İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov



Yüklə 336 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə56/87
tarix30.12.2017
ölçüsü336 Kb.
#18610
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   87

stəlik  kimi  qeyd  etmişdir.  Ancaq  xəstəliyin  törədicisi  uzun 
müddət  dəqiq  şəkildə  müəyyən  edilməmişdir.  Bu  xəstəliyi  əv ­
vəllər çiçəyin difteriya forması  ilə qarışıq  salmışlar.  Hal-hazırda 
quşların  infeksion riniti dünyanın hər yerində geniş şəkildə yayıl­
mışdır və  təsərrüfatlara böyük  miqdarda  iqtisadi  ziyan yetirir.
X əstəliy in   törəd icisi. 
Əksər tədqiqatçılar əvvəllər xəstəliy­
in törədicisini  virus kimi  qeyd etmiş və hemofil  bakteriyaları  se- 
kundar  infeksiya  törədicisi  kimi  göstərmişlər.  Ancaq  sonradan 
Şelm,  Biç  və  R.S.Polkovnikova  göstərmişlər ki,  quşların  infek­
sion  rinitinin  törədicisi  hemofil  çöp olan  Bact.hemophilus  qalli- 
narumdur.  Hal-hazırda dəqiq şəkildə müəyyən edilmişdir ki,  in­
feksion  rinitin  törədicisi  toyuqlarda  Haemophilus  paraqalli- 
narum,  hind  quşlarında  isə  Bordetella avium-dur.
Bu mikroblar kokkvari, hərəkətsiz, qram mənfi  çöp şəklində 
mikrob  olub, 20% miqdarında quşların qanı  əlavə  edilmiş ƏPA- 
da  yaxşı  boy  verir.  Belə  qida  mühitində  zərif diffuz  boy  verir. 
Kultura  və  nativ  materialdan  hazırlanmış  yaxmaların  mikrosko- 
piyası zamanı onlarda bipolyar boyanma, mikrobların  qarma-qa­
rışıq  düzülməsi,  cavan  kulturalarda  isə  sap  şəklində  görünməsi 
müəyyən  edilmişdir.
Patoloji  materialdan  mikrobu  ayırmaq  çətindir.  Bunu  yalnız 
iti  gedişli  xəstəliyin  əvvəlində  əldə  etmək  mümkündür.  Bu 
məqsədlə  burun  boşluğunun,  gözaltı  sinusun,  konyuktivanın 
yuyuntusundan  istifadə edilir.  Xəstəliyin törədicisinin  3  serotipi 
(A,B,C)  vardır.
Davamlılığı. 
Xəstəliyin  törədicisi  fiziki  amillərin  və  kimyəvi 
dezinfeksiya vasitələrinin təsirinə orta dərəcədə davamlılıq göstərir.
E pizootoloji  m əlum atlar. 
İnfeksion rinitə toyuqlar,  hind quş­
ları,  qirqovullar  və  toyuqlar  dəstəsinə  mənsub  olan  digər  quş 
növləri,  həmçinin  göyərçinlər  həssaslıq  göstərir.  Bəzi  müəllif­
