarning muhitga moslashuvi adaptatsiya deyiladi (lotincha "adaptatsio" moslashuv).
Moslashuv tiriklikning asosiy xususiyatlaridan biri bolib, mavjudotlarning yashab qolishi va kopayishini taminlaydi.
SHaroitga moslashuv hujayradan tortib har xil ekologik sistema faoliyatigacha bolgan darajada vujudga keladi.
Ekologik omillarning quyidagi guruhlari ajratiladi:
Abiotik omillar.
a) iqlim omillari- yoruglik, harorat, namlik;
b) edafik omillar- tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, uning fizik xususiyatlari;
v) orografik omillar relef sharoitlari
2. Biotik omillar-organizmlarning ozaro tasirlari
Har bir mavjudotga boshqa tirik organizmlarning tasiri bor, osimlik, hayvonlar va mikroorganizmlar bilan ozaro aloqada boladi. Biotik omillar quyidagilarga bolinadi: fitogen jamoadagi osimliklarning bir—biriga tasiri. Bunga osimliklarning bevosita mexanik, simbiozlik, parazitlik, epifitlik tasiri kiradi. Bulardan tashqari, osimliklarning bilvosita tasiri (yashash muhitini ozgartirish yoli bilan) ham amalga oshib turadi, masalan: daraxtlarning otlarga soya tushirishi va boshqalar
Zoogen hayvonlarning oziqlanishi, payhon qilishi va boshqa mexanik tasirlar, changlatish, meva va uruglarning tarqatilishi, muhitga tasir etishi kabi tasirlar.
Mikrobogen va mikogen mikroorganizmlar va zamburuglarning tasiri.
3. Antropogen omillar inson faoliyati tasiridir. Bunday omillar salbiy yoki ijobiy bolishi mumkin. Tirik organizmlar yashash muhitining antropogen omillar tasirida ozgarishi, oz navbatida ekosistemalardagi boglanishlarning inqirozga uchrashiga olib keladi. Bunga ormonlarning koplab kesilishi, chollarning ozlashtirish, yaylovlarda nazoratsiz mol boqilishi va boshqalar misol boladi. Tuproq, suv va havoning, sanoat chiqindilari va zaharli moddalar bilan zaharlanishi, bazi hollarda antropogen omillar tasirida butun biotsenozlar yoqolib ketishi ham mumkin. Organizmga har bir omil tasir etishining quyi va yuqori chegaralari boladi. Omilning qulay tasir etuvchi kuchi optimum zona deb ataladi. Har qanday ekologik omil tasirining optimum, minimum va maksimum korsatkichlari boladi. Minimum va maksimum chegaralari kritik nuqta deb qaraladi.
Dostları ilə paylaş: |
|
|