İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

xırda  nekroz  ocaqları,  böyrəklərin  şişkinliyi  və  boz  rəngdə  ol­
ması  nəzərə çarpır.
Omitozun  xroniki  formasından  ölmüş  quşlarda  yalnız  selikli 
və  serozlu  qişaların  anemiyası  müşahidə  edilir.
Histoloji  müayinə  zamanı  parenximatoz  orqanların  retikul- 
yar stromasının proliferasiyası,  qaraciyərin  kupfer hüceyrələrin­
də  və  mononuklear  hüceyrələrdə  törədicinin  elementar  cisim- 
cikləri  müşahidə  edilir.
D iaqnoz. 
Omitoza  diaqnoz  qoymaq  üçün  kompleks  diaqno­
stika  üsulundan  istifadə  edilir,  və  burada  həlledici  rolu  labora­
toriya  müayinələri  və  seroloji  reaksiyalar oynayır.  Laboratoriya 
müayinələri  aparmaq  üçün  xəstəlikdən  ölmüş  quş  cəsədi  5%-li 
lizol  və  ya  karbol  turşusu  məhluluna  hopdurulmuş  bir  neçə  qat 
tənzifə  bükülür və  maye  keçirməyən  tarada  laboratoriyaya gön­
dərilir.  Xəstə  quşlardan  müayinə  məqsədilə  burun  və konyunk- 
tival  sekret,  kal  və  qan  da  istifadə  edilə bilər.
Patoloji materialdan fizioloji məhlula ümumi qayda üzrə sus- 
penziya  əldə  edildikdən  sonra  bakterial  mikrofloranı  məhv  et­
mək  üçün bunun hər  1  ml-nə 50 mkq  streptomisin və  1000 T.V. 
penisillin  əlavə  edilir.  Laboratoriyada  patoloji  materialdan  mik- 
roskopiya  yolu  ilə  elementar  cisimciklər  axtarılır  və  ağ  siçan, 
həmçinin  toyuq  embrionlarında bioloji  sınaq  qoyulur.
Bioloji  sınaq 5-7 günlük toyuq  embrionlarında saralıq  kisəsi­
nə yoluxdurma yolu  ilə,  ağ siçanlarda qarın  boşluğuna və ya  int- 
raserebral  yoluxdurma  yolu  ilə  aparılır.  Bu  məqsədlə  toxuma 
kulturalarından da  istifadə edilə bilər.  Patoloji  materialda xlami- 
diyalar varsa toyuq embrionları  yoluxdurmanın  3-9-cu günlərin­
də  tə lə f olur və  bunun  daxili  orqanlarından  hazırlanmış  yaxma­
larda  elementar  cisimciklər  mikroskop  altında  axtarılır.  Yolux­
durulmuş ağ  siçanlar 6-8-ci  günlərdə öldürülür və bunun  orqan­
larında əvvəlki  kimi  elementar cisimciklər yoxlanır.
Orqanizmidə  latent  infeksiya  formalarının  aşkar  edilməsi 
üçün  quşların  qan  serumu  KBR  ilə yoxlanır.  Bundan  əlavə  xəs­
təliyin  diaqnostikası  məqsədilə  allergiya  sınağından  da  istifadə
320
edilir.  Omitoz  allergeni  ördəklərdə  çənəarası  sahəyə,  toyuqlara 
isə  saqqala  dəri  içi  infeksiya  edilir.  36-48  saatdan  sonra  ördək­
lərdə  allergen  vurulan  nahiyyənin  mərkəzi  hissəsində  qatı 
kütləli  infıltrat toplanmış qırmızı  rəngdə ləkə əm ələ gəlməsi və 
toyuqlarda  isə saqqalda iltihab getməsi və bunun  3-7 gün davam 
etməsi  onların  xəstə olmasını  göstərir.
T ə fr iq i  diaqnoz. 
Xəstəliyi  viruslu sinusitdən, salmonellyoz- 
dan  və  respirator mikoplazmozdan  təfriq  etmək  lazımdır.
Viruslu sinusit yalnız ördəklərdə qeyd olunur və tənəffüs or­
qanlarının  iltihabı  ilə  səciyyələnir.  Omitozdan  fərqli  olaraq  bu­
rada  enterit  müşahidə  edilmir.  Bundan  əlavə  sinusitdə  patoloji 
materialda  elementar cisimciklər görünmür.
