İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

əsasında patogen mikoplazmalar aşkar edilir.
Pasterellyozda  bakterioloji  müayinə  əsasında  bipolyar,  qram 
mənfi  boyanmış  və  laboratoriya  təcrübə  heyvanları  üçün  pato­
gen  olan  P.multocida mikrobu  əldə  edilir.
Avitaminoz-A  zamanı  quşların  yem  borusunda  agımtıl-sarı 
rəngdə  xırda düyünlər,  böyrəklərdə  isə  sidik  turşusu duzları  aş­
kar edilir.  Bunda infeksion  xüsusiyyət yoxdur və yem payına vi­
tamin  A  əlavə  etdikdə  xəstə  cücələrdə  sağalma  qeyd  olunur.
Soyuqdəymə  etiologiyalı  zökəmdə  saxlama  şəraiti  yaxşılaş­
dıqda  tez  bir  şəkildə  sağalma  qeyd  olunur.  Burun  boşluğunun 
axıntısı  həmişə  maye  halındadır və gözdə  isə  yüngül  gedişli  se- 
rozlu konyuktivit müşahidə  edilir.
M ü alicə. 
Xəstəliyə  qarşı  sulfanilamid  preparatları,  nitroflı- 
ranlar  və  antibiotiklər  işlədilir.  Hər bir  baş  xəstə  quşa  0,25  mq 
sulfadimezin yemlə  gündə  2  dəfə 4-5  gün  daxilə  verilir.
Xlortetrasiklin  və  oksitetrasiklin  hər  kq  canlı  kütləyə  5-10 
mq  gündə  2  dəfə  5-6  gün  yemlə  daxilə  verilir.  Streptomisin  hər 
kq  canlı  kütləyə  10-12  min.  T.V.  əzələ  içinə  inyeksiya edilir.
Furazolidon quşların yem payına 0,04-0,06%  miqdarında qa­
tılır və  4-6  gün  verilir.
Müalicə vasitələrinin tətbiqi  ilə yanaşı onlarda xlor-skibidar- 
la inqalyasiya aparılması  yaxşı  nəticə verir.  Bunun  üçün  binanın 
hər  m3  həcminə  1  qram  xlorlu  əhəng  və  0,1  ml  skibidar 
götürülür.  Ekspozisiya  10-15  dəqiqədir.
İm m unitet. 
Xəstəliyi  keçirmiş  quşlarda  immunitet  yaranır. 
Hal-hazırda  quşların  vaksinasiyası  üçün  adyuvant  inaktivləşdi- 
rilmiş  vaksindən  istifadə  edilir  ki,  bunun  da  tərkibində  xəstəli­
yin törədicisinin  hər 3  serotipi  mövcuddur.
Vaksinasiya  10-16  həftəlik  quşlarda  3-4  həftəlik  fasilə  ilə  2 
dəfə  aparılır.
Profilaktika  və  m übarizə  tədbirləri. 
Quşlar müvafiq  zoogi- 
giyeniki  şəraitdə saxlanmalı  və yem payında vitaminlər, mineral
224
birləşmələr normada  olmalıdır.  Bina  daxilində  havanın  qaz  tər­
kibi  ciddi  şəkildə  nəzarətdə  olmalı,  xüsusilə  ammonyakın  kon- 
sentrasiyasına  fikir verilməlidir.
Təsərrüfatda  infeksion  rinit  müşahidə  edildikdə  məhtutlaş- 
malar tətbiq  edilir.  Quşlar kliniki  müayinədən  keçirilir,  xəstələr 
müalicə  olunur,  hələlik  olunur,  hələlik  sağlamlar  isə  adyuvant 
inaktivləşdirilmiş  vaksinlə  müvafiq  təlimat  əsasında  peyvənd 
edilir.  İmkan  varsa  quşlar yeni  quş  binalarına keçirilir.
Quş binaları və onun ətraf sahələri, həmçinin m üxtəlif infen- 
tarlar 2-3%-li natrium qələvisi, 2%-li xlorlu əhəng məhlulları  ilə 
dezinfeksiya  edilir.
