Orqanizmin qorunmasında iştirak edən spesifik və qeyri-spe-
sifık daimi və patogen mikrob orqanizmə daxil olduqdan sonra
əmələ gələn faktorlar I saylı cədvəldə göstərilir.
Cədvəl 1. Spesifik və qeyri-spesifık faktorlar /A. A. Konopatkinə görə/
Təsir xassəsinə
Vaxta
..
görə
görə
Qeyi-spesifik
Spesifik
D a i m i f a k t o r l a r
1.
D ə r i n i n v ə s e l ik l i q i ş a l a
r ı n m ü d a f i ə x a s s ə l ə r i
2 .
F a q o s i t a r v ə l i m f o i t s i s t e
m in b a r y e r x a s s ə s i
3 .
N o r m a l m i k r o f l a r ı m n
m ü d a f i ə f u n k s iy a s ı
4 .
H u m o r a l f a k to rla r /liz o s im ,
n o r m a l a n tite llə r , k o m p le -
m e n t, p r o p e rd in v ə s ./
5 .
F iz io lo ji f a k to r la r /ü m u m i
t e m p e r a t u r m ü b a d i l ə p r o
s e s l ə r i n i n m e t a b o l i z m i /
6 .
T o x u m a la r ı n v ə h ü c e y r ə
l ə r in g e n o t i p i k v ə f e n o ti-
p ik r e a k s iy a s ı
P a to g e n m i k r o b o r q a n i z m ə
d a x il o l d u q d a n s o n r a
ə m ə l ə g ə l ə n f a k t o r l a r
1 . İ l t i h a b
2 .
R e a k t i v z ü l a l
3 . i n t e r f e r o n
1 . S p e s i f i k m i k r o f a q l a r
2 .
P l a z m a t i k h ü c e y r ə l ə r
3 .
L i m f o i d h ü c e y r ə l ə r
4 .
İ m m u n c i s i m l ə r
Dəri və selikli qişilar orqanizmin müdafiə örtüyü olmaqla
ümumi rezistendlikdə böyük rol oynayır. Dəri mexaniki müda
fiə ortiiyü olmaqdan başqa bir çox bakterialara bakteriostatik və
hətta baktereosid təsir göstərir. Orqanizmin selikli qişaları da
mexaniki müdafiə xassəsindən başqa bakteriosid xüsusiyyətə
malikdir. Müəyyən edilmişdir ki, selikli qişaların ifrazatında li-
zosim vardır və bu da bir çox mikroblara və xüsusilə kokklara
qarşı yüksək fəallığı ilə səciyyələnir.
Dəri və selikli qişalar orqanizmin təbii baryerləri olduğuna
görə, quşçuluq səhəsində çalışan mütəxəsislər quşların saxlama
22
və yemləməsində elə bir şərait yaratmalıdırlar ki, bu təbii baryer
lərin tamlığı pozulmasın.
Mikrobların quş orqanizminə daxil olması onun burada artıb
çoxalması ilə nəticələnir və bu zaman metobolitlər yaranır ki,
infektin giriş yolunda müxtəlif qoruyucu reaksiyaların yaranma
sına səbəb olur. Nəticədə leykositlərin qan damarından sürətlə
çıxması və iltihab ocağını əhatə etməsi qeyd olunur. Ağ qan
hüceyrələri foqositoz prosesində aktiv şəkildə iştirak edir. Belə
qeyri-spesifık qoruyucu faktor pseudoeozinofıllərin köməkliyi
ilə kənd təsərrüfatı heyvanlarından fərqli olaraq, hətta tronbosit-
lərin vasitəsilə həyata keçirilir. Qan serumunda bakteriostatik və
baktereosit təsirli maddələr daima olmaqla bunlara misal olaraq
lizinləri, lizosimi, komplimenti, properdini və limfokinləri gös
tərmək olar.
Lizinlər-antitellər olmaqla bir sıra növ bakteriyaları və erit-
rositləri lisizə uğradır. Bir çox heyvan və quş növlərinin qan se
rumunda B-lizinlər aşkar edilmişdir və bunlar təbii rezistendlik
faktorlarına aid edilir. Bu trombositlər tərəfindən istehsal olunur
və qrammüsbət mikroorqanizmlərə təsir edir.
Lizosim fermentlər /muramidoza/ qrupuna aid xüsusi maddə
olub orqanizmin m üxtəlif toxumlarında, xüsusilə iltihaba tutul
muş toxumalarda müşahidə edilir. Makro və mikrofaqlar tərə
findən sintez olunur. Lizosim quşların yumurtasında, ağız su
yunda, leykositlərdə və makrofaqlarda müşahidə edilir. Bunla
rın zədələnməsi zamanı lizosim ətraf toxumaya daxil olur. Qa
nın plazmasına bu zədələnməmiş leykositlərdən və makrofak-
lardan da daxil ola bilir. Lizosim qeyri-spesifık rezistentlik fak
torudur, antitel yaranmasına təsir etmir və qanda onun təyin
edilməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Kompliment mürəkkəb çox komponentli sistemdir və 9 kom
ponentdən ibarətdir. /C1-C9/ . Bu mononuklear foqositlər tərə
findən sintez olunur. Kompliment davamsızdır, termolabildir, adi
23
şəraitdə saxladıqda müəyyən vaxtdan sonra parçalanır. Kompli-
ment tək halda zəif qoruyucu xassəyə malikdir, ancaq onun işti
rakı şəraitində spesifik əkscisimlərin, properdinin və başqa anti-
mikrob amillərin təsirini gücləndirir. Quşların qanında kompli-
ment nisbətən azdır, ona görə də bunu uzun müddət müəyyən et
mək mümkün olmamışdır. Son zamanlar aparılan tədqiqatlar nə
ticəsində müəyyən edilmişdir ki, kompliment orqanizmin qorun
masında kompleks yaratma və anafilotoksin əm ələ gətirmək yo
lu ilə allergeni qandan xaric edir. Anafilotoksin komplimentin C3
və C5 subkompanentindən ibarət olub qan damarlarının keçirici-
liyini artırır. Məhz bunun nəticəsində də immun komplekslərinin
və allergenlərin qandan kənarlaşması baş verir.
