Virusun yayılmasında xəstə quşlardan alınmış yumurta, tük,
lələk, məcburən kəsilmiş quş cəsədləri, onlara qulluq vasitələ
ri, yem, döşənək materialı böyük rola malikdir. Virusla yolux
muş quşların inkubasiyası zamanı virus toyuq embrionlarında
septisemiya və ölümə səbəb olur. Ölmüş embrion hiperemiyalı
və şişmiş şəkildə olmaqla onların ətraflarında və baş nahiyyə-
sində çoxlu miqdarda nöqtə şəklində qan sızmaları müşahidə
edilir.
Təbii olaraq quşların yoluxması alimentar və aerogen yolla
baş verir. Xəstəliyə görə salamat təsərrüfatlara virus əsasən xəs
tə quşlardan alınmış yumurtaların inkubasiyası zamanı baş verir.
İnfeksiya törədicisinin ehtiyat mənbəyi vəhşi quş növləri
həmçinin ördək və qazlar hesab edilir. Nyukasl xəstəliyi adətən
epizootiya halında gedir. Xəstəlikdə dövrülük, mövsümülük n ə
zərə çarpır. Xüsusilə infeksiya yay-payız fəslində daha çox
müşahidə edilir ki, buda həmin dövrdə təsərrüfatlarda quşların
baş sayının artımı və təsərrüfat fəaliyyətinin güclənməsi ilə izah
edilir.
Sənaye təmayüllü iri quşçuluq təsərrüfatlarında bir qayda
olaraq xəstəliyin stasionarlığı nəzəri cəlb edir ki, bu da virusun
xarici mühit obyektlərində uzun müddət sağ qalması ilə izah
olunur.
Müəyyən edilmişdir ki, nyukasl xəstəliyi virusu quş binala
rında yaşayan gənə orqanizmində (Arqus persinus) 200 gündən
çox aktiv vəziyyətdə saxlanır. Xəstələnmə 100%, letallıq isə
80-90%-dir.
P atogenez.
Həssas quş orqanizminə düşmüş virus 20 saat
dan sonra qanda görünür və qan vasitəsilə bütün orqan və toxu
malara yayılır, mərkəzi sinir sistemini, tənəfffiz və həzm orqan
larını zədələyir, seroz və selikli qişalarda çoxlu miqdarda qan
sızmaları baş verir. Virusun təsirindən quşlarda hematoensefali-
tik baryerin keçiricilik qabiliyyəti pozulur və viremiya baş verir.
146
Qan damarlarının endoteli hissəsinin zədələnməsi nəticəsində
onun elastikliyi pozulur, qan damarı damardaxili təzyiqə davam
gətirə bilmir və nəticədə damar ətrafı sahəyə qan sızmalar baş
verir. Ürək əzələsində distrofık, degenerativ dəyişdiklər yara
nır, nəticədə qan dövranı pozulur. Buda gövdənin ayrı-ayrı na-
hiyyələrində hipermiyalara, durğunluğa, şişlərə və qan sızmala
ra səbəb olur.
N.İ.Leonov və V.M.Krasov göstərirlər ki, virusun təsirindən
quşların qanında biokimyəvi dəyişdiklər baş verir, bəzən isə
onun proteolitik aktivliyi tam şəkildə itir, qalıq azot isə çoxalır.
Dipoidlərin qan serumunda miqdarı kəskin şəkildə aşağı düşür.
Bir çox müəlliflər bunu qaraciyərdə yağ turşuları sintezinin po
zulması ilə izah edirlər. Daxili orqanların zədələnm ə dərəcəsin
dən asılı olaraq müxtəlif kliniki əlamətlər meydana çıxır.
G edişi v ə kliniki əla m ətləri.
Virusun daxil olma yolu və vi-
rulentlik dərəcəsindən, quşun yaşından və onların saxlanma şə
raitindən asılı olaraq xəstəliyin inkubasiya dövrü 2-15 gün da
vam edir. Xəstəliyin iti, yarımiti və xroniki gedişi, tipik və ati-
pik formaları mövcuddur. Xəstəliyin iti gedişi adətən 1-4 gün,
yarım iti gedişi 7-10 gün, xroniki gedişi isə 2-3 həftəyə qədər
davam edir.
Xəstəliyin tipik formasında quşların ümumi temperaturası-
nın yüksəlməsi, ümumi xəiflik, hərəkət müvazinətinin pozul
ması, yuxululuq, iştahın itməsi, xəstə quşların 40-70%-də çinə
danın böyüməsi nəzərə çarpır. Quşların ağzından kəskin pis iy
li mayenin ayrılması, kal kütləsinin duru və içərisində selik, qan
və ödün olması qeyd olunur. Xəstəliyin inkişaf dərəcəsindən
asılı olaraq quşlarda tənəffüsün çətinləşməsi,tənəffüs yollarının
qatı, selikli eskudatla tutulması nəticəsində onların ağzı açıq hal
da nəfəs alması, tənəffüs zamanı müxtəlif səslərin edilməsi, as
qırma, başını tez-tez silkələmə hərəkətləri görünür. Pipik və
saqqalın çox vaxt sianozluğu müşahidə edilir. Mərkəzi sinir sis-
147
Ş a k i l 8 . N y u k a s l x ə s t ə l i y i n ə t u t u l m u ş q u ş l a r
teminin funksiya pozğunluqları əlamətləri, yəni gövdənin ayrı-
ayrı nahiyyətlərində parez və iflic nəticəsində boyunün burul
ması, qanadların sallanması, başın titrəməsi, manej hərəkətlər
ətrafların zədələnməsi qeyd olunur. Yumurta məhsuldarlığı kəs
kin şəkildə aşağı düşür, yoluxmadan 3-5 gün keçmiş sarılıqlı pe-
ritonit və keratokonyuktivit baş verir.
