İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

yaranaraq yumurta və  inkubatorları  etibarlı  şəkildə dezinfeksiya 
edir,  cücə  çıxımı  zamanı  dezinfeksiya  süd  turşusu  aerozolu  ilə 
aparılır.
Yumurtaların dezinfeksiya üçün heksaxlorafen  aerozolundan 
da  istifadə  edilir.  Bu  məqsədlə  50  qr heksaxlorafen  1  litr  üçeti- 
lenqlikolda  həll  edilir  və  inkubator  daxilinə  15  mq  dozada 
püskürdülür və  30  dəqiqədən sonra havası  dəyişdirilir.
Xəstəliyin  profilaktikasında  mühüm  cəhətlərdən  biri  inku­
batorlarda  yumurtadan  çıxmış  cücələrin  çox  saxlanmasına  yol 
verilməməsidir.  Ümumiyyətlə cücələr 6  saatdan  gec  olmayaraq 
quşçuluq  təsərrüfatlarına  göndərilməlidir.  Yumurtadan  çıxmış 
cücələr seçilməlidir.  Çəkisi  37  qr-dan  az zəif cücələr məhv edi­
lir.  Yemin  keyfiyyəti  xəstəliyin  profilaktikasında  mühüm  rola 
malikdir.  Cücələr süd  məhsulları  ilə,  asidofılli  quru  preparatlar­
la  ABK,  PABK.  ilə yemləndirilməlidir.
Cücələr  həyatlarının  ilk  günləri  öz  temperaturalarını  tam 
tənzim edə bilmədikləri  üçün normadan artıq  isti və soyuq onlar 
üçün  olduqca  təhlükəlidir.  İlk  günlər  cücələrdə  binanın  tempe- 
raturası quşun bel səviyyəsində 28-29°S olmalı,  sonrakı hər həf­
tədə  2°S  azaldılmalı  və  18°S-yə  çatdıqda  bu  temperatura  sabit 
saxlanmalıdır.
Pulloroza  görə  qeyri-sağlam  təsərrüfatlarda  yaşlı  quşlar yu­
xarıda  qeyd  edilən  seroloji  reaksiyalar  vasitəsilə  həmin  xəstə­
liyə  yoxlanmalı,  xəstələr ət üçün  kəsilməli,  kliniki  xəstə  körpə­
lər  öldürülməli,  yumurtalar  inkubasiya  edilməməli,  quş  binala­
rında cəri  dezinfeksiya  müntəzəm  olaraq  aparılmalıdır.
Pasterellyoz
Pasterellyoz (Pasteurellosis, hemorroji  septisemiya) müxtəlif 
növ  quşların  infeksion  xəstəliyi  olub,  iti  gediş  zamanı  iti  septiki 
proses,  digər gedişlərdə  isə  ayrı-ayrı  orqanların  müxtəlif xarak­
terli  iltihabı  ilə  səciyyələnir.
260
Tarixi  m əlum at. 
Qreyin  məlumatına görə 
XVIII 
əsrin  ikinci 
yarısında Avropa ölkələrində quşlar arasında kəskin ölümlə səciy­
yələnən  xəstəlik qeyd edilmiş və  1878-ci  ildə Zemmer və  1880- 
ci  ildə  Paster bu  xəstəliyin  təmiz kulturasını  almışlar.  Həmin  il­
lərdə  Paster  xəstəliyin  törədicisinin  təmiz  kulturasını  zəiflətmiş 
və  bununla  quşları  peyvənd  etmişdir.  Pasterə  qədər  bu  xəstəlik 
Maye  tərəfindən  quşların  vəbasi  kimi  qeyd  edilmişdir və  Paste- 
rin xidməti  ilə əlaqədar olaraq xəstəliyin törədicisini  Beynəlxalq 
Epizootik  Büro  pasterella,  və  bunlar tərəfindən  törədilən  xəstə­
liyi  isə pasterellyoz adlandırmışdır.  Elmdə uzun müddət pasterel- 
laların  təsnifatında zooloji  prinsip əsas  götürülmüş,  yalnız  1939- 
cu  ildə  Rozenbuş  və  Merqant  pasterellyozun  törədicisinin 
Pasteurella multocida olmasını  dəqiq  şəkildə sübut edilmişdir.