lər qazların  da xəstəliyə  tutulmasını  qeyd  edirlər.
İnfeksion  rinit  bütün  yaş  qrupuna  mənsub  olan  quşlarda
220
müşahidə  edilirsə,  daha çox  yaşlıların  xəstəliyə  tutulması  nəzə­
rə  çarpır.
İnfeksiya  törədicisinin  mənbəyi  xəstə  quşlar olmaqla bunlar 
yuxarı  tənəffüs  yollarının  axıntısı  ilə  və  kal  vasitəsilə  amili  xa­
rici  mühitə  ixrac  edir.
İnfeksiya  törədicisinin  ehtiyat  mənbəyi  xroniki  xəstə  quşlar 
və  yaxud  sağlam  mikrobdaşıyıcılardır.  Müəyyən  edilmişdir  ki, 
sağlamlar xəstəliklərə kontaktda olduqda asanlıqla yoluxur.  Bun­
dan əlavə  xəstəliyin  törədicisi  ilə yoluxmuş yem,  su  və müxtəlif 
avadanlıqlar la xəstəliyin  yayılmasında böyük rola malikdir.
Keyfiyyətsiz  yemlərlə  quşların  yemləndirilməsi,  xüsusilə 
yem  payında  A  vitaminin  az olması  və  quş  binalarında  ammon- 
yak  və  hidrogensulfıdin  konsentrasiyasının  çoxluğu  xəstəliyin 
baş  verməsinə  şərait  yaradır.
P atogen ez. 
Xəstəliyin  törədicisi  orqanizmə  respirator,  ali- 
mentar yolla və konyunktiva vasitəsilə daxil olur.  Amil giriş yo­
lunun  epiteli  hüceyrələrində çoxalır və toxumalarda  iltihab törə­
dir.  Xəstəliyin  patogenezində  yemdə  A  vitaminin  olmaması  və 
ya  azlığı,  həmçinin  quş  binalarında ammonyakın  konsentrasiya- 
sının  çox  olması  böyük  rol oynayır.  A vitaminin çatışmazlığı  za­
manı  konyuktivanın, yeırı borusunun və yuxarı tənəffüs orqanla­
rının  selikli  qişası  epiteli  hüceyrələrinin  buynuzlaşması  baş  ve­
rir.  Selikli  qişalar  quru  və  kövrək  olur.  İnfeksion  rinit  çox  vaxt 
sekundar  bakterial  mikroflora  ilə  mürəkkəbləşir  (pasterellyoz, 
kolibakterioz).
G edişi  və  kliniki  əlam ətləri. 
İnkubasiya  dövrü  2-14  gün 
arasında  davam  edir.  Xəstəliyin  ilk  dövrlərində  quşlarda 
ölgünlük,  suya  tələbatın  güclənməsi  və  asqırma  nəzərə  çarpır. 
Burun  yolundan  əvvəlcə şəffaf axıntı,  sonra  isə bu  qatılaşır,  rən­
gi  tündləşir,  quruyaraq  qartmaqlar əmələ  gətirir.  Qartmaqlar tə­
nəffüs  yollarını  tutduğu  üçün  tənəffüs  çətinləşir,  quş  dimdiyi 
açıq  halda  tənəffüs  edir.  Burun  yolundakı  selikli  kütlədən  azal
221


