İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov



Yüklə 336 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə79/87
tarix30.12.2017
ölçüsü336 Kb.
#18610
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   87

zəifqələvi  mühit  və  18-380S  temperatura  hesab  edilir.  Turş 
mühitli  yemlərdə,  5-10%  xörək  duzu  olan  mühitlərdə,  nitritlər, 
yağ turşuları  və  antibiotiklər olan  şəraitdə amil  çoxalır.
Botulinus  toksini  ən  güclü  zəhərdir.  Törədicinin  A  tipinin 
bulyon  kulturasının  fıltratının  1/10000000  ml  dozası  hind  donu­
zunu  öldürür,  1  qram  toksin  60  mlrd,  ağ  siçanı  öldürmək  qabi­
liyyətinə  malikdir  ki,  bu  qədər  ağ  siçanların  canlı  kütləsi  1200 
min  tondur.  Bir  unisiya  (28,3  qram  toksin)  24  min  qaramalı 
öldürür.  3500  siçanlar  üçün  letal  doza  insan  üçün  ölüm  dozası 
hesab  edilir.
D avam lılığı. 
Cl.botulinum  yüksək  temperatura  təsirinə  ol­
duqca davamlıdır.  100°S temperatura amili  yalnız 5  saatdan son­
ra,  105"S 2  saatdan sonra,  120°S  isə  10 dəqiqədən sonra öldürür.
Mədə şirəsi və həzm traktı enzimləri  toksinə təsir göstərmir. 
Qamma və ultrabənövşəyi şüaların birlikdə təsiri yaxşı zərərsiz- 
ləşdirici  təsirə malikdir.
Botulinus toksini  maye mühitlərdə qaynamaya  15-20 dəqiqə 
davam gətirir.  M üxtəlif bərk kütləri  ərzaq  məhsullarında botuli­
nus  toksikini  parçalamaq  üçün azı  2  saat qaynadılmalıdır.
E p izootoloji  m əlum atlar. 
Xəstəliyin törədicisi  təbiətdə ge­
niş  yayılmışdır.  Bunu  əksər xarici  mühit obyektlərində  müşahi­
də etmək olar.  Spontan xəstəliyi əksər növ kənd təsərrüfatı  hey­
vanları  və  quşlar  keçirir.  Quşlardan  toyuqlar,  ördəklər,  qazlar, 
hind  quşları,  qağayılar,  göyərçinlər  və  başqaları  daha  çox  həs­
saslıq  göstərir.
Quşlarda botulizmi  xəstəliyin törədicisinin C bəzən  isə A və 
В  tipləri  törədir.  Cl.botulinum  təbiətdə  geniş  şəkildə  yayılmaq­
la  onu  torpaqda,  m üxtəlif bitkilərdə,  tərəvəzdə,  meyvədə,  hey­
van  və quş peyinində, çürüyən cəsədlərdə,  milçək sürfələrində, 
müxtəlif dəniz və şirin  su hövzələrindəki  balıqların  və digər hid- 
robiontların  bağırsaq  möhtəviyyatı  və  toxumalarında,  quşlarda, 
heyvanlarda  aşkar etmək  mümkündür.
Müəyyən  temperatura,  nəmlik,  mühitin  pH-ı  və  anaerobioz 
