quşlar müvafiq təlimat əsasında vaksinasiya edilir. Kəsilmiş q u ş
ların əti baytar-sanitar ekspertiza edilməli, arıq və iltihablı c ə m
dəkləri utilləşdirilməlidir, digərləri isə termiki işləndikdən s o n
ra realizasiya edilməlidir. Sağlam quş qrupundan toplanmış y u
murtalar yalnız təsərrüfat daxilində inkubasiya edilməlidir. Q ey-
ri-sağlam təsərrüfatlarda vaxtaşırı cari dezinfeksiya aparılm alı
və bu məqsədlə qələvi xassəli kimyəvi vasitələrdən istifadə
edilməlidir. Belə təsərrüfatlardan əldə edilmiş cücələr əh aliy ə
satılmamalı, həmin təsərrüfat daxilində təcrid olunmuş halda
saxlanmalıdır. Ət və yumurta daşman taralar hər dəfə daşınm a
dan sonra təmiz yuyulmalı və dezinfeksiya edilməlidir.
Quş binalarında dezinfeksiya aparmaq üçün natrium -qələvi-
sinin 3%-li isti məhlulundan, 2%-li xlorlu əhəng m əhlulundan,
2%-li formaldehid məhlulundan hər m2 sahəyə 1 litr hesabı ilə
tətbiq edilməlidir. Quş peyini və yem qalıqları biotermiki üsulla
zərərsizləşdirilməlidir. Tük və lələklər 3%-li form aldehidlə
dezinfeksiya edilməli, karantin təsərrüfatdan xəstəliyin ləğvin
dən 2 ay keçmiş və yekun dezinfeksiya aparıldıqdan sona
götürülür, cücə və yaşlı quşların təsərrüfatdan kənara çıxarılm a
sına karantinin götürülməsindən 6 ay keçiş icazə verilir.
Leykoz
Quşların leykozu (Leykosis avium) xroniki gedişli infeksion
xəstəlik olub qanyaradan orqanların zədələnməsi və neoplastik
şişlərin yaranması ilə səciyyələnir.
T arixi m əlu m at.
Leykoz ilk dəfə 1896-cı ildə Kaprini tərə
findən qeyd edilmişdir. Xəstəliyin virus təbiətli olmasıqı 1908-
ci ildə Ellerman və Banq müəyyən etmiş, 1910-cu ildə Raus sar-
koma virusunu ayırmış və sonra bu onun adı ilə adlandırılmışdır.
Rusiyada leykoz 1908-ci ildə N.A.Soşestvenski tərəifndən qeyd
edilmiş, daha sonra bunun etiologiyası, hematologiyası və pato-
200
morfologiyasının öyrənilməsində İ.İ.Kasyanenko, M.Q.Qlaz-
man, İ.M.Belyayev, V.P.Zelenski, L.Q.Burba və s. alimlərin
böyük xidməti olmuşdur.
X ə stəliy in törəd iciləri.
Leykozun törədicisi RNT-li virus
olub Retroviridae ailəsinin onkovirus cinsinə mənsubdur. Bunun
5 seroloji qrupu - A, B, C, D və E ayırd edilmişdir. Virionun
ölçüsü 100-400 nm-dir. Leykoz virusunun identifikasiyası üçün
əsasən iki reaksiyadan - kofal-test və rif-sınaqdan istifadə edi
lir. Kofal-testin mahiyyəti məlum müsbət serum vasitəsilə təd
qiq olunan materialda leykoz virusunun qrupspesifik antigeninin
müəyyən edilməsi, rif-sınağın mahiyyəti isə Raus sarkoma viru
su ilə yoluxdurmadan sonra toyuq embrionunun fibroblastların-
da transformasiya ocaqlarının leykoz virusu tərəfindən aradan
götürülməsidir. Quşların lekoz virusunu şiş toxumalarında, qan
da və yumurtalıqlarında aşkar etmək mümkündür.
D a vam lılığı.
Virus 40°S temperaturda 3-5 saat, 4°S tempera
turda isə 21 gün sağ qalır. Kimyəvi dezinfeksiya vasitələrinə
nisbi davamlılığı ilə səciyyələnir.
E pizooloji m əlum atlar.
Leykoza əksər növ quşlar həssas
dır. Daha çox isə xəstəlik toyuqlarda müşahidə edilir.
İnfeksiya törədicisinin mənbəyi xəstə quşlar və kliniki sağ
lam virusdaşıyan quşlar hesab edilir. Virus orqanizmdən kal və
yumurta vasitəsilə ayrılır. Xəstəliyin törədicisi əsasən burun yo
lu, çinədən və mədəaltı vəzin sekretində qeyd edilir. Leykoz vi
rusu ilə yoluxmuş yumurtalardan çıxmış cücələrin 80%-i həyat
larının ilk günündən leykozun limfomatoz və eritroblastoz for
ması ilə xəstələnir. Bəzi toyuq cinslərində xəstəliyə qarşı nisbi
davamlılıq müşahidə edilir. Quşların leykoz virusu ilə spontan
yoluxması əsasən aerogen yolla baş verir. Yaşlı quşlar körpələ
rə nisbətən xəstəliyin törədicisinə daha çox həssaslıq göstərir.
Leykozun baş verməsi və yayılmasında orqanizmin ümumi re-
zistentliyini aşağı salan faktorlar böyük rol oynayır. Xüsusilə quşla-
201
rm yemləmə və saxlanmasının pozulması belə faktorlara aiddir.