Xəstəliyin atipik formasında xarakterik kliniki əlam ətlər çox
vaxt görünmür və adətən bu forma görpə quşlarda qeyd olunur.
Bu forma bir çox ölkələrdə «cücələrin taunu», «cücələrin pnev-
moensefaliti» kimi adlandırılır. Atipik forma zamanı bir qayda
olaraq mərkəzi sinir sisteminin funksiya pozğunluqlarına aid
əlam ətlər üstünlük təşkil edir. Xəstələrdə boyunun burulması,
ayaqların və qanadların iflici, başın geriyə və qarınaltı nahiy-
yəyə qatlanması, qıcolma və s. əlam ətlər meydana çıxır. Hind
quşlarının görpələrində sinir sisteminin pozğunluğu əlamətləri
daha aydın şəkildə nəzərə çarpır. Onu da qeyd etmək lazımdır
ki, atipik forma bəzən simptomsuz halda da gedə bilir. Ayrı-ay
rı ölkələrdə aparılan tədqiqatlar və müşahidələr göstərir ki, nyu
kasl xəstəliyinin atipik forması zəif virulentliyə malik virus
ştamlarının müxtəlif gərginlikli immunitetə malik olan quşlar
qrupunda sirkulyasiyası zamanı özünü göstərir. Bundan əlavə
çoxlu miqdarda müalicə vasitələri alan quş qrupunda da xəstə
148
liyin atipik forması qeyd edilir. Hal-hazırda bir sıra ölkələrdə vi
rusun təbii zəif şatmları əldə edilmişdir. Belə ştamlara misal
olaraq Bİ/ABŞ), F/İngiltərə), Florens/İtaliya) və s. göstərmək
olar. Bu ştamlar bir qayda olaraq quşlarda immunlaşdırıcı subin-
feksiyaya səbəb olmaqla xəstəliyin kliniki əlamətləri inkişaf et
mir.
Patoloji-anatom ik dəyişiliklər.
Orqanizmin rezistentliyi və
xəstəlik törədicisinin virulentlik dərəcəsindən asılı olaraq patolo
ji-anatomik dəyişiliklər öz müxtəlifliyi ilə səciyyələnir. Xəstəli
yin iti gedişindən ölmüş quşlarda septisemiyaya məxsus olan pa-
toloji-anatomiki dəydiklər aşkar edilir. Xüsusilə həzm traktının
selikli qişalarında çoxlu miqdarda qan sağıntıları nəzərə çarpır.
Ayrı-ayrı tədqiqatçıların məlumatına görə nyukasl xəstəliyindən
tə lə f olmuş quşların 100%-li kor bağırsaq çıxıntılarının əsasında,
98,2%-də düz bağırsağın əsasında və 60%-də isə vəzili mədə ilə
əzələli mədə sərhəddində qan sağınğıları müşahidə edilir. Bun
dan əlavə epikard üzərində və dəri üzərində də qan sızmalar nə
zərə çarpır. Xəstəliyin xroniki gedişindən ölmüş quş cəsədlərin
də arıqlıq, kloaka ətrafında tüklərin kalla çirklənməsi, bağırsaq
şöbəsinin müxtəlif sahələrində difteritiki yaralar aşkar edilir. Bə
zən əzələli mədənin kutikulasında kəskin hiperemiya və diffuz
halda qan sızmalar görünür. Xəstəliyin sekundar bakterial mikro-
flora ilə mürəkkəbləşməsindən tələf olmuş quşlarda hava kisələ
rinin iltihabı, nekrotiki hepatit, serozlu-fibrinozlu peritonit və ova-
riosalpinqit qeyd olunur. Qaraciyərdə baş verən dəyişiliklər daimi
xarakterə malik deyil. Bəzi quşlarda qaraciyərin böyüməsi, dolu-
qanlılıq, öd kisəsinin qatı tünd rəngli ödlə dolu olması, dalağın bə
zən kiçilməsi, tənəffüs yolları selikli qişalarının hiperemiyası bə
zi yerlərdə zərif difteritiki çöküntülər aşkar edilir.
Patoloji prosesə uğramış orqan və toxumaların histoloji
müayinəsi zamanı həzm traktının selikli qişasının kəskin şəkil
də qalınlaşması, örtücü epiteli və epiteli kripti selikli distrofi-
149
Dostları ilə paylaş: |