şəraitdə  saxlanan  yemlərdə  botulizmin  törədicisi  çoxlır  və  tok-
312
sin hasil edir.  Quşlar belə yemlərlə yemləndirildikdə yoluxur və 
xəstəlik  baş  verir.  Kütləvi  zəhərlənmələr  ilin  isti  fəsillərində 
daha  çox  qeyd  edilir.  Onu  da  qeyd  etmək  lazımdır ki,  yemlərdə 
botulinus toksini  yalnız müəyyən  sahələrdə olur və belə  yemlər 
xarici  görkəminə görə  digər yemlərdən  fərqlənmir.
Məlum  olmuşdur ki,  quşların  botulinus  toksini  ilə  zəhərlən­
məsi  bütün  həzm  orqanları  boyunca  baş  verir.  Bundan  əlavə 
amilin  travma  sahəsində  çoxalması  və  toksin  yaratması  aşkar 
edilmişdir.  Həşəraiların  bütün  inkişaf mərhələlərində  özlərində 
toksin  və  amilin  vegetativ  və spor formalarını  saxlayır.  Həm  də 
diri  və  ölmüş  həşəratlarda  toksinin  aktivliyi  tədricən  zəifləyir 
və müəyyən  şəraitdə ölmüş həşəratlarda toksinin əm ələ gəlmə­
si  də  qeyd  olunur.
Quşlarda  xəstəlik  intoksikasiya  halında  bəzən  isə  toksikoin- 
feksiya  kimi  özünü  göstərir.
P atogenez. 
Yemlə orqanizmə daxil olmuş toksin nazik bağır­
saq  şöbəsinin  divarindan  qana  sorulur  və  qısa  müddət  ərzində 
orqanların  əksəriyyətində  qeyd  olunur.  1  saat  keçmiş  toksinin 
konsentrasiyası  bu  orqanlarda azalır,  ancaq  böyrəklərdə və əzə­
lələrdə  isə  çoxalır.  Botulinus toksininin reseptorları  güclü şəkil­
də  qıcıqlandırıması  ilə əlaqədar olaraq  baş beyində funksiya poz­
ğunluqları  baş  verir,  sinir  hüceyrələri  həddən  artıq  qıcıqlandığı 
üçün  fəaliyyətdən  düşür və  məhv  olur.
Uzunsov beyində müxtəlif mərkəzlərin zədələnməsi  nəticə­
sində  əzələlərin,  udlağın,  dilin  və  alt  çənənin  iflici  baş  verir. 
Toksin  periferik  sinir sisteminə  təsir edir,  asetilxolinin  ayrılma­
sını  ləngidir,  nəticədə  sinir-əzələ  əlaqələri  pozulur.  Bu  isə  öz 
növbəsində gövdə əzələlərinin, tonusunun aşağı düşməsinə, hə­
rəkətin  pozulmasına,  tənəffüs  və  ürək  əzələlərinin  iflicinə,  as- 
fiksiyaya  və  ölümün  baş  verməsinə  səbəb olur.
G edişi  v ə  kliniki  əla m ətləri. 
Xəstəliyin  inkubasiya  dövrü 
bir neçə saatdan bir neçə günə qədərdir. Xəstə quş ölgündür, çə­
tinliklə  hərəkət  edir  və  hərəkət  müvazinəti  pozulur,  daha  çox 
oturur,  qanadları  sallanır,  iştah  itir,  ağızda  seliyin  toplanması,
313