Properdin /latınca perdo-öldürmək, parçalamaq/ 1954-cü ildə
Pillemer tərəfindən kəşf edilmişdir. Bunun bakterisit təsiri qanda
kompliment və maqnezium ionlarının olması ilə əlaqədardır. Bu
orqanizmdə sistem halında nəzərə çarpır və 3 komponetdən iba
rətdir: 1. Properdin-serum zülalı. 2. Maqnezium ionları və 3.
Kompliment. Properdinin miqdarı qanda azalarkən orqanizmin
ümumi rezistendliyi aşağı düşür. Qan serumuna polisaxaridlərə
aid olan zimozan, inulin və ya immunoqlobulin A əlavə etdikdə
properdin aktivləşir və C-3 proaktivizatoru enzimə çevrilir. Bu isə
öz növbəsində C 3-ü aktivləşdirərək C 3b yaradır. Komplementin
aktivləşməsinin alternativ yolunun mahiyyəti bundan ibarətdir:
Qan serumunun bakterisid aktivliyi mikrobəleyhinə kəskin
xüsusiyyətə malik olub bunun tərkibinə təbii rezistentliyin hu
moral amilləri daxildir. Bunun tərkibində lizosim / qrammüsbət
mikroblara qarşı / və komplement / qarmmənfi mikroblara / qar
şı mövcuddur. Məlumdur ki, orqanizmin müxtəlif orqanlar siste
minin normal mikroflorası mövcuddur. Orqanizmin rezistentliyin-
də normal mikroflora çox böyük rola malikdir. Normal ırıikro-
floranın qoruyucu funkiyası mikroblarda antoqonizm hadisəsinə
əsaslanıbdır.
24
Əgər mikrob dəri və selikli qişaların qoruyucu baryerini ke
çirsə toxumların dərinliyinə sirayət edir və burada iltihab törə
dir. İltihab prosesi müxtəlif qıcıqlandırıcı faktorların təsirindən
yaranan orqanizmin mürəkkəb reaksiyasıdır. İltihabın müdafiə
funksiyası İ.İ.Meçnikovun klassik tədqiqatları əsasında müəy
yən edilmişdir. İltihab nəticəsində orqanizm mikroblardan azad
olur və bununda əsasını faqostoz prosesi təşkil edir.
Faqositoz orqanizmə daxil olmuş patogen, diri və ya ölmüş
mikrobların, həmçinin yabançı hissəciklərinin orqanizm hüceyrə
ləri tərəfindən udulması və hüceyrə daxili enzimlərin köməkliyi
ilə həzm olunmasından ibarətdir. İltihab və faqositoz orqanizmə
daxil olmuş mikrobun tutulması və məhv edilməsini təmin edir.
Müxtəlif hüceyrələr faqositoz aktivliyə malikdir, ancaq daha
çox limfoid-makrofaq sistemi hüceyrələri bu xüsusiyyətə malik
dir. Faqositoza uğramış hüceyrələrin taleyi müxtəlif tərzdə qeyd
olunur. Əgər faqosit hüceyrələri daxilində mikrobların əriməsi
və ölümü baş verirsə bu proses tam faqositoz adlanır. Ancaq bə
zən faqositoz prosesi zamanı mikrobların hamısı tələf olmur, on
ların bir hissəsi öz həyat fəaliyyətlərini saxlayır ki, bu natamam
faqositoz adlanır. Bəzən mikrobların faqosit hüceyələri daxilin
də çoxalması qeyd olunur ki, nəticədə hüceyrələr tələf olur.
Faqostozun aktivliyinə bir çox faktorlar təsir göstərir. Antitellər,
kalsium duzları, xolesterin, yağların oksidləşməsi və parçalanması
törədən maddələr və iltihab prosesi zamanı ayrılmış histamin faqo-
sitozu aktivləşdirilir. Avitaminozlar, asetilxolin və kortikosteroidlə-
rin orqanizmdə miqdarının artması isə bu prosesi zəiflədir.
Orqanizmin genetik yad vasitələrdən qorunmasında əsas ro
lu orqanizmin immun sistemi oynayır. İmmun sistemin tərkibinə
mərkəzi və pariferik orqanlar daxildir. İmmun sistemin mərkəzi
orqanlarına heyvanlarda timus, fabrisiy kisəsi, peyer yığıntıları
və sümük iliyi, periferik orqanlara isə - qan, liınfa düyünləri və
dalaq daxildir. Bu sistemin əsas məhsulu limfositlərdir.
25
Dostları ilə paylaş: |