olan 2%-li formaldehid məhlulunda 40-45°S temperaturda 1,5
saat saxlamaqla zərərsizləşdirilir.
Yumurtalar formaldehid buxarları ilə yaxud kalium-hipoxlo-
rid və ya hidrogen-peroksidlə zərərsizləşdirilir. Yem qalıqları
və peyin biotermiki zərərsizləşdirmədə 20-23 günə listeriozun
törədicisindən azad olur.
Xəstəlikdən kəsilmiş quşların daxili orqanları utilləşdirilir,
özü isə 2 saat bişirildikdən sona realizasiya olunur. Quşların kə
simi və cəmdəklərin yarılması zamanı işçilər öz şəxsi təhlükə
sizliyini qorumalıqdırlar.
Listeroiz qeyd olunmuş təsərrüfat qeyri-sağlam hesab edilir,
quş və quş məhsullarının kənara çıxarılması və ya daxil edilmə
si qadağan edilir, vaxtaşırı deratizasiya aparılır.
Axırıncı xəstə quşun aşkar edilməsindən 2 ay keçmiş və ye
kun dezinfeksiya aparıldıqdan sonra təsərrüfat listerioza görə
sağlam hesab edilir.
N ekro bakterioz
Nekrobakterioz (Nekrobakteriosis) infeksion xəstəlik olub
dərinin, selikli qişaların və bəzən parenximatoz orqanların irin-
li-nekrotiki iltihabı ilə səciyyələnir.
T arixi m əlu m at.
Xəstəlik dünyanın bütün qitələrində müşa
hidə edilir. Nekrobakteriozun törədicisi ilk dəfə 1881-ci ildə
R.Kox tərəfindən qeyd edilmiş və 1884-cü ildəLoffler tərəfin
dən onun xüsusiyyətləri ətraflı şəkildə öyrənilmişdir. Xəstəlik
törədicisinin təmiz kulturası 1890-cı ildə Banq və 1891-ci ildə
Şmorl tərəfindən alınmışdır. Uzun illər boyu xəstəliyin törədi
cisi olan Bact. Necrophorumu ikinci infeksiya törədicisi kimi he
sab etmişlər. Yalnız 1932-ci ildə rus alimi A.Q.Revnivıx ekspe
rimental yolla nekroz çöpünün nekrobakteriozun törədicisi ol
masını sübut etmişdir.
X əstəliy in tö rəd icisi.
Bacterium necrophorum kəskin poli-
276
morfdur. Təzə mikrob kulturası və nekrotik fokuslardan hazır
lanmış yaxmaların mikroskopiyası zamanı amil çöp və ya uzun
sap şəklində görünür. Bəzi saplarda sapvari və ya kolbavari ge
nişlənm ələr qeyd olunur. Köhnə kulturalardan hazırlanmış yax
malarda xəstəliyin törədicisi qısa çöplər şəklində görünür. Belə
preparatlarda amilin bəzən kokvari forması da qeyd olunur. Xəs
təliyin törədicisi sərbəst hərəkətə malik deyil, spor və kapsula
yaratomır. Anil in boyalarının spirt və suda məhlullarında qeyri-
bərabər boyanma müşahidə edilir, Qramla mənfi boyanır. Silya
boyası, Leffler abısı, Romanovski-Himza və Muromsev boyama
üsulu ilə yaxşı boyanır.
Bact. Necrophorum obliqat anaerobdur. Onun laboratoriya
şəraitində yetişdirilməsi üçün Kitt-Tarossi mühiti, Marten bul-
yonu, Xottinger qaraciyər bulyonu, serumlu və qlükozalı qanlı
aqar və yarım maye aqardan istifadə edilir. Kitt-Tarossi mühiti
nə 10-20% miqdarında qaramal serumu və 0,2-0,5% qlükoza
əlavə etdikdə mikrob daha yaxşı boy verir və qaz əm ələ gətir
mə intensiv xarakter alır. Mikrobun yetişdirilməsi 36-38°S tem
peratura və qida mühitlərinin pH-ı 7,4-7,6 olmalıdır. Kitt-Taros
si qida mühitində 24-48 saatdan sonra bulanma və qaraciyər kə
sikləri üzərində pambıqvari çöküntü yaradır. 5-8 gündən sonra
mühitin şəffaflaşması nəzərə çarpır. Serumlu aqarda ağ rəngdə
koloniyalar verir, qanlı və qlükozalı aqarda yastı rəngsiz və ya
açıq boz rəngdə kloniyalar hamar bəzən isə dalqavari çıxıntıları
malik olan koloniyalar yaradır.
Nekrobakteriozun törədicisi hemotoksin yaradır ki, bu da
müxtəlif növ kənd təsərrüfatı heyvanları və quşların eritrositlə-
rini lizisə uğradır. Hemotoksin əsasən 0,5% qlükoza, natrium-
fosfat və az miqdarda qan əlavə edilmiş ƏPB-da yaxşı istehsal
olunur və termolabildir.
Ekzotoksin əsasən maye qida mühitlərində yaranır və buna
0,3% formalin əlavə etdikdə anatoksinə çevrilir. Endotoksin mik
rob hüceyrəsinin parçalanması zamanı ayrılır və güclü nekroz
277
yaratma xüsusiyyətinə malikdir.
D avam lılığı.