gözün  yarıörtülü olması  nəzərə  çarpır.
Boyunda  S-vari  əyilmə və başın çiyinə  doğru qatlanması, di­
lin  yarı  açılmış  dimdikdən  xaricə  çıxması,  həzm  orqanlarının 
funksiya  pozğunluqları,  temperaturun  normada  və  normadan 
aşağı olması  müşahidə edilir. Xəstəliyin sonunda quş qarın və ya 
yanı  üstə  olmaqla  ayaq  və  qanad  əzələlərinin  iflici  nəticəsində 
hərəkət müafizənitinin pozulması, ördək və qazlarda suyun üzə­
rində  olmasına baxmayaraq üzmə  hərəkəti  edə bilmir,  başını  su­
dan  yuxarı  tutur  və  su  içə  bilmir.  Qıcıqlara  həssaslıq  itmir,  göz 
bəbəyi genişlənmiş halda nəzərə çarpır. Qaz və ördəklərdə ölüm 
qəflətən suyun  üzərində, digər quş növlərində  koma nəticəsində 
baş verir.  Toyuqlarda və qırqovullarda tük və  lələklərin  follikul- 
larda zəif təsbiti  nəticəsində onların  tökülməsi  qeyd olunur.
P atoloji-anatom ik  d əyişilik lər. 
Kəskin  intoksikasiyalar za­
manı  patoloji-anatomik  dəyişiliklər  xarakterik  olmur.  Xəstəlik 
2-3  gün  davam  edirsə  cəsədlər  yarıldıqda  bağırsaqların  selikli 
qişasının  kataral  iltihabı,  vəzili  mədənin  hemorroji  iltihabı  və 
şişməsi, qırtlaq  və traxeyanın başlanğıcında yemlə qarışıq  selik­
li  kütlə  görünür.  Qaraciyərin,  dalağın  və  böyrəklərin  doluqanlı 
olması  qeyd  olunur.  Baş  beyində  şişkinlik  və  üzərində  çoxlu 
miqdarda qan  sızmalar nəzərə çarpır.
Diaqnoz. 
Xəstəliyə diaqnoz qoymaq üçün kompleks diaqnos­
tika  üsulundan  istifadə edilir.  Laboratoriya  müayinələrinin  nəti­
cəsi  əas  sayılır.
Baytarlıq  laboratoriyasına şübhəli  yem  və  ölmüş  quş  cəsəd­
ləri  göndərilir.  Bakterioloji  müayinə  aparmaq  üçün  qaraciyər­
dən,  dalaqdan,  çinədan  və  bağırsaq  möhtəviyyatından  suspen- 
ziya  hazırlanır,  tənzifdən  süzüldükdən  sonra  Kitt-Tarossi  və  ya 
Liber beyin  qida  mühitinə  əkilir.  Hər bir nümunə  iki  qabda əki­
lir.  Biri  əkildikdən  sonra  80°S  temperaturda  20  dəqiqə  ərzində 
isidilir,  digəri  isə  olduğu  kimi  saxlanır.  Sonra  hər  iki  nümunə 
termostatda 37°S temperaturda yetişdirilir.  Eyni zamanda ümumi 
qayda üzrə  mikroskopiya  edilir.
Bioloji  sınaq  qoymaq  üçün  ağ  siçan  və  ya  hind  donuzlarını
314
isidilməmiş  suspenziya  ilə  dərialtı  və  ya  qarın  boşluğuna  0,5-1 
ml  dozada  yoluxdurulma  aparılır.  Laboratoriya təcrübə  heyvan­
larının  ölməsi  patoloji  materialda  toksinin  olmasını  göstərir. 
Toksinin  tipini  təyin  etmək üçün  homoloji  antitoksik  serumlarla 
neytrallaşma  reaksiyası  qoyulur.
T əfriq i  diaqnoz. 
Xəstəliyi  nyukasl  xəstəliyi  və  Marek  xəs­
təliyindən  təfriq  etmək  lazımdır.
Nyukasl xəstəliyi toyuqlar dəstəsinə mənsub olan quşlar ara­
sında  müşahidə  edilməklə  həzm  və  tənəffüs  orqanlarının  funk­
siya  pozğunluqları  və  mərkəzi  sinir  sisteminin  zədələnmələri 
ilə  səciyyələnir.  Bakterioloji  müayinənin  nəticəsi  mənfidir, 
çünki  xəstəliyi  paramiksoviridə  ailəsinə  mənsub  olan  viruslar 
törədir.
Marek  xəstəliyi  zamanı  parenximatoz  orqanlarda  neoplastik 
törəm ələr və  periferik  sinir sisteminin zədələnm ələrinə məxsus 
olan  əlam ətlər  qeyd  olunur.  Bakterioloji  müayinənin  nəticəçsi 
mənfidir, çünki xəstəliyi herpesviruslar ailəsinə mənsub olan vi­
ruslar törədir.
M ü a licə. 
Səmərəli  müalicə  vasitəsi  yoxdur.  Həzm  traktını 
toksiki  məhsullardan azad etmək üçün quşlara yemlə birlikdə iş­
ləmə  vasitələri  vermək  lazımdır.  Xəstəliyin  ilk dövrlərində  bo- 
tulinus əleyhinə  «C» tip  serumunun yaxşı  nəticə verməsi  göstə­
rir.  Xəstə  quşlar soyuq  və  qaranlıq  binalarda  saxlanmalıdır.
İm m unitet. 
Xəstəliyi  keçirmiş  heyvan  və  quşlarda  antitok­
sik  immunitet yaranır.  Quşların  botulizminə  qarşı  səmərəli  vak- 
sin  hazırlanmamışdır.  Antitoksik  serum  6-7  gün  ərzində  profi­
laktiki  təsirə  malikdir.
P rofilaktika  və  m übarizə  təd b irləri. 
Yemlərin  işlənib  ha­
zırlanması  və saxlanması  zamanı  onların  tərkibinə torpağın,  xır­
da  hqyvan  cəsədlərinin,  xüsusilə  gəmirici  və  həşəratların 
düşməsinə  qarşı  diqqət  yetirilməlidir.  Nəmli,  kifli  və  xarab  ol­
muş  yemlər  quşlara  verilməməlidir.  Heyvan  mənşəli  məhsullar 
yalnız 2 saat müddətində bişirildikdən sonra istifadə edilməlidir. 
Quşların  yoluxmaması  üçün  onların  gəzinti  yerləri  müntəzəm
315


Yüklə 336 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   87




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə