İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

maması  qeyd  edilir.  Normada  bu 
maddə 
cücənin 
həyatının 
5-7 
günündə  sorulmalıdır,  ancaq  pullo- 
ruz  zamanı  sarı  maddə  yaşıl  rəngdə 
olmaqla  bərk  konsistensiyalı  halda, 
hətta  20-30  günlük  cücələrdə  də 
müşahidə  olunur.  Bağırsaqların  se­
likli  qişasının  kataral  iltihabı  üzərin­
də  çoxlu  miqdarda  qan  sızmaları, 
kloakada ağ rəngdə kal kütləsinin to­
planması, sidik çıxarıcı  kanallarda sidik turşusu duzları  müəyyən 
edilir.  Qaraciyərdə,  ürəkdə  və  ağ  ciyərdə  nekroz  ocaqları  qeyd 
olunur.
Yaşlı  quş  cəzədlərində  əsas  patoloji-anatomik  dəyişdiklər 
yumurtalıqlarda olur.  Beləki,  yumurta  follikulları  iltihabı  olmaq­
la forması, rəngi  və konsistensiyası dəyişir.  Bəzən bunlarda seroz- 
lu-fibrinozlu  peritonit,  dalaq  və  qaraciyərin  böyüməsi,  bunların 
parenximasında  nekroz  ocaqları,  perikard  boşluğunda  serozlu-fi- 
brinozlu  ekssudat,  ürək  əzələsində  və  ağciyərdə  düyünlü  törə­
mələr  nəzərə  çarpır.  Sarılıqlı  peritonit  və  bağırsaq  müsariqələ- 
rində  birləşdirici  toxumanın  kəskin  inkişafı  nəticəsində  bağırsaq 
əyriliklərinin  bir-birinə  bitişməsi  qeyd  olunur.  Xoruzlarda  onla­
rın  toxunduqlarında  iltihab  və nekroz sahələri  aşkar edilir.
D iaqnoz. 
Pulloroza diaqnoz qoymaq  üçün  onun  epizootoloji 
xüsusiyyətləri, kliniki əlamətləri və patoloji-anatomik dəyişdik­
ləri  nəzərə alınır və diaqnozun dəqiqləşdirilməsi  üçün  bakteriyo- 
loji  müayinə  aparılır.  Bu  məqsədlə  5-10  ədəd  təzə  quş  cəsədi 
patoloji-anatomik yarılır,  daxili orqanlarından əşya şüşələri  üzə­
rində ümumi qəbul edilmiş qayda üzrə ləpir-yaxmalar hazırlana­
raq  mikroskopiya  eddir,  eyni  zamanda  patoloji  materialdan 
müxtəlif qida mühitlərinə əkib amilin təmiz kulturası  alınır.  Ay­
rılmış salmonella kulturalarının tipinin təyin edilməsi tipspesifik 
serumlarla əşya şüşəsi  üzərində aqqlyutinasiya reaksiyası  qoyu­
Ş ə k i l   12.  P u l l o r o z l a   x ə s t ə   c ü c ə
256
lur.  Xəstə  yaşlı  quşlarda  pullorozu  müəyyən  etmək  üçün  qan- 
damla  aqqlyutinasiya  reaksiyasından  və  vasitəsiz  hemaqqlyuti- 
nasiya  qan-damla  reaksiyadan  istifadə  edilir.
Bu  reaksiyaların  aparılması  üçün  rəngli  və  eritrositar antigen 
hazırlanmış və rəngli pulloroz antigeni  qan-damla aqqlyutinasiya 
reaksiyasının  və  eritrositar  antigen  isə  vasitəsiz  hemaqqlyutina- 
siya qan-damla  reaksiyasının  qoyulması  üçün tətbiq  olu-nur.
Bu reaksiyaların kütləvi  şəkildə tətbiqi üçün M.A.Artemiçev 
tərəfindən  təklif  edilmiş  isidici-yürgüləyici  qurğudan  istifadə 
edilir.  Qanda  pulloroz  antigeni  olduqda  damlada  xarakterik 
aqqlyutinat  nəzərə  çarpır,  qarışığın  homogen  olması  isə  quşun 
sağlam  olmasını  göstərir.
