İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

edilməsi, tipinin müəyyənləşməsi  sə titrləşdirmə  üsulunun  həya­
ta  keçirilməsi  bu üsul  vasitəsilə  həyata keçirilir.
İçərisində  virusla  yoluxmuş  toyuq  ebrionunun  fıbrosplast 
hüceyrə  kulturası  olan  mixbər  şüşələrinə  0,2  ml  xenks  məhlu­
lunda  hazırlanmış 0,4 %-li  eritrosit yuyuntusu əlavə edilir.  Mix­
bər şüşələri  çalxalanır və  mayedi  vəziyyətdə  otaq  temperatura- 
sında və ya soyuducuda 4° S temperaturda saxlanır.  Eritrositlərin 
hüceyrə  ilə  kontakt  müddəti  inkubasiyanını  temperaturasından 
və virusun növündən asılıdır.  Quşların paraqrip virusu üçün otaq 
temperaturası  şəraitində hemadsorbsiyanın  başlanması  vaxtı  3-5 
dəqiqə  bərabər  olduğu  halda  4°  S  temperatur  şəraitində  30-40 
dəqiqə olur.  Bu reaksiya hələ yoluxmuş kulturada sitopatik təsir 
baş  verməkdən  əvvəl  dəqiq  nəticənin  əldə  edilməsinə  imkan 
verir.  Virusu  hemadsorbsiya  zamanı  eritrositlərin  hüceyrələr 
səthində möhkəm  şəkildə adsorbsiya olunur və  1-2 dəfə yuyun­
duqdan  sonra  belə  orada  saxlanır.  Eritrositlər  virusla  yoluxmuş 
hüceyrə  səthlərində  xarakterik  komalaşma  törədir.  Paraqrip  vi­
rusları  eritrositlərin  diffuz  tip  aqqlütinasiyasını  əm ələ  gətirir. 
Yoluxmamış  hüceyrələrin  səthində  eritrositlər adsorbsiya  olun­
mur  və  sərbəst  şəkildə  eritrositlər  görünüş  sahəsində  nəzərə 
çarpır.  Sitopatik  təsirin  tez  meydana  çıxması  zamanı  eritrositlə­
rin  aqqlütinasiyası  daha  aydın  şəkildə  nəzərə  çarpır.  Hüceyrə 
kulturaları  mixbər şüşələri  14-20 gün nəzarət altında olur.  Reak­
siyanın nəticəsi  mikroskopun kiçik böyüdücüsü altında yoxlanır. 
Hemadsorbsiyanın  ləngiməsi  reaksiyası  spesifik  antitellərin  yo­
luxmuş  hüceyrələrin  səthi  ilə  qarışıqlı  əlaqədsidir ki,  onlar erit- 
rositləri  adsorbsiya etmək  qabiliyyətini  itirmir.  Bu  reaksiya yal­
nız  hemadsorbsiya  hadisəsini  törədən  virusların  identifıkasiya 
üçün  tətbi  olunur.  Bu  məqsədlə  hüceyrə  kulturasının  inkubasiy- 
asın  sonra  hemadsorbsiyanın  yaranmasını  təmin  edən  vaxt  ər­
zində mixbər şüşələrindən saxlayıcı  mühit kənar edilir və  kultu- 
ra Xenks  məhlulu  ilə  yuyulur.  Sonra  mixbər şüşələrinin  bir  his­
82
səsində  0,2  ml  duaıdulmamış və  ya  l:10-də  duruldulmuş  spesi­
fik  serum  və  0,6-0,8  ml  Xenks  məhlulu  tökülür.  Otaq  tempera- 
turası  şəraitində  15-30  dəqiqəlik  kontaktdan  sonra  mixbər şüşə­
lərinin  hamısına  0,2  ml  eritrositlərin  0,4  %-li  yuyuntusu  əlavə 
edilir.  Mixbər şüşələrini maili vəziyyətdə otaq temperaturası şə­
raitində 3-5  dəqiqə  saxlayıb çalxaladıqdan  sonra nəticəsi  yoxla­
nır.  Əgər serumlu  mixbər şüşələrində  hemadsorbsiya  yoxdursa, 
nəzarət  m ixbərlərində  isə  bu  aydın  şəkildə  nəzərə  çarpırsa, 
reaksiya müsbət  hesab  edilir.