İnkubasiya üçün yalnız sağlam quşlardan götürülmüş yumur­
talardan  istifadə  edilir.
Təsərrüfatda quşlar yaş qrupları  üzrə  saxlanmalıdır.  Məhtut- 
laşmalar  quşlar  tam  sağaldıqdan  və  yekun  dezinfeksiya  aparıl- 
dıqdan  sonra  götürülür.
Ö rd ək lərin   viruslu  hepatiti
Ördəklərin  viruslu  hepatiti  (Hepatitis  viralis  anoticularum) 
infeksion  kontagioz xəstəlik olub, ümumi  zəiflik,  qaraciyərin  il­
tihabı  və  ilk  günlərdən  tələfatın  baş  verməsi  ilə səciyyələnir.
T arixi  m əlu m a t. 
Ördəklərin  viruslu  hepatiti  ilk  dəfə  1949- 
cu  ildə  ABŞ-da  Levin  və  Fabrikamt tərəfindən  qeyd  edilmişdir. 
Keçmiş  SSRİ-də  xəstəlik  1960-cı  ildə  M.T.Prokovyeva  və 
İ.N.Doroşko tərəfindən  müəyyən  edilmişdir.
X əstəliy in   törəd icisi. 
Xəstəliyin  törədicisi  RNT-li  virus 
olub  pikamoviride  ailəsinin  enterovirus  cinsinə  mənsubdur.  Vi­
rus  m üxtəlif  növ  quşların  embrionlarında  yetişdirilir.  Adətən 
embrionlar yoluxdurmadan  2-6 gün keçmiş tələf olur,  ancaq  bə­
ziləri  normal  inkişaf edir və sağ qalır.  Bundan əlavə virus ördək 
embrionlarının  ilkin  hüceyrə  kulturalarında da yetişdirilir.  Virus
225

---

müxtəlif növ  quşların  eritrositləri  ilə  aqqlyutinasiya  vermir.  Xə­
stəliyi keçirmiş və immun quşların qan serumu virusu neytrallaş­
dırmaq  qabiliyyətinə  malikdir.  Bu  xüsusiyyətdən  istifadə  edə­
rək virusun təyini  üçün  neytrallaşma reaksiyası  tətbiq  olunur.
D avam lılığı. 
Bina  daxilində  xəstəliyin  törədicisi  4  həftə,  2- 
40S  temperaturada  700  günədək  sağ  qalır.  Amil  56°S  tempera­
turda  1  saata, 62°S-də isə 30 dəqiqəyə məhv olur.  Xəstəliyin tö­
rədicisi  natrium  qələvisinin,  karbol  turşusunun  və  formal inin  2- 
3%-li  məhlullarının  təsirindən  qısa müddətdə  inaktivləşir.
Virus  antibiotiklərin,  sulfanilamid preparatlarının və nitrofu- 
ran birləşmələrinin təsirinə  davamlıdır.
E p izootoloji  m əlu m atlar. 
Xəstəliyə  əsasən ördək və qazlar 
həssasdır.  Toyuqlar  dəstəsinin  nümayəndələri  və  laboratoriya 
təcrübə  heyvanları  virusa həssas  deyil.  Viruslu  hepatit üçün  xa­
rakterik  xüsusiyyət  quşlarda  yaşdan  asılı  olaraq  baş  verməsidir. 
Bələki,  ördək  cücələri  1-30  günlükdə  olduqca  həssas  olmasına 
baxmayaraq  yaşlı  ördəklərdə  hətta  böyük  dozaların  təsirindən 
kliniki  xəstəliyi  törətmək mümkün  deyil.
İnfeksiya  törədicisinin  mənbəyi  xəstə  və  xəstəliyi  keçirmiş 
quşlar hesab edilir. Xəstəliyi  keçirmiş ördəklər 300-650 günədək 
virus daşıyan kimi özünü göstərir.  Bunlar virusu əsasən kalla, yu­
murta  ilə  və  burun  yolunun  axıntısı  ilə  xarici  mühitə  ixrac  edir. 