Eritrositar  antigen  rəngli  antigenə  nisbətən  4-5  dfə  spesifik 
nəticə  verir.  Digər  baytarlıq-sanitariya  tədbirlər  kompleksi  ilə 
birlikdə  bu  reaksiyaların tətbiqi  nəticəsində təsərrüfatlarda quş­
lar arasında  salmonelladaşıyıcılığı  aşağı  salmaq  və  praktiki  ola­
raq  təsərrüfatı  sağlamlaşdırmaq mümkündür.  Reaksiyaların  spe­
sifikliyini  təmin  etmək  üçün  müayinədən  5-7  gün  əvvəl  quşla­
rın yem  payından  artıq  zülalı,  yağları  və  müalicə  vasitələrini  çı­
xarmaq  lazımdır.
Bəzi  ölkələrdə  xəstəliyin  diaqnozu  üçün  allergiya  sınağından 
da  istifadə  edilir.  Allergen  kimi  S.pullorum-qallinarum  mikrobu- 
nun  inaktivləşdirilmiş kulturası  və ya polipeptid-polisaxarid  komp­
leksindən  ibarətdir.  Sınaq dəri  içi  aparılır, həssaslıq və spesifikliyi­
nə görə  qan-damla aqqlyutinasiya reaksiyasından  geri  qalmır.
X əstəliyə görə qeyri-sağlam təsərrüfatlarda bütün quşlar 50- 
55  günlükdə və təkrar olaraq  7 aylıqda yuxarıda qeyd olunan se- 
roleji  reaksiyalar vasitəsilə  yoxlamalıdır.
T ə fr iq i  d iaqnoz. 
Xəstəliyi  kolibakteriozdan,  koksidiozdan, 
aspergillyozdan,  zəhərlənmələrdən  və  hipovitaminozdan  təfriq 
etmək  lazımdır.
Kolibakterioz zamanı daxili orqanların üzərində serozlu-fibri- 
nozlu  çöküntü,  daxili  orqanların  bakterioloji  müayinəsi  zamanı
257

---

E.coli  mikrobu  ayrılır.  Kolibakteriozun  törədicisi  Endo  qida 
mühitində metal  parıltılı  tünd qırmızı rəngdə koloniyalar yaradır.
Koksidioz  3  həftəlikdən  3  aylığa  qədər  quşlarda  müşahidə 
edilir,  kalda  selik  və  qan  nəzərə  çarpır.  Kor  bağırsaq  daxilində 
köpüklü, qanlı  möhtəviyyat müşahidə  edilir.  Kor bağırsaq  selik­
li qişasının qaşıntısmın mikroskopiyası zamanı koksidiyaların şi- 
zantları  və oosistləri  aşkar edilir.
Aspergillyoz  zamanı  quşlarda  tənəffüsün  çətinləşm əsi,  pro­
sesə  ağciyər və  hava kisələrinin  tutulması  və  mikoloji  müayinə 
zamanı Asp.fumiqatus -  göbələyi  aşkar edilir.
Zəhərlənmə  və  hipovitaminozlarda  bakterioloji  müayinənin 
nəticəsi  mənfi  olur.  Simptomatik  müalicə  nəticəsində  quşlarda 
sağalma qeyd  olunur.
M üalicə. 
Xəstəliyə  qarşı  spesifik  müalicə  vasitələri  yoxdur. 
Təsərrüfatda xəstəlik baş verdikdə onun yayılmasının qarşısını al­
maq  məqsədilə xəstələr kəsidir,  şərti  sağlam  quşlara  isə  müalicə 
vasitələri  tətbiq  olunur.  Qoruyucu  məqsədlə  və  xəstəlikdən  baş 
verən  ölümün  azaldılması  üçün  müxtəlif antibiotiklər,  sulfanila- 
mid  preparatları  və nitrofuran birləşmələrindən  istifadə  edilir.
Terramisin  ilk  gündən  cücələrin  yem payına hər kq  yemə 2- 
4  qram  hesabı  ilə  qatıb  10  gün  yemləndirilir,  sonra  3-5  gün  va- 
silə  verdikdən  sonra  müalicə  yenə  həmin  rejimdə  təkrar  edilir. 