Koaqqlütinasiva  reaksiyası.  Bu  reaksiyadan  əsasən  quşların 
şiş xəstəliklərinin və qripin diaqnostikası üçün istifadə edilir.reak- 
siyanın mahiyyəti qızılı stafılokokkların A zülalının ada dovşanla­
rı  və  hind  donuzlarının  spesifik  antigenlə  immunizasiya  yolu  ilə 
alınmış hiperimmun  serumun  Fc -  fraqmenti  ilə birləşməsidir.
Reaksiya 4 mərhələ üzrə qoyulur:  1) Qızılı stafılokokkun  10%- 
li  fəal  yuyuntusunun  əldə edilməsi;  2) Qızılı  stafılokokk  yuynu- 
sunda  A  zülalının  miqdarının  stabilləşdirilməsi.  Stabilləşmə  2 
üsulla,  onu  4-6°  S  temperaturda  saxlamaqla və  liofılizasiya yolu 
ilə  həyata  keçirilir;  3)  Stafılokokk  reagentinin  sensibilizasya 
üçün  tətbiq  olunan  hiperimmun  serumun  alınması;  4)  Reaksiya­
nın  qoyulması  və  nəticəsinin  yoxlanması.
Qızılı  stafılokokkun  yuyuntusunu  almaq  üçün  A  zülalın  pro- 
dusenti  kimi  St.  aureis  götürülür.  Bu ştamın  bir günlük  aqar kul- 
turasım  maye  peptonlu  maya  mühitinə  əkib  12-14  saat  ərzində 
şyuttel-aparatda dəqiqədə  100 təkan rejimində yetişdirirlər.  Sta- 
filokokk  yuyuntusunu  15  dəqiqə  ərzində  sentrifuqadan  keçir­
məklə çökdürür və 2 dəfə fosfat-bufer məhlulunda yuyurlar. Sonra 
fosfat-bufer  məhlulunda  10  %-li  stafılokokk  yuyuntusu  hazırla­
nır və  1  %-li  formaldehid  məhlulu  ilə təsbit  edilir.  Daimi  qarış­
dırma  şəraitində  təsbitin  müddəti  3  saatdır.  Daha  sonra  stafılo- 
kokk  yuyuntusu  4  dəfə  fosfat-bufer  məhlulunda  yumaqla  for- 
ınaldehiddən  təmizləyirlər.  Suspenziyanı  10  %-li  konsentrasi-
83

---

yayadək duruldub  80° S temperaturda  1  saata qədər isitmək onun 
patogelik  aktivliyini  aşağı  salırlar.  Bundan  sonra qarışıq  yenidən 
yuyulur,  üzərinə  natrium-meriolyat  əlavə  edilir.  Bu  qarışığı  4-6° 
S  temperaturda  saxlamaq  və ya liofılizasiya etmək  olar.
Stafılokokk  kulturasını  7-10  dəqiqə  ərzidə  quru  buzla  spirt 
qarışığında  liofılizasiya edir, sonra tez bir şəkildə dondurucu ka­
meraya  keçirir və  mənfi  30-40°  S-də 4  saat  saxlayırlar,  daha  so­
nra isə 24-25°S  temperaturaya malik olan quruducu aparata keçi­
rirlər.  Flakonda qurudulmuş qarışıq rezin tıxacla bağlanır və me­
tal  kalpakla örtülür.
A  -   zülalının  bioloji  aktivliyi  liofılizasiya  qurtardıqdan  və 
sonra  isə  işin  bütün dövrlərində yoxlanır.  1:2000  və  yuxarı  titrli 
A zülalı  aktiv  hesab  edilir.  Stafılokokk  preparatının  aktivliyi  va- 
sitəsiz  hemaqqlütinasiya reaksiyası  ilə  yoxlanır.
