İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

Patogenez. 
Təbii  şəraitdə  xəstəliyin  törədicisi  quş  orqaniz­
minə  respirator  və  alimentar  yolla  daxil  olur,  bəzi  hallarda  isə 
dəri  örtüyü  vasitəsilə  də  daxil  olması  qeyd  edilir.  İnfeksiyanın 
giriş napısında amil  artıb çoxaldıqdan sonra qana və limfaya ke­
çir və  iti  septiki  proses  yaradır.  Xüsusilə  nazik  bağırsaq  şöbəsi­
nin  selikli  qişasında  kəskin  iltihab  baş  verir.  Pasterella  və  onun 
toksininin təsirindən qan damarlarının endotelisinin zədələnm ə- 
ləri, qan damarları divarının kövrəkləşməsi, divarın daxili təzyi­
qə  davam  gətirməməsi  ilə  əlaqədar olaraq  damar ətrafı  sahələ­
rə çoxlu miqdarda qan sızmaları baş verir.  Pasterellaların toksin- 
ləri  quş  orqanizminə  toksiki  təsir göstərir ki,  buda  ölümlə  nəti­
cələnir.  Bundan  əlavə  mikrob  və toksinin  təsirindən ağciyərdə, 
yumurtalıqlarda,  dərialtı  toxumada və  digər orqanlarda  nekroti- 
ki  proseslər  inkişaf edir.  Çox  vaxt  pasterellalar  ayaq  və  qanad 
oynaqlarında,  həmçinin  saqqalda  iltihab  törədir.
Virulentliyi  yüksək  olan  pasterellaların  təsirindən  quşlarda 
iti  septiki  proses,  virulentliyi  zəif olduqda  isə  ayrı-ayrı  orqanla­
rın yerli  iltihabı  baş  verir.
G ed işi  və  kliniki  əla m ətləri. 
Xəstəliyin  inkubasiya  dövrü 
bir  neçə  saatdan  2-3  günə  qədərdir.  Pasterellyoz  quşlarda  ildı- 
rımvari,  iti,  yarımiti  və  xroniki  gedir.
İldırımvari  gediş  əsasən  pasterellyoz  epizootiyasının  əvvə­
lində qeyd olunur.  Quşlar qanadoanını bir neçə dəfə çırpır və son­
ra heç  bir kliniki  əlamət göstərmədən  tələf olur.
Təsərrüfatlarda daha çox xəstəliyin iti  forması müşahidə edi­
lir.  Bu  zaman  quşlar ölgün  olmaqla qanadlarını  aşağı  sallayaraq 
yuxulu  vəziyyət alır, tükləri  pırpızlaşır, başını çox çaxt qanadla­
rının altına qoyur,  yaxud  geriyə qatlanmış olur.  Quşların tempe- 
raturası  440S  və bəzən bundan  da yüksək olur.  Burun yolundan 
və  dimdikdən  köpüklü  axıntı  ayrılır.  Sonra  ishal  başlayır  və  bu 
çox  vaxt  qanlı  olur.  Pipik  və  saqqal  sianozlu,  tənəffüs  çətinləş­
miş  halda  edilir.  Müalicə  aparmadıqda  ölüm  yüksək  olur.
Yarımiti  və xroniki gedişdə tədricən qan azlığı və arıqlıq baş
264
verir.  Bundan  əlavə  oynaqlarda  iltihab,  bəzi  quşlarda  saqqalın 
böyüməsi  və  bərkiməsi,  daha  sonra  isə  abses  və  nekrozu  mey­
dana çıxır.
Bundan  əlavə  quşlarda  rinit,  sinusit,  burun  dəlikləri  ətrafın­
da  və  konyunktivada  selikli-yapışqanlı  eksudatın  yığımı  qeyd 
edilir.  Pasterellyozun xroniki  forması  bir neçə həftə və bəzən bir 
neçə ay davam edir.  Letallıq azdır, ancaq xəstə quşların məhsul­
darlığı  kəskin şəkildə aşağı düşür. Xəstəliyin xroniki forması ilə 
xəstələnmiş quşlar çox vaxt gizli pasterella daşıyan olmaqla epi- 
zootoloji  cəhətdən  təhlükəli  hesab  edilir.