Oksitetrasiklin  100  qr  və  neomisin  500  qr  götürüb  1  ton  yemə 
qatılır  3-5  gün  fasilə  ilə  hər  biri  10  gün  davam  edən  müalicəvi 
yemləmə aparılır.
Sulfadimezin  yemdə  0,05-0,1%  konsentrasiyada  quşları  14 
gün  yemləndirib,  2-3  gün  fasilə  verdikdən  sonra  müalicə  kursu 
təkrar  edilir.  Bu  sxemlə  həmin  preparat su  ilə  də  quşlara  verilə 
bilər,  ancaq  bu  zaman  sulfadimezinin  konsentrasiyası  suda  0,1- 
0,2%  təşkil  etməlidir.
Nitrofuran  birləşmələrindən  furazolidon  yemdə  0,04-0,06% 
konsentrasiyası  yaradıldıqdan  sonra  15  gün  fasilədən  sonra  müa­
licə kursu təkrar edilir. Toksiki xüsusiyyəti zəif olan füridin prepa­
258
ratı  hər  kq  canlı  kütləyə  200  mq  hesabı  ilə  yemə  qatıb  10  gün 
müddətində quşlara verilir. Bu preparatın sulfadimezin və polimik- 
sin  M-lə  birlikdə tətbiqi  daha yaxşı  müalicə xüsusiyyətinə  malik­
dir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, nitrofuran preparatları ilə müa­
licə  apardıqda  quşçuluqda  çox  istifadə  olunan  riboflavinin  tətbiqi 
məhtutlaşlırılmalıdır, çünki bu preparatlar bir-birinə antoqonistdir.
İm m u n itet. 
Xəstəliyi keçirmiş quşlarda infeksion immunitet 
yaranır.  Salmonella-Pullrum-qallinarum  quş orqanizmində  uzun 
müddət  yaşayır,  ancaq  orqanizmdə  «parazit-sahib»  müvazinəti 
pozulur.  Bu  müvazinət  stress  faktorların  quş  orqanizminə  təsi­
rindən  onun  rezistentliyinin  aşağı  düşməsi  nəticəsində  pozulur. 
Nəticədə  immunitet  olmur,  orqanizmdə  bakteremiya  prosesi  və 
xəstəliyin  residivi  baş  verir.  Aparılan  tədqiqatlara  baxmayaraq 
bu günə qədər spesifik profilaktika vasitələri əldə edilməmişdir. 
Ancaq  İngiltərədə  diri  və  inaktivləşdirilmiş vaksinlərdən  istifa­
də edilir.
Pulloroza qarşı  diri  vaksinlər xəstəliyin  törədicisinin  R-9  və 
S-9  attenuasiya  olunmuş  ştamlarından  hazırlanmışdır.  Bundan 
əlavə  bir sıra alimlər pulloroz faqın profilaktik effektliliyini  gös­
tərirlər.  Faqın  ilk günlükdən  10 gün ərzində enteral tətbiqi  cücə­
lərin  xəstəliyə  davamlılığını  gücləndirir.
P rofilaktika  v ə   m übarizə  təd b irləri. 
Pulloroza  görə  sağ­
lam  təsərrüfatlarda  ana  toyuqlar  müntəzəm  şəkildə  qan-damla 
aqqlyutinasiya  reaksiyası  və  ya  vasitəsiz  hemaqqlyutinasiya 
qan-damla reaksiyası  ilə bu  xəstəliyə görə yoxlanmalıdır,  cavan 
qrupları  50-55  günlükdə qeyd olunan reaksiyalarla pulloroza gö­
rə  yoxlamaq  lazımdır.  İnkubasiya  ediləcək  yumurtalar  yalnız 
xəstəliyə  görə  sağlam  təsərrüfatlardan  götürülməlidir.  İnkuba­
siya  ediləcək  yumurtalar və  inkubatorlar müntəzəm  olaraq  dez­
infeksiya edilməlidir.  Bu məqsədlə ən çox formaldehid buxarın­
dan  istifadə  edilir.  İnkubatorun  hər  m3  həcminə  30  ml  40%-li 
formalin,  20  qr  kalium-permonqanat  və  30  ml  su  götürülür  və 
bunların  qarışdırılması  ilə  əlaqədar  olaraq  formaldehid  buxarı
259

---