İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov



Yüklə 336 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/87
tarix30.12.2017
ölçüsü336 Kb.
#18610
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   87

Əvvəllər  belə  qeyd  olunurdu  ki,  dezinfeksiya  m əqsədilə  iş­
lədilən  bütün  kimyəvi  maddələr  mikrob  hüceyrəsinə  eyni  cür 
təsir  göstərir.  Nəticədə  mikrob  hüceyrəsində  avtoliz,  lizis  və 
koaqulyasiya xarakterli  morfoloji  dəyişdiklər baş verir.  Sonralar 
biologiya  elminin  hərtərəfli  inkişafı  nəticəsində  ayrı-ayrı  qrup 
kimyəvi dezinfeksiya vasitələrinin təsiri  ilə əlaqədar olaraq ora­
da  baş  verən  dəyişdiklər  ətraflı  şəkildə  öyrənildi.  Xüsusilə  qə­
ləvilərin,  turşuların,  xlorlu  birləşmələrin  hər  birinin  mikrob 
hüceyrəsinə  spesifik təsiri  dəqiq  şəkildə  izah  edildi.
Məlum  oldu  ki,  mikrob  hüceyrəsinə  xlorlu  birləşm ələrlə  tə­
sir  etdikdə  fəal  təsirli  xlor  və  atom  halında  oksigen  hüceyrə 
membranının  tamlığını  pozmadan  mikrob  hüceyrəsinin  daxilinə 
keçir.  Belə  nüfuzetmə  sadə  diffuziya  yolu  ilə  baş  verir.  Hücey­
rənin  nukleotidi  dəyişikliyə  uğrayır.  Belə  ki,  burada  nazik  fıb- 
rinlərin  bir-birinə  yapışması,  qıvrım  borucuqlar  və  sapların 
əmələ  gəlməsi  baş  verir.  Sonra  nukleotid  denaturasiya  və  sito- 
plazmanın  sıxlaşması  də əlaqədar olaraq  hüceyrənin  daxilini  ta­
mamilə doldurur. Ən nəhayət xlorun  təsirindən sitoplazma, sito- 
plazmatik  membran  və  hüceyrə  divarında  dərin  struktur dəyişi- 
liklər baş verir ki,  bu  da hüceyrənin  məhvinə  səbəb  olur.
Turşuların  mikrob  hüceyrəsinə  təsir  mexanizmi  onların  H 
ionları  ilə  əlaqədar  izah  edilir  və  göstərilir  ki,  bu  ionlar  mikrob 
hüceyrəsi  üçün  toksikidir.  Turşular  hüceyrə  divarı  və  sitoplaz- 
matik  membranın bütövlüyünü pozmadan  daxilinə  keçir və  əsas 
dəyişdikləri  onun  sitoplazmasında  və  nukleotitində  törədir. 
Müəyyən olunmuşdur ki, turşular ən az dozada belə sitoplazma- 
nın zülallarına təsir edir.  Mikrob hüceyrəsi daxilində bir çox  fer- 
mentativ proseslər gedir,  nəticədə  hüceyrə  məhv  olur.
Qələvilər mikrob hüceyrəsi  ilə qarşılıqlı təsirdə olduqda onların 
çox  hissəsi  hüceyrə  meınbranında təsbit olunur.  Hüceyrə  membra- 