Delaplan və  Xiqqins göstərmişlər ki,  ABŞ-nın bəzi  bölgələ­
rində  tənəffüs  orqanlarının  kəskin zədələnmələri  ilə  özünü  gös­
tərən  pasterellyoz  müşahidə  edilir.  Xüsusilə  yaşlı  quşlarla  ca­
vanların  bir yerdə  saxlanması  zamanı  forma daha  çox  qeyd  olu­
nur.
Bir  çox  tədqiqatçılar xəstəliyin  xroniki  gedişində  xüsusi  bir 
forma  müşahidə  etmiş  saqqalın  kəskin  böyüməsi  nəticəsində 
bunu  «saqqalın  xəstəliyi»  kimi  qeyd  etmişlər.
P a toloji-an atom ik   d əyişiliklər. 
Xəstəliyin  ildırımvari  gedi­
şindən  ölmüş  quş  cəsədlərində  mühüm  patoloji  dəyişiliklər 
görünmür.  Bəzən  perikardda  seroloji  eksudat  və  ürək  əzələsi 
üzərində  qan  sızmaları  aşkar edilir.
İti  gedişindən  ölmüş  quş  cəsədində  dəri  və  dərialtı  toxuma­
da  hemorrojt  diatez,  seroz  qişalarda  çoxlu  miqdarda  qan  sızma­
lar,  qaraciyər və  böyrəkdə degenerativ dəyişiliklər,  dalağın  zəif 
dərəcədə  böyüməsi,  ürək  kisəsi,  köks-qarın  boşluğuna  bəzən 
serozlu,  serozlu-hemmoroji  və  fıbrinozlu  eksudatın  toplanması 
müşahidə  edilir.  Perikard  və  epikardda  çoxlu  miqdarda  qan  sız­
malar,  bağırsaq  və  vəzili  mədədə  hemorroji  iltihab  nəzərə  çar­
pır.  Xəstəliyin  yarımiti  və  xroniki  gedişi  zamanı  ağciyərin  kru- 
poz  iltihabı  müşahidə  edilir.
D iaq n oz. 
Xəstəliyə  diaqnoz  qoymaq  üçün  onun  epizootolo- 
ji  xüsusiyyətləri,  kliniki  əlamətləri  və  patoloji-anatomik  dəyişi-
265

---

ükləri  nəzərə alınır və diaqnozun dəqiqləşdirilməsi  üçün  bakte- 
rioloji  müayinədən  istifadə  edilir.  Bakterioloji  müayinədə  veril­
miş  patoloji  materialdan  yaxma  hazırlanaraq  mikroskopiya  ed i­
lir,  m üxtəlif qida  mühitlərinə  əkilərək  xəstəlik  törədicisinin  tə ­
miz kulturası alınır və ayrılmış mikrob ştamlarının  patogenliyini 
yoxlamaq  üçün  laboratoriya təcrübə heyvanları  üzərində  bioloji 
sınaq  qoyulur.  Xəstəliyin  xroniki  formasında  yaxma  və  ək m ə 
materialı  kimi  nümunələri  parenximatoz orqanlardan  və  xüsusi­
lə  sümük  iliyindən  götürmək  lazımdır.
Quşlarda  pasterelladaşıyıcılığı  müəyyən  etmək  üçün  onlar 
sağ  ikən burun  seliyindən,  öldükdən  sonra  isə tənəffüs orqanla­
rından  müayinə üçün  istifadə edilir.  Patoloji  materialdan  Xottin- 
ger qida  mühitinə əkmələr aparılmalıdır.
Pasterellyozda  immunodiaqnostika  həlledici  əhəm iyyətə 
malik  deyil.  Ayrılmış  mikrobların  kapsula  antigeninə  görə  tipi- 
zasiyası  üçün vasitəsiz hemaqqlyutinasiya reaksiyasından  istifa­
də  edilir.  Bu  məqsədlə  pasterellaları  zənginləşdirilmiş  bərk  qi­
da  mühitlərində  yetişdirib,  24  saatdan  sonra  yuyur  və  kapsul 
fraksiyasını  ayırmaq  üçün  sentrifuqadan  keçirir  və  bunu  eritro- 
sitlər  üzərində  adsorbsiya  edirlər.  Eritrositlərin  adsorbsiyaedici 
qabiliyyətini  yüksəltmək  üçün  onu  əvvəlcə  tanınləşdırır  və  ya 
fonnalinləşdirirlər.  Reaksiya  adi  metodika  əsasında  pleksiqlas 
lövhələr üzərində qoyulur.
