Qarışıq forma zamanı quşlarda həm dəridə və həm də ağız
boşluğunun selikli qişasında proseslər müşahidə edilir.
Çiçəyin kataral forması zamanı konyunktivanın, burun boş
luğu selikli qişasının və infraorbital cibciyin kataral iltihabı
müşahidə edilir.
Qeyd olunan formalarda letallıq quşlar arasında 10-70% ara
sında olur. Xüsusilə cavanlarda difteritiki və qarışıq formada
ölüm yüksək faizdə qeyd edilir.
Göyərçinlərdə xəstəliyə həssaslıq daha yüksəkdir. Bunlarda
əsasən difteritiki və dəri forma nəzərə çarpır, ölüm yaşlılarda
25-30%, ilin soyuq fəsillərində isə cavanlarda bəzən 100% qeyd
olunur.
Hind quşlarında çiçək ən çox difteritiki və qarışıq formada
gedir və letallıq 15-60% arasında olur.
P atoloji-anatom ik d əy işd ik lər.
Xəstəliyin formasından ası
lı olaraq patoloji-anatomik dəyişiklər də müxtəlifdir. Dəri və
qarışıq formada çiçək zədələri ən çox dəridə, ağız boşluğunun
selikli qişasında, yuxarı tənəffüs yollarında gbrünür. Xəstəliyin
ağır gedişli formalarından ölmüş quş cəsədlərində belə proses
lər həm də qırtlaqda, traxeyada, bronxlarda, yem borusunda və
bağırsaqlarda da qeyd olunur.
Difteritiki formada ən çox traxeyanın selikli qişasında difte
ritiki iltihab nəzərə çarpır. Gözyaşı kanalının və infraorbital
cibciyin prosesə tutulması zamanı bu nahiyyələrdə kataral-fibri-
nozlu eksudat və göz almasının atrofıyası müşahidə edilir. Ağır
hallarda parenximatoz orqanların da iltihabı nəzərə çarpır. Se-
kundar mikroflora ilə mürəkkəbləşmələr zamanı hava yolları ki
sələrinin zədələnmələri görünür.
Histoloji müayinələr zamanı epiteli hüceyrələrinin hiperpla-
ziyası və epidermal qatın qalınlaşması qeyd edilir. Dərialtı toxu
mada qan damarlarının mənfəzinin genişlənməsi, limfoidlipsev-
doeozinofıliya aə histositar-hüceyrəvi reaksiya nəzərə çarpır.
196
Virusla zədələnmiş epiteli hüceyrələrində Bollinger, Paşen və
Qvamieli cisimcikləri görünür.
D iaq n oz.
Çiçəyə diaqnoz qoymaq üçün kompleks diaqnosti
ka üsulundan istifadə edilir, yəni xəstəliyin epizootoloji xüsu
siyyətləri, kliniki əlamətləri və patoloji-anatomik dəiyşilikləri
nəzərə alınır, diaqnozun dəqiqləşdirilməsi və oxşar xəstəliklər
dən təfriq etmək üçün virusoloji müayinə və seroloji reaksiya
lardan istifadə edilir. Elementar cisimciklərin görünməsi diaq
nozu dəqiqləşdirir. Bundan əlavə bioloji sınaq qoyulur. Viruslu
material ümumi qəbul edilmiş metodika əsasında hazırlandıqdan
sonra bununla immunizasiya olunmamış və xəstəliyi keçirmə
miş toyuqların yoluxdurulması aparılır. Viruslu material steril
fırça vasitəsilə z əif skarifıkasiya edilmiş pipiyə və yaxud tüklə
ri yonulmuş bud nahiyyəsinə sürtülür.
Əgər yoxlanılan materialda çiçək virusu mövcuddursa pipik
də xarakterik çiçək səpkiləri, bud nahiyyəsində isə çiçək üçün
xarakterik olan follikulit əmələ gəlir.
Xəstəliyin diaqnostikasında diffuz presipitasiya reaksiyasın
dan (DPR) və immunoflüoressensiya reaksiyasından (IFR) isti
fadə edilir.
DPR-dan istifadə edən zaman yadda saxlamaq lazımdır ki,
quşların çiçəyi zamanı presipitinləşdirici antitellər qan serumun-
da xəstəliyin 11-36-cı günləri arasında yaranır. Yüksək virulent-
li virusla yoluxmuş quşların7 qan serumu daha yaxşı nəzərə çar
pan presipitasiya verir. Quşların çiçəyinin diaqnostikasında
həmçinin elektronoskopiya da aparılır. Virusun patoloji materi
aldan ayrılması üçün hüceyrə kulturaları və toyuq embrionları-
nın yoluxdurulırıasından istifadə edilir.
T əfriq i diaqnoz.
Quşların çiçəyini Avitaminoz-A-dan, in-
feksion larinqotraxeitdən, infeksion bronxitdən, respirator miko-
plazmozdan və kandidamikozdan təfriq etmək lazımdır.
Avitaminoz A-da bioloji sınağın nəticəsi mənfi olur. Çiçək
197
dən fərqli olaraq avitaminoz zamanı ağız boşluğunun, udlağın,
yem borusunun, çinədanın və traxeyanın silindriki epiteli hücey
rələri zədələnir.zədələnmiş hüceyrələrdə hüceyrə daxili cisim-
ciklər müşahidə edilmir.
İnfeksion larinqotraxeit zamanı quşlarda qırtlaq nahiyyəsin-
də kareozlu kütlədən ibarət olan xüsusi tıxacın əm ələ gəlm əsi,
bioloji sınaq zamanı follikulyar reaksiyanın olmaması nəzərə
alınır. Virusoloji müayinədə isə virusun ailəsi və cinsinin təyini
əsas hesab edilir.
İnfeksion bronxit yüksək kontagioz xəstəlik olub əsasən res
pirator orqanların zədələnmələri ilə səciyyələnir.
Respirator mikoplazmoz zamanı quşlarda follikulyar sınaq
mənfidir, sinovitlər qeyd olunur. Laboratoriya müayinələri za
manı Mikoplazma qalliseptika tapılır.
Kondidamikozda patoloji materialın mikroskopiyası zamanı
göbələyin spor və miselləri görünür.
M ü a licə.
Quşların çiçəyinin müalicəsi üçün səm ərəli vasitə
hələ də yoxdur. Simptomatik müalicə vasitələrindən istifadə
edilir. A vitamini və karotinlə zəngin yemlər yem payına əlavə
edilir. Xəstəliyin dəri forması zamanı çiçək səpgiləri yumşaldıcı
vasitələrlə işlənir, qartmağı qopardıqdan sonra yara sahəsinə
yod tinkturası çəkilir, yaxud 3-5%-li kalium-permanqanat m əh
lulu ilə işlənir. Selikli qişalarda difteritiki çöküntülər təm izlən
dikdən sonra tərkibi 10%-li yod tinkturası və 90% qliserin olan
xüsusi qarışıq tətbiq edilir. Burun boşluğu və konyuktivit təmiz
yuyulduqdan sonra 2-3%-li bor turşusu ilə işlənir.
Sekundar bakterial mikroflora ilə mürəkkəbləşmələrin qar
şısını almaq üçün geniş təsir dairəsinə malik olan antibiotiklər
ümumi qəbul edilmiş dozada tətbiq edilir.
İm m unitet.
Xəstəliyi keçirmiş quşların qanında virus neyt-
rallaşdırıcı və presipitinləşdirici antitellər aşkar edilir. Quşların
virusla yoluxmasının ilk gündən immunobioloji proseslər baş
1 9 8
layır və immunitetin tam şəkildə formalaşması yoluxmadan 3-4
həftə keçmiş nəzərə çarpır. Quşların çiçəyinə qarşı hazırlanmış
vaksinlər attenuasiya yolu ilə hazırlanır. 2 növ belə vaksinlər
mövcuddur: tərkibində toyuq çiçəyi virusu və göyərçin çiçəyi
virusu olan vaksinlər. Hər iki vaksin növləri toyuqların, cücələ
rin və hind quşlarının vaksinasiyası üçün istifadə edilir. Əvvəl
lər xəstəliyin spesifik profilaktikası üçün Nyu-cersi vaksin şta-
mından istifadə edilmişdir. Hal-hazırda quşları 27 AŞ (Az.ET-
Bİ) ştamından hazırlanmış quru embrion-virus vaksindən istifa
də edilir (F.Şirinov və b.). Vaksini budun tük follikulalama
sürtmə yolu ilə tətbiq edirlər. Bu vaksinlə toyuqlar, hind quşla
rını,kəklikləri, fırəng quşlarını müvafiq təlimat əsasında vaksi-
nasiya edirlər. İmmunitet vaksinasiyadan 15-20 gün keçmiş ya
ranır və cavan quşlarda 4 ay, yaşlı quşlarda isə 9-10 ay yüksək
gərginlikdə saxlanır. Son zamanlar «Bakı» ştamından hazırlan
mış quru embrion virus vaksin hazırlanmış və quşların çiçəkdən
qorunması üçün geniş şəkildə istifadə edilir (F.Şirinov və b.).
Profilaktika v ə m übarizə təd b irləri.
Çiçəyin profilaktika
sı üçün təsərrüfatlarda baytarlıq-sanitariya tədbirləri müntəzəm
olaraq aparılmalıdır.
Çiçəyə görə sağlam təsərrüfatlarda virusun bura müxtəlif
yollarla daxil olmasına qarşı tədbirlər aparılmalı və orqanizmin
ümumi müqavimət qüvvəsi yüksəldilməlidir. Təsərrüfata gəti
rilmiş quş qrupu 30 gün ərzində profilaktiki karantində saxlan
malı və bunların üzərində daimi nəzarət olmalıdır.
Çiçəyə şübhəli hallar qeyd edildikdə bütün quş qrupu klini-
ki olaraq müayinə edilməli, lazım gələrsə patoloji-anatomik, vi
rusoloji və seroloji reaksiyalar vasitəsilə yoxlanmalıdır.
Xəstəlik baş vermiş təsərrüfat qeyri sağlam hesab edilir və
məhtutlaşmalar qoyulur. Quşların quş məhsullarının və yemlə
rin kənara çıxarılmasına və ya daxil edilməsinə icazə verilmir,
xəstə və zəif, arıq quşlar çıxdaş edilərək kəsilir, kliniki sağlam
1 9 9
Dostları ilə paylaş: |