Quşların pasterellyozu müxtəlif növ kənd təsərrüfatı heyvan­
ları  və o cümlədən quşlar arasında geniş yayılmış xəstəliklərdən 
biridir.  Ədəbiyyat  məlumatlarına  istinad  edərək  göstərmək  olar 
ki,  pasterellyoz  quşlar  arasında  dünyanın  bir  çox  ölkələrində 
ləğv edilmiş və ya sporadik halda müşahidə edilir.  Ancaq  tropik 
və  subtropik  qurşaqda  olan  ölkələrdə  müxtəlif  növ  kənd  tə­
sərrüfatı  heyvanlarında  və  o  cümlədən  quşlarda  pasterellyoz 
müşahidə  edilərək  müəyyən  qədər  iqtisadi  ziyanı  səbəb  olur. 
Ölkəmizdə  pasterellyoxun  öyrənilməsində  Ə.Əsgərovun  böyük 
xidmətləri  vardır.
X əstəliyin   törədicisi. 
Pasteurella  multocida  -   xırda,  Qram 
mənfi,  sərbəst  hərəkətə  malik  olmayan,  spor  yaratmayan,  çöp 
şəklində  mikrob  olub,  mikroskopun  görünmüş  sahəsində  tək- 
tək, cüt-cüt və bəzən qısa zəncir halında mikrob düzülüşü müşa­
hidə  edilir.  Anilin  boyalarını  asanlıqla  qəbul  edir.  Metilen  abısı 
və  Romanovski-Himza  üsulu  ilə  boyadıqda  aydın  şəkildə  bio- 
polyarlıq müşahidə edilir. Təzə kulturalarda aydın şəkildə nəzə­
rə  çarpan  kapsula görünür.
Pasterellalar  fakültativ  aerobdur,  optimal  boy  37°S  tempera­
turda pH  7,2-7,4 olan mühitdə qeyd olunur.  Adi  qida mühitlərin­
261

---

də asanlıqla boy verir.  Qida mühitlərinə  qan serumu və ətin fer- 
mentativ  hidrolizi  ilə  əldə  edilmiş  qida  mühitlərində  daha yax­
şı  boy verir.  Maye qida mühitlərində bərabər nisbətdə bulanma, 
bərk  qida  mühitlərində  isə  hamar  (S),  nahamar  (R)  və  mikoid 
(M)  koloniyaları  yaradır.
Pasterellaların 4 seroloji qrupu -  A, B, D və E qrupları mövcud­
dur.  A tip pasterellalar əsasən quşlarda, az halda digər növ kənd 
təsərrüfatı  heyvanlarda,  В  və  E  buynuzlu  heyvanlarda,  D  i  isə 
əksər növ  heyvanlarda pasterellyozu  törədir.  Pasterellar proteo- 
litik və hemolitik xüsusiyyətə malik deyil. Qida mühitlərində in- 
dol  və  hidrogen-sulfıd  törədir.  Saxarolitik  fəaliyyəti  nisbətən 
güclüdür.
Qida mühitlərində nikotinamid, pantotenad və boy maddələ­
rindən  isə  quanin,  ksantin,  qlyutamin,  inozit,  piridoksin,  amino- 
benzoy turşusu, vitamin B12 və s. olduqda boy daha yaxşı alınır.
D avam lılığı. 
Pasteurella  multocidanın  davamlılığı  nisbətən 
səifdir.  Quruma  və  yüksək  temperaturanın  təsirindən  tez  məhv 
olur.  50-60°S  temperaturda  pasterellalar  20  dəqiqəyə,  70-900S- 
də  5-10  dəqiqəyə,  qaynatmada  isə  ani  olaraq  məhv  olur.  Aşağı 
temperaturda  amil  uzun  müddət  yaşayır.  Dondurulmuş  quş  cə­
sədlərində  pasterellalar illərlə,  torpaqda  1  ay,  quş  kalında  2  aya 
qədər sağ  qalır.
Kimyəvi  dezinfeksiya  vasitələrindən  karbol  turşusu,  krezol, 
xlorlu  əhəng və  formalinin  təsirindən  tez  inaktivləşir.