Xəstəlik  törədicisinin  yayılmasında  qeyri-sağlam  təsərrüfatlar­
dan  toplanmış  yumurtaların  inkubasiya  edilməsidir  mühüm  rol 
oynayır.  Viruslu  hepatitin  törədicisi  ilə  yoluxmuş  yumurtaların 
inkubasiyası  zamanı  embrionların  10-50%-ə  qədəri  öz  inkişafla­
rının  müxtəlif dövrlərində  tələf olur.  Təsərrüfat  daxilində  virus 
sağlam  və  xəstə  quşların  bir yerdə  saxlanması  zamanı  geniş  şə­
kildə  yayılır.  Bundan  əlavə  xəstəlik  törədicisinin  yayılmasında 
yem,  su,  döşənək,  xidmət əşyaları  və s.  böyük rol  oynayır.
Təzə  epizootik ocaqda xəstəlik  iti  getməklə qısa  müddət ər­
zində bütün quş qrupunun yoluxmasına səbəb olur.  Sonra  isə in-
226
feksion proses zəifləyərək yarımtı  və xroniki  gedişlə özünü gös­
tərir.  Ördəklərin xəstələnməsi və ölümü 5-10 günlüklərdə mak­
simum  səviyyədə  olur.  Xəstələnmə  80-90%,  letallıq  isə  70- 
80%-dir  yaşlı  ördəklərdə  xəstəlik  latent  formada  və  immunlaş- 
dırıcı  subinfeksiya  halında qeyd  olunur.
P atogen ez. 
Quş  orqanizmində  virus  reproduksiya  etdikdən 
sonra  qan  vasitəsilə  bütün  orqan  və  toxumalara  yayılaraq  septi- 
semiya  törədir.  Qaraciyər  kəskin  şəkildə  zədələnir  və  onun 
baryer  funksiyası  pozulur.  Nəticədə  ördəklərdə  həzm  prosesi 
pozulur və disbakterioz  inkişaf edir.  Onu da göstərmək  lazımdır 
ki,  ölüm  ümumi  intoksikasiya nəticəsində  baş verir.  Viruslu  he- 
patitlə  intoksikasiya  əsasən  qaraciyərin  zədələnməsi  ilə  əlaqə­
dar olaraq  ödün  bağırsağa tökülməsinin  zəifləməsi,  mədəaltı  və 
bağırsaq  vəzlərinin  hasil  etdikləri  fermentlərin  fəallığının  aşağı 
düşməsi,  yağların  parçalanmasının  ləngiməsi  və  bağırsaqların 
peristaltikasının  zəifləməsi  ilə  izah olunur.
G edişi  v ə  k lin iki  əla m ətləri. 
Xəstəliyin  inkubasiya  dövrü 
2-5  gündür.  Xəstəlik  ildırımvari,  iti,  yarım  iti  və  xroniki  gedir. 
Daha  çox  iti  gedişli  viruslu  hepatit  müşahidə  edilir.  Belə  gediş­
də  iştahın  itməsi,  hərəkətsizlik,  sinir  sisteminin  funksiya  po­
zğunluqları  müşahidə edilir.  Sonra konyunktivit inkişaf edir.  Ör­
dəklər  ayaqlarını  aralı  vəziyyətdə  saxlamaqla  yanı  üstə  yıxılır 
və ayaqları  ilə  üzmə  hərəkətləri  edirlər.  Ölümdən  qabaq  başları 
geri  qatlanır,  yəni  pistotonus  vəziyyəti  alır.  Xəstəlik  sürətlə  in­
kişaf edir və  ördəklər bir neçə  saata ölür.  Ördəklərin  bəzilərin­
də xəstəlik  yüngül  getməklə adətən yoluxmadan 72-96 saat keç­
miş  onlarda  ümumi  zəiflik,  iştahsızlıq  və  sinir  sistemi  rozğun- 
luğu əlam ətləri  görünür.  Sonra kliniki  əlam ətlər itir və ördəklər 
sağalır.
Yaşlı  ördəklərdə  xəstəlik  latent  infeksiya halında  gedir.  Bə­
zi  hallarda  onların  gövdəsinin  duruş  vəziyyəti  pozulur  və  pinq-
227

---