| 2. Uch noma’lumli uchta chiziqli tenglamalar sistemasi.
Endi ushbu uch noma’lumli uchta chiziqli tenglamalar sistemasini qaraymiz.
𝑎11𝑥 + 𝑎12𝑦 + 𝑎13z=𝑏1
{ 𝑎21𝑥 + 𝑎22𝑦 + 𝑎23z=𝑏2
𝑎31𝑥 + 𝑎32𝑦 + 𝑎33z=𝑏3
Ushbu belgilashlarni kiritamiz.
(8)
𝑎11
∆= 𝑎21
𝑎12
𝑎22
𝑎32
𝑎13
𝑎23
𝑎33
𝑎31
, ∆𝑥= 𝑏2
𝑏1
𝑎12
𝑎22
𝑎32
𝑎13
𝑎23
𝑎33
𝑏3
,
𝑎11
∆𝑦= 𝑎21
𝑏1
𝑏2
𝑏3
𝑎31
𝑎13
𝑎23
𝑎33
𝑎11
, ∆𝑧= 𝑎21
𝑏1
𝑏2
𝑏3
𝑎31
𝑎12
𝑎22
𝑎32
.
(8) sistema koeffitsientlaridan tuzilgan ∆ determinantni sistema determinant deb ataymiz. ∆𝑥, ∆𝑦, ∆𝑧 determinantlar
∆ determinantdan unda mos ravishda birinchi, ikkinchi yoki uchinchi ustunni 𝑏1, 𝑏2, 𝑏3 ozod hadlar bilan almashtirishdan hosil bo’ladi. ∆≠ 0 bo’lsa, (8) sistema yechimi ushbu formula yordamida hisoblanadi.
∆ ∆ ∆
𝑥 = ∆𝑥 , 𝑦 = ∆𝑦 , 𝑧 = ∆𝑧 (9)
(9) Formula uch noma’lumli uchta tenglamalar sistemasi uchun
Kramer qoidasi deyiladi.
4-misol. Ushbu tenglamalar sistemasini yeching:
𝑥 + 2𝑦 + z=8
{ 3𝑥 + 2𝑦 + z=10 4𝑥 + 3𝑦−2z=4
∆ , ∆𝑥, ∆𝑦, ∆𝑧 determinantlarni hisoblaymiz:
∆= 3
1 2 1
2 1
4 3 −2
= 14, ∆𝑥= 10
8 2 1
2 1
4 3 −2
= 14,
| |
1
|
8
|
1
| |
1
|
2
|
8
| |
∆𝑦=
|
3
4
|
10
4
|
1
−2
|
= 28, ∆𝑧=
|
3
4
|
2
3
|
10
4
|
= 42.
|
Kramer qoidasidan foydalanib, 𝑥, 𝑦, 𝑧 larni topamiz.
𝑥 = ∆𝑥 = 14 = 1, 𝑦 = ∆𝑦 = 28 = 2, 𝑧 = ∆𝑧 = 42 = 3
∆ 14 ∆ 14 ∆ 14
(8) tenglamalar sistemasiga qaytib, ozod hadlar nolga teng deb hisoblaymiz. Ushbu bir jinsli sistemani qaraymiz:
𝑎11𝑥 + 𝑎12𝑦 + 𝑎13z=0
{ 𝑎21𝑥 + 𝑎22𝑦 + 𝑎23z=0
𝑎31𝑥 + 𝑎32𝑦 + 𝑎33z=0
(10)
Determinantlar ∆𝑥= ∆𝑦= ∆𝑧= 0, chunki ular nollardan iborat ustunga ega. Shu sababli bir jinsli sistema ∆≠ 0 bo’lganda birgina nol yechim 𝑥 = 0, 𝑦 = 0, 𝑧 = 0 ga ega yoki ∆= 0 bo’lganda cheksiz ko’p yechimlarga ega.
Dostları ilə paylaş: |