T əfriq i  diaqnoz. 
Pasterellyozu nyukasl  xəstəliyi  və spiroxe- 
tozdan  təfriq  etmək  lazımdır.
Nyukasl  xəstəliyi  toyuqlar  dəstəsinə  mənsub  olan  quşlarda 
gedir,  sinir  sistemi  pozğunluğu  əlamətləri  və  ifliclər  xəstəlik 
üçün  xarakterikdirö patoloji  materialın  laboratoriya  müayinələri 
əsasında yoxlanması  zamanı  nyukasl  xəstəliyinə  paramiksoviri- 
de  ailəsinin  paramiksovirus  cinsi  ayırd  edildiyi  halda,  pasterel­
lyozda -   Rasteurella  multocida  ayrılır.
Spiroxetoz zamanı  quşlarda kəskin  enterit, mərkəzi  sinir sis­
266
teminin  kəskin  zədələnmələri, qanda spiroxetləri  görməklə diaq­
noz dəqiqləşdirilir.
M üalicə. 
Pasterellyozla xəstə quşlar müalicə edilmir, onlar çıx­
daş edilir.  Qoruyucu  məqsədlə antibiotik  və sulfanilamid preparat­
larında  istifadə  edilir.  Terramisin  hər kq  canlı  kütləyə 20 mq  hesa­
bı  ilə  götürülərək  2%-li  məhlul  əzələ  içinə  3-4  gün  gündə  1  dəfə 
inyeksiya edilməlidir. Tetrasiklin peroral hər kq canlı kütləyə 20-25 
mq 3-4 gün gündə  1  dəfə, xlortetrasiklin hər kq canlı kütləyə 50 mq 
gündə  1 -2 dəfə 3-4 gün, biovit-40 500-1000 mq, biovit-8- - 250-500 
mq yemlə 3-5  gün gündə 2 dəfə daxilə veilməlidir.
Sulfadimezin  hər kq  canlı  kütləyə  0,1  qram  yemlə  3-4  gün, 
norsulfazol  isə  1  qram -  4-5  gün  verilməlidir.
Polimiksin-M  100 min.  T.V.  və sulfapiridazin 0,3  qr hər başa 
yemlə  5  gün  gündə  2  dəfə quşlara verilməsi  yaxşı  nəticə  verir.
Son  zamanla  quşların  pasterellyozunun  müalicəsi  üçün  tez 
təsir  göstərən  antibiotiklərdən  istifadə  edilir.  Belə  preparatlar 
fərdi  qaydada  inyeksiyalar  halında,  yaxud  qaıp  şəklində  su  ilə 
verilir.  Bu  m əqsədlə  quşçuluqda  amoksisilün,  flyumekvin  və 
donsisiklin  tətbiq  edilir və xəstəliyin  bütün gedişlərində yüksək 
səmərəliliyi  ilə  özünü göstərir.
İm m u n itet. 
Belə güman edilir ki,  immunitetin yaranmasında 
əsas  rolu  К  və  O-antigenlər oynayır.  Xəstəliyi  keçirmiş  və  vak- 
sinasiya edilmiş quşlarda qeyri-steril  immunitet yaranır.  Ona gö­
rə də  quşlar pasterella daşıyıcılarına çevrilir.
Xəstəliyin  keçirmiş  quşların  qan  serumu  pasterellaların  ho- 
moloji  və  heteroloji  ştamları  ilə aqqlyutinasiya verir.  İmmun  se- 
rumların  müdafiyəedici  fəallığı  xəstəliyi  törədən  pasterella  tip­
lərinə  qarşı  olur.
Pastercllyozun  spesifik  profilaktikası  üçün  avirulent  və  zəif 
firulentli  ştamlardan  hazırlanmış  quru  diri  vaksinlə  və  inaktiv- 
ləşdirilmiş  emulsin  vaksinlərdən  istifadə  edilir.  Diri  vaksinlərlə 
toyuqları,  qazları  və  ördəkləri  qeyri-sağlam  və  təhlükə  altında
267

---