Sensibilizasiyalı eritrositlərin aydın nəzərə çarpan aqqlütina- 
siyası  müşahidə  edilən  maksimal  durultma  A  zülalın  titri  hesab 
edilir.  Bu  qayda üzrə  işlənmiş qızılı  stafılokokk  hüceyrələri  sta- 
fılokokklu  reakgent adlanır.
Quşların  leykoz-sarkoma  və  ya  qrip  virusuna  spesifik  hipe- 
rimmun  serum almaq üçün ev heyvanları  seçilir ki, onların  1  lq G 
A  zülalı  ilə  yaxın  olsun,  bu  cəhətdən  itin  və  hind  donuzlarının 
immunoqlobulinləri  daha aktivdir.
Hiperimmun  serum  ciddi  şəkildə  spesifik  olmalıdır,  yəni  di­
gər kompanentlərə  qarşı  antitel  qeyd  olunmamalıdır.
Koaqqliitinasiya  reaksiyasının  birinci  mərhələsi  tədqiq  olu­
nan  viruslu  materialdan  kənar bioloji  kompanentlərin  təm izlən­
məsini  təmin  edir.  Bu  məqsədlə  adsorbsiyadan  istifadə  edilir. 
Tədqiq  olunan  materiallar  10  %-li  stafılokokk  reagentinin  bəra­
bər həcmdə miqdarı  qarışdırılır, 5-10 dəqiqə ərzində 370 S  tem­
peraturda  inkubasiya  edilir  və  sonra  sentrifuqadan  keçirilir. 
Çöküntü  üstündəki  maye  götürülür  və  bunun  üzərinə  həmin 
miqdarda  10  %-li  stafılokokk  reagenti  əlavə  edilir.  Belə  əm ə­
84
liyyat yenidən  əvvəlki  qayda üzrə təkrar edilir.
Koaqqlütinasiya  reaksiyası  yağsızlaşdırılmış  əşya  şüşəsi 
üzərində  qoyulur.  Bu  məqsədlə  1  damla yoxlanan  meterial  və  1 
damla  koaqqlütinasiya  verən  reagent  götürülüb  bir-birinə  qarış­
dırılır.  Reaksiyanın  nəticəsi  2-3  dəqiqə  intensiv  qarışdırmadan 
sonra mütləq qara fonda vizual olaraq yoxlanır.  Reaksiyanın nə­
ticəsi  3  balla  qiymətləndirilir.
+++  / 
Ф
  /  -  qarışığın  aydın  şəkildə  nəzərə  çarpan  şəffafla- 
ması:
++ / 
^
  / -  qarışığın  şəffaflanması;
+ -  zəif şəffaflanma,
-  şəffaflanma olmur.
Bu reaksiya istənilən baytarlıq laboratoriyasındakı qoyula bi­
lər və üstünlüyü yüksək dərəcədə səmərəlili, spesifikliyi, qoyul­
masının  sadəliyi  ilə  səciyyələnir.
Q uşların  infeksion  xəstəliklərinin  nom enklaturası 
və  təsnifatı.
Quşların  hər hansı  bir xəstəliyi  təkamülcə  yaranmış  nozolo- 
ji  vahid  olub,  spesifikliyi  onu  törədən  mikrobun  növü  ilə  təyin 
edilir.  Xəstəlikərin  düzgün  təsnifatı  və  nomenklaturası  onların 
öyrənilməsində  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.
Nomenklatura /latınca -  nomenklatura  -  siyahı/ hər hansı  bir 
elm  sahəsində  istifadə  olunan  terminlərin  adlandırılınasının  cə­
minə deyilir.
Təsnifat -  klassifıkasiya /latınca klassis -  dərəcə və faciodüz- 
lədirəm/  uyğun  xəstəliklərin  qruplaşdırmasından  ibarətdir.  De­
məli,  nomenklatura  yalnız  termenlərin  adlandırılması  olduğu 
halda,  təsnifat  xəstəliklərin  elmi  əsaslarla  qruplaşdırılması  kimi 
başa düşülür.
Xəstəliklərin  ümumi  təsnifatı  aşağıdakı  4  saylı  sxemdə gös­
85

---