Salmonellyoz  omitozdan  bakteriaoloji  müayinə  nəticəsində 
təfriq  edilir.
Respirator mikoplazmozda  qaraciyərdə,  dalaqda  və  bağırsaq­
larda  nekrotiki  ocaqlar  qeyd  olunmur  və  elementar  cisimciklər 
görünmür.  Laboratoriya müayinələrinin nəticəsi əsas hesab edilir.
M ü a licə. 
Aparılmır.
İm m u n itet. 
Xəstəliyi  keçirmiş  quşlarda  infeksion,  zəif gər­
ginlikli  və qısa  müddətli  immunitet yaranır.  Xəstəliyə qarşı spe­
sifik  profilaktika vasitələri  işlənib  hazırlanmamışdır.
P rofilak tik a  və  m übarizə  təd b irləri. 
Xəstəliyin  profilakti­
kasında ən  mühüm  tədbir ev  quşları  ilə  vəhşi  quşların  kontaktı­
na  yol  verilməməsidir.  Bu  məqsədlə  ventilyasiya  qurğuları  və 
quş  binalarının  pəncərələrinə metal  arakəsmə vurulmalı,  ilin  is­
ti  fəsillərində  vəhşi,  sərbəst  yaşayan  quşlar quş  binası  ərazisin­
dən  müxtəlif səsli  vasitələrlə qovulmaladır.  Quşlar uyğun  zoogi- 
giyeniki  şəraitdə  saxlanmalı  və  yem  payı  hərtərəfli  olmalıdır. 
Ekzotik  quşlar,  xüsusilə  tutuquşları  daima  ciddi  nəzarət  altında 
olmalıdır.  Bir  çox  ölkələrdə  tutuquşlarının  importuna  icazə  ve­
rilmir.  İnsanların  iəhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi  baytar və  sə­
hiyyə  işçilərinin  ən  əsas  vəzifəsi  olmalıdır.  Təsərrüfata  gətiril­
miş hər növ quşlar mütləq 3  ay ərzində karantində saxlanmalı və 
şübhəli  hallarda  müvafiq  diaqnostik  müayinələr aparılmalıdır.
321

---

Təsərrüfatda  omitoza  şübhə  yarandıqda  xəstəliyə  həssas 
bütün quşlar təcili olaraq təcrid edilməli və diaqnozun dəqiqləş­
dirilməsi  üçün  müvafiq  laboratoriya  müayinələri  və  immunolo- 
ji diaqnostika üsulları ilə yoxlanmalıdır. Quş binaları və onun ə t­
raf sahələri  mexaniki  təmizlik  aparıldıqdan  sonra  5%-li  xlorlu 
əhəng,  10%-li  lizol,  formalin  ksilonaft  qarışığı  ilə  (3:1)  dezin­
feksiya  edilməlidir.  Məhlul hər m2  sahəyə  1  litr hesabı  ilə  işlə­
dilməlidir.  Omitozun  diaqnozu  dəqiqləşdirildikdən  sonra  tə ­
sərrüfata  məhtutlaşma  qoyulur.  Xəstə  quş  aşkar edilmiş  quş  bi­
nasında  quşların  hamısı  kəsilir,  ət  termiki  işləndikdən  sonra  sa­
tışa  verilir,  tük  və  lələklər toplanaraq  yandırılır.  Xəstəliyə  görə 
sağlam  quş  binaları  buradakı  quşlarla  birlikdə  süd  turşusu  aero- 
zolu  ilə  dezinfeksiya edilir.
İşçilərin  hamısı  xüsusi  qoruyucu  geyimdə  olmalı,  qoruyucu 
eynək və respiratorlarla təmin  edilməlidir.  İnsanların  yoluxması 
tək  aerogen  yolla  yox,  həm  də  alimentar  yolla baş  verdiyi  üçün 
işçilərin əllərinin təmizliyinə  fikir verilməlidir.  Aparılan  hər bir 
işdən  sonra  əllər  isti  su  sabunla  yuyulmalı  0,5%-li  xloraminlə 
dezinfeksiya edilməlidir. Quş binalarında təmizlik işləri aparılan 
zaman  əvvəlcə  nəmləndirilməlidir ki,  toz  havaya qalxmasın.