nında lipidlər çoxdur və qələvillərin təsirindən onların sabunlaşma- 
sı meydana çıxır. Nəticədə hüceyrə divarı kəskin şəkildə parçalanır.
102
Kimyəvi  dezinfeksiya  vasitələrinin  təsirindən  mikrob  hü­
ceyrəsində  gedən  dəyişdiklərin  öyrənilməsinin  həm  nəzəri, 
həm  də  praktiki  əhəmiyyəti  vardır.  Çünki,  bunun  əsasında 
kimyəvi  maddələrin  mikroba  təsirinin  proqnozlaşdırılması  və 
dezinfeksiyanın  səmərəliliyi  müəyyən  edilir.
Kimyəvi  maddələrin  təsirindən  mikrob  hüceyrəsində  gedən 
prosesləri öyrənməklə, həmin maddələrin bakteriostatik və bak- 
teriosid  təsirlərinin  fərqi  də  müəyyənləşdirilir.  Bakteriostatik 
təsir  zamanı  mikrob  hüceyrəsində  baş  verən  proseslər  geri  dö­
nən xarakterə  malikdir və əlverişli  şəraitdə  itirilmiş  xüsusiyyət­
lər  bərpa  olunur.  Bakteriosid  təsirdə  isə  yaranmış  dəyişdiklər 
stabildir,  geri  dönən deyil və mikrob  hüceyrəsi  məhv  olur.
Dezinfeksiyanın  növləri. 
Epizootoloji  əhəmiyyətinə  görə 
dezinfeksiyanın  profilaktik və məcburi  növləri  mövcuddur.
Profilaktik  dezinfeksiya  sağlam  təsərrüfatlarda  aparılmaqla, 
məqsəd  infeksion  xəstəliklərin  baş  verməsinin  qarşısını  almaq­
dır.  Belə  dezinfeksiya  quşçuluq  binalarında  mikrobların  ümumi 
miqdarını  azaldır.  Profilaktik dezinfeksiyanı  aparan zaman  pato- 
gen  mikroblarla  bərabər,  həm  də  potensial-patogen  mikroblar 
məhv olur.  Məlumdur ki,  xarici  mühit obyektlərində yayılıb ço­
xalan  patogen-potensial  mikroblar  bir  neçə  dəfə  həssas  quş  or­
qanizmindən  təbii  şəraitdə  passaj  olunduqda  patogen  hala  keçir 
və  xəstəliklərin  baş verməsinə səbəb  olur.
Profilaktik  dezinfeksiya 2  yerə  bölünür:  quş  binalarının  istis­
marından  əvvəl  apardan  dezinfeksiya  və  texnoloji  dezinfeksiya. 
Profilaktik  dezinfeksiyanın  birinci  növü  quş  binaları  tikildikdən 
sonra  istismara  verilməzdən  əvvəl  aparılır.  Bu  zaman  quş  bina­
ları  və onun ətraf sahələri, yem anbarları və yem hazırlanan sex­
lərin  hamısı  əsaslı  şəkildə  dezinfeksiya edilməlidir.
Texnoloji  dezinfeksiya  təsərrüfatın  böyüklüyündən,  kiçikli­
yindən və quşçuluq məhsulları istehsalının texnoloji xüsusiyyət­
lərindən  asılı  olaraq  aparılır.  Bundan  əlavə  epizootiya  əleyhinə
103