Nekrobakteriozun törədicisi peyində 50 gün,
torpaqda 3 aya qədər sağ qalır. Günəş şüalarının təsirindən 12 sa
ata inaktivləşir. 65°S temperaturda amil 15 dəqiqəyə, 70°S tem
peraturda 10 dəqiqəyə və qaynamada isə ani olaraq məhv olur.
5%-li natrium qələvəsi, 2,5%-li kreolin, 2%-li karbol turşu
su, 2,5%-li fonnaldehid məhlullarının təsirindən nekrobakterio
zun törədicisi 10-30 dəqiqəyə inaktivləşir.
E p izootoloji m əlum atlar.
Nekrobakterioz yara infeksiyası
halında özünü göstərir. Xəstəlik toyuqlar dəstəsinə mənsub olan
quşlarda daha çox müşahidə edilir. Laboratoriya təcrübə h ey
vanlarından ada dovşanları və ağ siçanlar həssasdır.
İnfeksiya törədicisinin mənbəyi xəstə və xəstəliyi keçinniş
quşlar hesab edilir. Bunlar xəstəliyin törədicisini əsasən kalla və
zədə sahəsindən qopub tökülən ölmüş toxuma hissəcikləri ilə
xarici mühitə yayır. Quşlarda yoluxma travma sahəsinə am ilin
düşməsi nəticəsində baş verir. Xəstəliyin yayılması və gedişinə
quşçuluq təsərrüfatlarının sanitariya vəziyyəti, quş orqanizmi
nin rezistentlik dərəcəsi güclü təsir göstərir. Xəstə gövşəyən
heyvanlarla quşların bir yerdə saxlanması zamanı quşların yo
luxması asanlıqla nəzərə çarpır. Xəstəlik törədicisinin yayılma
sında bir çox gəmiricilər və həşəratlar böyük rol oynayır.
Zədə sahəsində nekrotiki ocağın yaranması həm mikrobun,
həm də onların toksinlərinin təsirindən baş verir. Xəstə quşlar
da letallıq 75-80%-dir.
Patogenez.
Yoluxma əsasən dəri və selikli qişaların travma
sahəsinə amilin düşməsi nəticəsində baş verir. M üxtəlif təsirlər
dən yaranmış travma sahələrində qanın bu sahəyə daxil olması
qan damarlarının zədələnməsi ilə əlaqədar olaraq çətinləşdiyi
üçün burada anaerob şərait yaranır, nəticədə Bact. Necrophorum
artıb çoxalması üçün əlverişli şərait meydana çıxır.
Travma sahəsində əvvəlcə xırda yara müşahidə edilir, sonra
prosesə ətraf sahələrin toxumaları da tutulur, qan damarlarının
278
divarları zədələnir, kifayət qədər fibrin kütləsi və zülal damar
ətrafı sahəyə yığılır, qan damarlarında ölü toxuma hissəciklərin
dən ibarət olan tromb yaranır. Nəticədə iltihab sahəsində
müxtəlif toxumaların nekrozu meydana çıxır. İlkin nekrotiki ocaq
sahəsindən bəzən nekrotiki kütlə tromb halında qan damarlarına
düşərək qan vasitəsilə daxili orqanlara gətirilir və onların da ne
krotiki iltihablarına səbəb olur. Nəticədə quşlarda ağciyə-rin,
qaraciyərin, mədə-bağırsaq sisteminin funksiya pozğunluqları
inkişaf edir. Proses bəzən qarışıq infeksiya halında da mürək
kəbləşir ki, burada da stafılokokkların, streptokokkların və ana
erob mikroorqanizmlərin rolu xüsusi olaraq qeyd edilməlidir.
Belə hallarda xəstəlik ağır getməklə quşlarda yüksək faizdə tə
ləfat qeyd olunur. Xoş xassəli gedişdə ilkin nekrotiki ocaq kap
sula içərisinə alınaraq tədricən sağalmanın getməsi müşahidə
edilir.
G ed işi və kliniki əlam ətləri.
Xəstəliyin inkubasiya dövrü
bir neçə gündür. Nekrobakterioz görpələrdə iti, yaşlılarda isə
yarmiti və xroniki gedir. Xəstəliyin selikli qişalar formasında
ağız boşluğunda, dilin kökündə və udlaqda nekrotiki çöküntülər
müşahidə edilir. Xəstə quşlarda iştahın itməsi, hərəkətin çətin-
ləşməsi, ümumi zəiflik qeyd olunur. Quşların boyun və çənəal-
tı sahəsi şişir, udma aktı pozulur, buda quşlarda kəskin arıqlama
və ölümə səbəb olur. Xəstəliyin dəri formasında quşların ətraf
larının pəncə hissəsində nekrotiki iltihab nəzərə çarpır. Proses
dəridən dərialtı toxumaya, oynaqların bağ aparatına və sümük
üstlüyünə keçdiyi üçün onlarda axsama, hərəkətin çətinləşməsi
qeyd olunur.
Xəstəliyin daxili orqanlar formasında tənəffüsün çətinləş-
məsi, burun yolundan serozlu-irinli kütlənin ayrılması, qaraciyə
rin nekrotiki iltihabı ilə əlaqədar olaraq həzm prosesinin pozul
ması və kütləvi tələfat baş verir.
P a to lo ji-a n a to m ik d ə y işd ik lə r .
X əstə və xəstəlikdən
ölmüş quşlarda patoloji-anatomik yarma zamanı dilin kökündə,
279
Dostları ilə paylaş: |