Məhtutlaşmalar təsərrüfatdan axırıncı  xəstə quşun aşkar edi­
lib  və kənarlaşdırılmasından  6 ay keçmiş  və yekun  dezinfeksiya 
aparıldıqdan  sonra götürülür.
R espirator  m ikoplazm oz
Quşların respirator mikoplazmozu (Micoplazmosis respirato- 
ria avium) xroniki gedişli  infeksion xəstəlik olub tənəffüs orqan­
larının  zədələnməsi,  sinovitlər,  arıqlama  və  məhsuldarlığın 
aşağı  düşməsi  ilə  səciyyələnir.
Tarixi  m əlu m at. 
Respirator  mikoplazmoz  ilk  dəfə  1936-cı 
ildə Nilson  və  Qibbs tərəifndən qeyd  edilmiş  və onu  coryza ad­
landırmışlar.  Xəstəliyin  törədicisi  1943-cü  ildə  ABŞ-da  Dela- 
plan və  Styart tərəifndən  aşkar edilmiş və  göstərmişlər ki,  törə­
322
dici  iri  buynuzlu  heyvanların  plevropnevmoniyasına bənzəyir.
1952-ci  ildə  Markham  və  Vonq  xəstəliyin  törədicisini  plev- 
ropnevmoniyaya bənzər qrupa -  PPLO -  aid etmişlər.
Edvard və Freundt amilin bakteriya və viruslardan kəskin şə­
kildə fərqləndiyini  nəzərə alaraq onu Mikoplazma kimi qeyd et­
mişlər.
1957-ci  ilə  qədər  xəstəlik  yalnız  ABŞ  və  Kanadada  yayıl­
mış,  sonralar isə digər ölkələrdə  də  müşahidə  edilmişdir.
1961-ci  ildə Beynəlxalq epizootik büronun XXIX sessiyasın­
da bu xəstəliyin quşların respirator mikoplazmozu adlandırılma­
sı  qərara  alınmışdır.
Rusiyada  xəstəlik  ilk  dəfə  1959-cu  ildə  Y.R.Kovalenko  və 
F.Y.Fomina tərəfindən qeyd  edilmişdir.
X əstəliy in   törədicisi. 
Respirator  mikoplazmozun  törədicisi 
Mycoplasma  qalliseptika  olub  Mikoplazma  cinsinə  mənsubdur 
və  kəskin  polimorfluq xüsusiyyəti  ilə səciyyələnir.  Patoloji  ma­
terialdan  götürülmüş  nümunələrin  Himza  üsulu  ilə  boyanıb  mi- 
kroskopiya  edilməsi  zamanı  amil  polimorf  kokk  şəklində 
görünür,  ölçüsü  0,5  mkm-dir.  Bunlar bakterial  süzgəclərdən  ke­
çir,  Qramla  mənfi,  Romanovski-Himza  ilə  bənövşəyi  rəngdə 
boyanır.  Amili  Edvard  qida mühitində yetişdirilir.  Bundan əlavə 
Marten  və  Xottinqer mühitlərindən də  istifadə edilir.  Maye qida 
mühitində  amil  zəif bulanma,  bərk  qida  mühitlərində  isə  rəng­
siz,  şəffaf,  şeh  bamlalarını  xatırladan  koloniyalar yaradır.  Kolo­
niyaların ölçüsü  10-200 mkm arasında olur.  Mikoplazmanı  həm­
çinin  9-12  günlük  toyuq  embrionlarında  da  yetişdirmək 
mümkündür.  Hal-hazırda  xəstəliyin  törədicisinin  12  serotipi  aş­
kar  edilmişdir.  Ancaq  təbiətdə  bunların  patogen  olmayan  tiplə­
ridə  qeyd  olunur.  Ördək  və qazlardan  son  zamanlar  M.synoviae 
tipi  ayrılmış və bu həmin quş növlərində kütləvi şəkildə sinovit­
lər törədir.
D av am lılığı. 
Quş  binalarında  5-10"S  temperaturda  amil  28 
gün,  12-15°S-də  isə  23  gün  sağ  qalır.  Günəş  şüaları  və  45-50uS 
tempera turan m təsirindən 20-40 dəqiqəyə tə lə f olur.  Mənfi tem­
323

---