Quşlardan yüksək ət və yumurta məhsulu götürmək üçün bəzən
onlar elə rasion əsasında yemləndirilir ki, burada proteinin miqdarı
orqanizmin tələbatından qat-qat çox olur. Belə yemləmə zamanı
quşlarda leykoz daha çox müşahidə edilir. Əgər yem rasionu hərtə-
rəflidirsə və xüsusilə yem payında şirəli və vitaminli yemlər nor
mada olursa leykozla xəstələnmə faizi kəskin şəkildə aşağı düşür.
Leykoz daha çox o təsərrüatlarda qeyd olunur ki, quşların
məhsuldarlıq əsasında seçilməsinə daha çox yer verilir, ancaq
bu zaman onun ümumi rezistentliyi nəzərə alınmır. Leykozla
xəstələnmə 2-73%, letallıq isə 15%-ə qədərdir.
Patogenez.
Lekozun patogenezi bu günə qədər ətraflı şəkil
də öyrənilməmişdir. Ayrı-ayrı tədqiqatçılar tərəfindən belə
qeyd olunur ki, leykoz virusu ailmentar və ya aerogen yolla or
qanizmə düşdükdən sonra ümumi qan dövranına keçir və qan
vasitəsilə əsasən qanyaradan orqanlara (qaraciyər, dalaq, sümük
iliyi) toplanır. Virus bu orqanlarda uzun müddət qalmaqla
mühüm dəyişdiklər törətməyə də bilər. Orqanizmin rezistentliyi
müxtəlif faktorların təsirindən aşağı düşdükdə virus aktivləşir
və ayrı-ayrı orqanların retikulyar toxumasında patoloji dəyişdik
lər və xüsusilə yetkin olmayan hüceyrələrin kəskin və nəhayət
siz çoxalması baş verir. Yaranan şişin hüceyrə tərkibindən asılı
olaraq leykozun limfoid, mieloid, retikuloendotelial, hemositob-
lastoz və eritroid formaları ayırd edilir.
G edişi və kliniki əla m ə tlə ri.
Leykozun kliniki əlamətləri o
qədər və spesifik deyil. Leykozun limfoid tipi toyuqlarda daha
çox müşahidə edilir.
Leykozun limfoid formasında orqan və toxumalarda limfoid
sıra hüceyrələrinin, xüsusilə limfoblastların çoxalması qeyd olu
nur. Bu leykozun ən geniş yayılmış forması olmaqla əsasən 6-18
aylıq toyuqlarda müşahidə edilir. Xəstə quşlarda ümumi zəiflik,
hərəkətsizlik, iştaşın azalması, ishal, arıqlama, pipik və saqqalın
202
solğunluğu, qaraciyərin böyüməsini, fabrisium kisəsində şiş, qa
rın və köks boşluğuna mayenin toplanması qeyd olunur.
Leykozun mieoloid formasında quşlarda leykemiya, mieolid
sıra hüceyrələrindən ibarət müxtəlif orqandarda yenitörətmələr
nəzərə çarpır. Bu forma əsasən yaşlı quşlarda görünür. X əstəli
yin inkubasiya dövrü 3-16 həftə arasında dəyişir. Quşlarda ane-
miya, ümumi zəiflik, arıqlıq, qanda eritrositlərin miqdarının
azalması, mieloblastların isə çoxalması aşkar edilir. Bu forma iti
gedişə malik olmaqla letallıq 100% təşkil edir.
Eritroidli leykoz (eritroblastoz) sümük iliyi və digər orqan
larda yetkin olmayan eritrositlərin çoxlu miqdarda əmələ gəl
məsi və belə hüceyrələrin həm də periferik qanda görünməsi ilə
özünü göstərir. Xəstəliyin bu forması ilə yalnız yaşlı quşlar xəs
tələnir, iti gedişlidir. Xəstə quşlarda ümumi zəiflik, yuxululuq,
kəskin anemiya eritrositlərin azalması, eritroblastların və hemo-
zitoblastların miqdarının isə çoxalması qeyd edilir.
Leykozun retikuloendotelioz (histiositoz) formasında histio-
sitar, histioblast, plazmatik, limfoid, psevdoeozinofil və digər
hüceyrə tipli yeni törəmələrin quşların orqanlarında əmələ gəl
məsi ilə səciyyələnir. Xəstəliyin belə formasında quşların selik
li qişalarının, pipiyin, sırqaların sianozluğu, arıqlama, cücələrin
böyüməsinin ləngiməsi müşahidə edilir. Xəstəlik iti gedişlidir
və 100% ölümlə nəticələnir.
Leykozun hemositoblastoz formasında quşlarda leykemiya,
müxtəlif orqanlarda yetkin olmayan bazofillərin və hemositob-
lastların hiperplaziyası və proliferasiyası qeyd olunur. Lekozun
bu forması çox vaxt mieloblastoz və eritroidli leykozla birlikdə
gedir. Hüceyrə mənşəli infiltrat bazofilli sitoplazma və 1-3
nüvəciyə malik olan iri şişvari nüvədən ibarətdir. Xəstəliyin bu
formasında əsasən qaraciyərin, böyrəklərin və dalağın zədələn-
məsi qeyd edilir. Bu orqanlar böyüyür və üzərində çoxlu miq
darda bozumtul-ağ rəngdə şişlər müşahidə edilir.
203
Dostları ilə paylaş: |