kütləvi  tədbirlərdən  sonra  mütləq  dezinfeksiya  aparılmalıdır. 
Kəsim  şöbəsində  kəsim  prosesi  qurtardıqdan  sonra,  soyuducu­
larda  isə  onların  doldurulmasından  əvvəl  və  boşalmasından  son­
ra,  aparılmalıdır.
Məcburi  dezinfeksiya  infeksion  xəstəliklər  qeyd  edilən  za­
man  aparılan  dezinfeksiya  deyilir,  məcburi  dezinfeksiya  cari  və 
son  dezinfeksiyaya  bölünür.
Cari  dezinfeksiya  təsərrüfatlarda  infeksion  xəstəliklərin  baş 
verdiyi  dövrdə sistematik olaraq  aparılan dezinfeksiyaya deyilir. 
İnfeksion  xətsliklərlə  mübarizədə  cari  dezinfeksiya  mühüm 
əhəmiyyətə malikdir.  Məhz bu dezinfeksiya vasitəsilə  infeksion 
xəstəliyin  ocağında  patogen  mikrobların  məhvi  həyata  keçirilir. 
İnfeksion  xəstəliklərin  xarakterindən  asılı  olaraq  cari  dezinfek­
siya  ya  hər yeni  xəstə  quş  aşkar edilən  gün,  yaxud  5,10  gündən 
bir aparılır.  Yüksək kontagioz infeksion xəstəliklər zamanı  dezin­
feksiya  hər gün  aparıldıqda  daha  yaxşı  nəticə  verir.
Son  dezinfeksiya  təsərrüfatlarda  infeksion  xəstəliklərlə 
mübarizənin  son  tədbiri  olub,  karantin  və  ya  məhtutlaşmanın 
götürülməsindən sonra aparılır.  Bu tədbir infeksiya ocağında in- 
feksiya törədicilərinin tam  məhvinə yönəldilir.  Dezinfeksiyadan 
əvvəl  quş  binaları  və  onun  ətraf sahələrində  tam  mexaniki  tə­
mizlik  aparılmalıdır.
Dezinfeksiya  üsulları  və  vasitələri. 
Dezinfeksiya  aparılan 
obyektlərin  müxtəlifliyi  ilə  əlaqədar  olaraq  bu  tədbiri  aparmaq 
üçün  müxtəlif üsul  və  vasitələrdən  istifadə  edilir.  Dezinfeksiya 
aparmaq  üçün  fiziki,  kimyəvi  və  bioloji  üsullar tətbiq  olunur.
Fiziki  dezinfeksiya  müxtəlif fiziki  vasitələr,  yəni  mexaniki 
təmizlik,  qurutma, günəş  şüaları,  yüksək temperatura,  radiasiya, 
ultrasəs  və  s.  istifadə  edilir.  Mexaniki  təmizlik  aparılan  zaman 
peyin, yem qalıqları və s.  ilə birlikdə müəyyən qədər mikroblar- 
da kənar edilir.  Təmizlik aparmaq  üçün güclü  su axımından  isti­
fadə  edilir ki,  belə  təmizlik  sanitar təmizlik  adlanır.
104
Quruma  mikroorqanizımlərin  həyat  fəaliyyətinə  mənfi  təsir 
göstərir.  Çünki  susuzlaşmış  mühitdə  pH  dəyişir  və  mikrobların 
inkişafı  kəskin şəkildə  aşağı düşür düşür.  Vegetativ  formalı  mik- 
roblar ya  tə lə f olur,  yaxud  onların  patogenliyi  zəifləyir.  Məlum 
olmuşdur  ki,  bir çox  patogen  mikroblar günəş  şüalarının  təsirin­
dən  məhv  olur.  Günəş  şüalarından  əlavə  süni  şüa  mənbələrin­
dən,  xüsusilə  ultrabənövşəyi  şüalar  verən  civə-kvars  lampala­
rından  istifadə  edilir.
Fiziki  dezinfeksiya  vasitələrindən  ən  çox  yüksək  tempera­
turla  zərərsizləşdirmədən  istifadə  edilir.  Bu  məqsədlə  alov, 
qaynar su, axan isti  buxar, quru isti  hava, yüksək təzyiq və s. tət­
biq  olunur.
Alovdan  müxtəlif  obyektlərin  səthinin  zərərsizləşdirilməsi 
üçün,  isti  su  ilə  m üxtəlif avadanlıqları  zərərsizləşdirilir.
Axar  buxarla  dezinfeksiya  aparmaq  üçün  Kox  aparatından, 
quru  isti  buxarla  zərərsizləşdirmə  aparmaq  üçün  Paster  peçin­
dən, yüksək təqyiq  altında zərərsizləşdirmə aparmaq  üçün avto- 
klavlardan  istifadə  edilir.
Ultrasəs  dalğaları  bir çox  növ  mikroblara  təsir  göstərir.  Bu­
nun  mikroblara  təsir  mexanizmi  kavitasion  mexaniki  və  kavita- 
sion elcktrokimyəvi  nəzəriyyələrlə  izah edilir.  Birinci  nəzəriyy­
əyə görə  ultrasəs  dalğaları  maye  mühitdən  keçdikdə  burada  ka­
vitasion  qabarçıqlar əm ələ  gəlir  və  bu  qabarcıqlar  maye  buxarı 
ilə dolur.  Həmin  qabarcıqlarm  maye  mühiti  sıxışdırması  nəticə­
sində  burada olduqca yüksək  təzyiq  yaranır.  Belə təzyiq  mikro- 
orqanizmləri  məhv edir.
İkinci  nəzəriyyəyə  görə  ultrasəs  dalğaları  maye  mühitdən 
keçdikdə  burada  hidroksil  radikalları,  atom  halında  hidrogen 
əm ələ  gəlir  və  güclü  elektrik  cərəyanı  nəticəsində  buradan 
bütün  növ  mikroblar 5-10  dəqiqəyə  məhv olur.
Kimyəvi  dezinfeksiya  üsulu. 
Kimyəvi  dezinfeksiya  məqsə­
dilə  müxtəlif  kimyəvi  maddələrdən  istifadə  edilir.  Kimyəvi
105


Yüklə 336 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   87




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə