Orqanlardan nümunələr sterilliyə və təmizliyə əməl etmək
lə götürülməlidir.
Nümunələr yeni məcburi kəsilmiş quşlardan götürülməli,
yaxud daha yaxşı olar ki, laboratoriyaya xəstə quş diri halda
göndərilsin. Hansı xəstəliyə şübhə yaranırsa onun törədicisinin
daha çox toplandığı orqanlardan istifadə edilməlidir. Histoloji
müayinə zamanı orqanlardan kəsiklər qayçı ilə yox skalpel vasi
təsilə hazırlanmalıdır. Çünki belə halda hüceyrələrin strukturu
pozulmur. Orqan kəsikləri kiçik olmalıdır ki, fıksator toxumanın
daxilinə keçə bilsin. Fiksator kimi 10%-li fonnalindən və ya
Boyns məhlulundan istifadə edilir. Boyns məhlulundan istifadə
edən zaman nümunələr 4 gündən sonra 800-Ii etil spirtinə keçi
rilməlidir.
Toxuma və orqanlardan virusun ayrılması üçün nümunələrin
kəsikləri 1-2x0,5 sm ölçüdə olmalıdır. Belə nümunələri tərki
bində antibiotik olan qoruyucu mühitə keçirib sonra dondurur,
yaxud pH 7,4-dan bufer məhlulunda 50%-li qliserinə keçirirlər.
Belə nümunələri sonradan virusun ayrılması üçün hüceyrə kul-
turasına və ya toyuq embrionlarına daxil etmək lazımdır.
Maye mühitlərdən bakteriya, göbələk və virusları ayırmaq
üçün tamponlardan istifadə edilir. Bunlardan yaxma hazırlamaq,
maye və bərk qida mühitlərinə əkmək üçün istifadə edilir.
Xəstəliklər zamanı götürülmüş nümunələr qablaşdırılıb nəql
etdirilməsi zamanı onların xarab olmadan laboratoriyalara çatdı
rılmasına və xarici mühit obyektlərinin yoluxmasına imkan ve
rilməlidir. Nümunələr xüsusi müşayatedici sənədlə göndərilmə
li və bu sənəddə lazımi olan məlumatlar göstərilməlidir.
Standart poçt qanunları ölmüş quşların və yolla göndərilmə
sinə icazə vermir. Bu məqsədlə xüsusi şəxslər və nəqliyyat va
sitələri bu işi həyata keçirir.
Xəstə quşların göndərilməsi zamanı onlar xüsusi qəfəsə sa
lınmalı və bunun üzərində «Diri quşlar» etiketi yazılmalıdır.
142
Patoloji materialın göndərilməsi zamanı bunlar perqament
kağıza bükülür, sonra metal və ya plastik qaba qablaşdırılır və
etiketi üzərində «Material bakterioloji və ya virusoloji müayinə
üçün göndərilir, təhlükəlidir, təcili müayinə edilməlidir» yazıl
malıdır. Bundan əlavə, etiketdə: «İstiliyə həssasdır» və «Soyuq
da saxlanmalıdır» qeyd edilməlidir.
Laboratoriyaya daxil olmuş material bakterioloji üsulla
müayinə edildikdə mikroskopiyadan qida mühitlərində təmiz
kulturanın alınmasından və alınmış ştamların patogenliyini
müəyyən etmək üçün laboratoriya təcrübə heyvanları üzərində
bioloji sınağın qoyulmasından istifadə edilir.
Bakterioloji müayinə əsasında alınmış ştam bütün xüsusiy
yətinə görə yoxlanıb növü və cinsi təyin edilməlidir. Xüsusilə
onun morfoloji, tinktorial, kultural və biokimyəvi xüsusiyyətlə
rinə görə yoxlanmalıdır. Bundan əlavə onun sərbəst hərəkətə
malik olub-olmaması, oksigenə münasibəti, qida mühitlərində
müxtəlif qazlar əm ələ gətirməsi və s. xüsusiyyətləri də müəy
yən edilməlidir.
Xəstəliklər zamanı hüceyrə səviyyəsində gedən dəyişdiklə
ri müəyyən etmək üçün histoloji müayinə aparılmalıdır.
Quşçuluqda immunoloji diaqnostika üsullarından əsasən se-
roloji reaksiyalar daha çox istifadə edilir. Seroloji reaksiyalardan
aqqlyutinasiya reaksiyası və onun müxtəlif şəkildəyişmələri,
presipitasiya reaksiyası, diffuz presipitasiya reaksiyası, he-
maqqlütinasiya reaksiyası, hemaqqlyütinasiyanın ləngimə reak
siyası, bərkfazah immunferment analizdən (ELİSA) neytrallaş
ma reaksiyalarından və s. istifadə edilir.
Seroloji reaksiyalar mühüm diaqnostik əhəmiyyətə malik ol
maqla bərabər həm də vaksinasiyaların monitorinqində də
mühüm əhəm iyyətə malikdir.
143
NYUKASL XƏSTƏLİYİ
Nyukasl xəstəliyi (Morbus nevcastli, yalançı taun) - toyuq
lar dəstəsinə mənsub olan quşların yüksək kontagioz xəstəliyi
olub, tənəffüs, həzm orqanları və mərkəzi sinir sisteminin zədə-
lənmələri ilə səciyyələnir.
T arixi m əlum at.
Xəstəlik ilk dəfə 1926-cı ildə İndoneziya
nın Yava adasında Kranevald tərəfindən qeyd edilmişdir. 1927-
ci ildən nyukasl xəstəliyi dünyanın bir çox ölkələrində müşahi
də olunmuş və İngiltərə tədqiqatçısı Doyl Nyukasl şəhəri yaxın
lığında aşkar edərək həmin şəhərin adına müvafiq olaraq - Nyu
kasl xəstəliyi adlandırmışdır.
İkinci dünya müharibəsi zamanı xəstəlik Avropa ölkələrini
tamamilə işğal edərək ayrı-ayrı ölkələrdə bu quşların taunu, ya
lançı taun, asiya taunu, nyukasl xəstəliyi və s. adlarla qeyd olun
muşdur. ABŞ-da xəstəlik 1935-ci ildən quşların pnevmoensefa-
liti kimi göstərilmişdir.
Keçmiş SSRİ ərazisinə xəstəlik 1941-1945-ci illərdə gətiril
miş və əksər müttəfiq respublikaların ərazisində yayılmışdır.
İqtisadi zərər.
Kütləvi şəkildə xəstələnmə və ölüm, təsər
rüfatın normal fəaliyyətini pozan ciddi karantin tədbirləri, təsər
rüfatların sağlamlaşdırılmasına çəkilən xərclər və s. böyük m əb
ləğdə iqtisadi ziyana səbəb olur.
X əstəliy in törədicisi.
Bu RNT-Ii virus olub paramiksoviride
ailəsinin paramiksovirus cinsinə məxsusdur. Virus 120-180 nm
ölçüdədir, göyərçinlərin, toyuqların, hind quşlarının, ada dov
şanlarının eritrositləri ilə hemaqqlötininləşdirici xüsusiyyətə
malikdir. Virusun müxtəlif ştamları immunoloji cəhətdən eyni-
cinsli, virulentlik cəhətdən kəskin şəkildə müxtəlifliyi ilə özünü
göstərir. Virus 9-12 günlük toyuq embrionlarında reproduksiya
etməklə onların ölümünə səbəb olur. O, ilkin və keçirilən
hüceyrə kulturasında çoxalmaqla onlarda sitopatik təsirə səbəb
144
olur. Hal-hazırda viruslu materialın kənar mikrofloradan təmiz
lənməsi üçün antibiotiklərdən və tiomersandan istifadə edilir.
Davam lılığı.
Virusun müxtəlif fiziki və kimyəvi faktorların
təsirinə davamlılığı mühitin pH-ı və zülalın miqdarından asılı
dır. Ümumiyyətlə, pH 2,0-10,0 diapozonunda o davamlılığığı ilə
səciyyələnir. Günəşin düz şüaları virusu 2 günə, səpələnmiş
şüaları 15 günə inaktivləşdirir, qurudulmuş orqanlarda otaq tem-
peraturası şəraitində amil öz aktivliyini 2 ilə, quş binalarında qış
dövrlərində 140 günə, yay dövründə 7 günə qədər sağ qalır.
Çürüyən quş cəsədlərində virus 3 həftəyə, donmuşlarında isə
800 günə qədər öz həyatını davam etdirir. M üxətlif taxıl növlə
rində amil 16-360S temperatura şəraitində virus 45 gün sağ qa
lır. Viruslu materialın 55-750S-yə qədər isidilməsi onu 30 dəqi
qəyə, qaynatma və ultrabənövşəyi şüaların təsiri isə bir neçə sa
niyəyə məhv edir.
Formalinin 1-2%-li, xlorlu əhəngin 3%-li, natrium qələvisi
nin 2%-li, ksilonaft - 5-in 4-5%-li məhlulları virusu bir neçə də
qiqəyə inaktivləşdirir.
Epizootoloji m əlum atlar.
Təbii halda nyukasl xəstəliyi toyuq
lar dəstəsinə (toyuqlar, hind quşları, fırəng quşları, turaclar, tovuz
quşları) mənsub quşlarda müşahidə edilir. Bəzi vəhşi yaşayış tər
zinə malik olan quş növlərində də bu xəstəliyə təsadüf edilir.
Müxtəlif cins və yaş qrupuna aid olan quşlarda həssaslıq eyni
deyil. Körpələr yaşlı quşlara nisbətən xəstəliyə daha çox həsas-
lıq göstərir.
İnfeksiya törədicisinin mənbəyi xəstə və xəstəliyi keçirmiş
quşlar hesab edilir. Onlar əksər sekret və ekspertləri vasitəsilə,
həmçinin yumurta və tənəffüs zamanı verdiyi hava ilə amili xa
rici mühitə ifraz edir. Virus orqanizmdən xəstəliyin inkubasiya,
kliniki əlam ətlər dövrünə və rekonvalisensiya dövründə ayrılır.
Kliniki sağalmadan 2-4 ay keçmiş quşların orqanizmində virusu
müəyyən etmək olur.
145
Dostları ilə paylaş: |