E p izootoloji  m əlum atlar. 
Pasterellyozla  ev  və  vəhşi  quşlar 
xəstələnir.  Xüsusilə  xəstəliyə  qazlar  daha  çox  həssaslıq  göstə­
rir.  Ona  görə  də  bu  quş  növündən  istifadə  etməklə  binanın  yo- 
luxduruculuq qabiliyyəti yoxlanır. Quşlarda digər heyvan növlə­
rindən  fərqli  olaraq  pasterillyoz  epizootiya  halında gedir.
İnfeksiya  törədicisinin  mənbəyi  xəstə  və  xəstəliyi  keçirmiş 
quşlar  olub,  bunlar  bütün  sekret  və  ekskretləri  vasitəsilə  xəstə­
lik törədicisini xarici  mühitə ixrac edir.  Pasterelladaşıyıcılıq  1  il­
dən  artıq  davam  edir.  Pasterellyozun  epizootik  xüsusiyyətlərin­
262
dən biri də onun enzootikliyi və stasionar epizootik ocaqların ol­
masıdır.  Şimal  bölgələrinə nisbətən tropik və subtropik zonalar­
da xəstəlik daha çox müşahidə edilir. Xəstəlik törədicisinin yay­
ılmasında  xəstəlik  törədicisi  ilə  yoluxmuş  quş  binaları,  hava, 
yem,  qulluq  əşyaları  böyük rol oynayır.  Bundan əlavə  quş  bina­
larında  parazitlik  edən  gənələr  də  xəstəlik  törədicisinin  yayıl­
masında  mühüm  əhəmiyyətə  malikdir.  Qeyri-sağlam  quşçuluq 
təsərrüfatlarında  infeksiya  törədicisinin  mənbəyi  və  keçirici  al- 
mili  kimi  sinantrop  gəmiricilərin  də  rolu  qeyd  edilməlidir.  Bir 
çox  fizioloji  faktorlar,  xüsusilə  tükdəyişmə,  intensiv  yumurtla­
ma,  binada zoociciyeniki  faktorlardan  nəmliyin  həddən  artıq  ol­
ması,  alimentar faktorlardan yem payının tərkibində zülal  və vi­
taminlərin  azlığı,  meteroloji  faktorlardan  temperaturun  kəskin 
şəkildə  dəyişməsi,  güclü  külək,  soyuq  yağışlar  və  s.  faktorlar 
quş orqanizminin  ümumi  müqavimət qüvvəsini  aşağı salır.  Bun­
dan  əlavə  infeksiyanın  yayılmasında  bəzi  invazion  xəstəliklər, 
peyvəndlər,  allergiya sınaqları  və  s.  böyük  rol  oynayır.
Yumurtanın  pasterellyozun  epizootiyasında  rolu  haqqında 
müxtəlif fikirlər vardır.  Bir sıra macar alimləri göstərirlər ki,  pas- 
trellyozun  törədicisi  transovarial  yolla  yayılmır.  Ancaq  bunun 
əksi  olan  fikirlər də  söylənir.
Əksər  tədqiqatçılar  göstərirlər  ki,  xəstəliyə  ən  həssas  quş 
qrupu  2-3  aylıq  cücələr və yaşlı  qruplardır.  Ölüm  2-3  aylıqlarda 
bəzən  80%,  yaşlılarda  isə  95-100%  təşkil  edir.  2  aylığa  qədər 
cücələr  yüksək  dərəcədə  davamlılıq  göstərir.  Macar  alimləri 
göstərirlər ki,  sərçə və göyərçinlər -  əgər bunlar xəstə quş  qru­
pu ilə  kontaktda olmadıqda pasterellyadaşıyan  kimi  özlərini  gös­
tərmirlər.  Xəstəlikdə  müəyyən  dərəcədə  mövsümlük  müşahidə 
edilir.
Quşların  pasterellyozunda  xəstələnmə  və  letallıq  faizi  kəs­
kin  şəkildə  dəyişir  ki,  buda  amilin  virulentliyindən,  quş  qrupu­
nun  immunobioloji  vəziyyətindən,  saxlanma  və  yemləmə  şərai­
tindən  və  s.  asılıdır.
263

---