olmaq  üçün  quş  tez-tez  başını  silkələyir.  Xəstəliyin  6-8-ci 
günləri  quşların  10-40%-də  göz yaşının  ayrılması,  konyunktivit 
qeyd olunur.  Göz qapaqları şişir, onlarda  işıqdan  qorxma baş ve­
rir,  quş  qaranlıq  yerlərə  yığılır.  İrinli  konyunktivitin  baş  verm ə­
si  nəticəsində  göz  qapaqları  bir-birinə  yapışır,  keratit  və  bəzən 
də panoftalmit  inkişaf edir.  Bir,  bəzən  isə  hər iki  göz zədələnir. 
Çox  vaxt  prosesə  gözaltı  cibciklər  tutulur,  burada  kifayət  miq­
darda  serozlu-fıbrinozlu  eksudatın  toplanması  müşahidə  edilir. 
Gözaltı  sinuslar şişir və hər iki  tərəfdə belə prosesin  baş verm ə­
si  zamanı  quşun  başı  bayquş  başına bənzəyir.
Xəstəliyin  törədicisi  yüksək  virulentliyə  malik  olduqda  ilti­
hab prosesi  qırtlağı  da  işğal  edir və belə hal  ətlik  cinsli  quşlarda 
daha çox  müşahidə  edilir.
Pis  yemləmə,  quşların  sıx  yerləşdirilməsi,  binada  nəmliyin 
çox  olması,  ventilyasiya  qurğularının  normal  işləməməsi,  bina­
larda  antisanitariyanın  hökm  sürməsi  xəstəliyin  baş  verməsinə 
və  onun  ağır gedişinə  səbəb  olur.
Xəstəliyin  iti  gedişi  cavanlarda  2-6  gün  gedir  və  müəyyən 
qədər  tələfatla  nəticələnir.  Xəstəliyin  xroniki  gecidi  yaşlı  quş­
larda  qeyd  edilir və  30  gün  və  daha çox  davam  edir.
Patoloji-anatom ik  d əyişilik lər. 
Ölmüş  quş  cəsədləri  arıq­
dır, əsas dəyişiliklər yuxarı tənəffüs yollarında qeyd olunur.  Tə­
nəffüs yolları  qurumuş  kütlə  ilə doludur.  Burun  yollarını  sıxdıq­
da buradan yapışqanlı  selikli  və ya selikli-irinli  kütlə ayrılır.  Bu­
run və gözaltı cibciklərin selikli qişası  şişkin  və htperemiyalıdır. 
Konyunktiva hipermiyalı olmaqla və göz qapaqlarında nöqtə şə­
kilində  qan  sızmalar  nəzərə  çarpır.  Xəstəliyin  xroniki  gedişin­
dən  ölmüş  quşların  3-cü  göz  qapağının  altında  şorvari  kütlə  nə­
zərə çarpır.
Bəzi  hallarda qırtlaq  və traxeyada hiperemiya,  ağciyərin  şiş­
məsi  və  hiperemiyası  qeyd  edilir.
Diaqnoz.  Xəstəliyə diaqnoz qoymaq  üçün  epizootoloji  xüsu­
222
siyyətləri, patoloji-anatomiki dəyişdikləri, kliniki əlamətləri  nə­
zərə alınır,  diaqnozun dəqiqləşdirilməsi  üçün və oxşar xəstəlik­
lərdən  təfriq  etmək  üçün  bakterioloji  müayinələrdən  istifadə 
edilir.  Bakterioloji  müayinə üçün patoloji materialdan yaxma ha­
zırlanaraq  mikroskopiya  edilir  qida  mühitlərinə  əkib  amilin  tə­
miz  kulturası  alınır və  bioloji  sınaqdan  istifadə edilir.
Bioloji  sınaq  2-4  aylıq toyuq  və hind quşlarında qoyulur.  Bu 
məqsədlə burun boşluğu və ya gözaltı cibciklərdəki eksudatdan, 
yaxud  traxeya  və  ağciyərdən  alınmış  xəstəlik  törədicisinin  bul- 
yon  kulturası  ilə  cücələr 0,3-0,5  ml  dozada  intranazal  və  ya  in- 
tratraxeyal  yoluxdurulur.  Yoluxdurmadan  2-8  gün  keçmiş cücə­
lərdə  rinit  və  konyuktivit  müşahidə  edilməsi  amilin  patogenliy- 
ini  göstərir.
T əfriq i  diaq n oz. 
İnfeksion  riniti  çiçəkdən,  infeksion  bron- 
xitdən,  infeksion  larinqotraxeyitdən,  respirator  mikoplazmoz- 
dan,  pasterellyozdan,  Avitaminoz-A-dan,  soyuqlama  nəticəsin­
də  baş  verən  zökəmdən  təfriq  edilməlidir.
Quşların  çiçəyi  infeksion  rinitdən onunla fərqlənir ki,  udlaq, 
qırtlaq  və  ağız  boşluğunda  difteritiki  çöküntünü  çətinliklə  ayır­
maq olur və  yerində  isə qanlı  eroziyalar müşahidə edilir.  Çiçək­
də  bakterioloji  müayinənin  nəticəsi  mənfidir,  çünki  xəstəliyi 
avipoxvirus  cinsli  viruslar törədir.
İnfeksion  bronxit  30  günlüyədək  cücələrdə  qeyd  olunur, 
sürətlə  yayılma  qabiliyyətinə  malikdir.  Burada  əsasən  bronxla- 
rın  iltihabı  baş  verdiyi  halda  infeksion  rinitdə rinit  və  konyukti­
vit qeyd olunur.  Laboratoriya müayinələrinin  nəticəsi  əsas sayı­
lır.
İnfeksion  larinqotraxeyitdə  qırtlaqda  şorvari  kütlədən  ibarət 
olan  tıxac  nəzərə  çarpır.  Bunun  virusu  8-9  günlük  embrionları- 
nın  xoriollantois xarakterik dəyişiliklər törədir.
Respirator  mikoplazmanın  gedişi  xronikidir.  Əsas  dəyişilik­
lər  hava  kisələrində  nəzərə  çarpır.  Laboratoriya  müayinələri
223


Yüklə 336 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   87




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə