İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov

faktrlardan  biri  hesab  edilir.  Aparılan  tədqiqatlar  nəticəsində 
müəyyən  edilmişdir  ki,  antibiotiklərin  quşçulııqda  çox  istifadə 
olunması həzm  traktının  müxtəlif vitaminlərin sintezində  iştirak 
edən  normal  mikroflorasına pis təsir edir.  Nəticədə orqanizmdə 
vitaminlərin  miqdarı  azalır,  mədə-bağırsaq  sisteminin  normal 
mikroflorasının tərkibi  pisləşir və bu da göbələklərin kəskin  ş ə ­
kildə  çoxalmasına  səbəb  olur.
Ümumiyyətlə  kandidamikozla  zəif,  maddələr  mübadiləsi 
pozulmuş, avitaminozlu,  disbakteriozlu quşlar daha çox x ə stə lə ­
nir.  Bundan  əlavə  kandidamikoz bir çox  xəstəliklərin  ,  xüsusilə 
eymerioz,  pulloroz,  vərəm  və  sair xəstəliklərin  gedişini  m ürək­
kəbləşdirir.
Patogenez.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  fizioloji  cəhətdən  sağ­
lam  və  köklük  dərəcəsi  yüksək olan  quşlar kandidamikozla  x əs­
tələnmir,  xüsusilə  selikli  qişalarının  tamlığın  pozulması  ilə  ə la ­
qədar  olaraq,  həmçinin  avitaminozlar  zamanı  kandida  göbələyi 
artıb çoxalır, selikli  qişanı zədələyir, bəzən hətta selikaltı  qişaya 
keçir və  bunun  nekrozunu törədir.  Amil  qana  keçir və  bütün  or­
qanizmə  yayılır,  daxili  orqanlarda  iltihab,  həmçinin  qaraciyər­
də,ürəkdə,  böyrəklərdə  qranulemalar  yaradır.  Sonra  göbələyin 
toksininin  təsirindən  orqanizmin  ümumi  intoksikasiyası,  ürək 
əzələsinin,  qaraciyərin  və  böyrəklərin  degenerativ  dəyişdikləri 
baş  verir.  Nəticədə  qan  doğuran  orqanların  və  sinir  sisteminin 
fəaliyyəti  pozulur,  septikopiemiya baş verir və quşlar tə lə f olur.
Ayrı-ayrı  tədqiqatçılar  göstərir  ki,  miseller  daha  patogendir 
və orqanizmdə onun çoxluğu xəstəliyin gedişini ağırlaşdırır.  Or­
qanizmdə  blastosporlar  faqositoza  asanlıqla  uğradığı  halda  ıni- 
sellərdə  bu  xüsusiyyət çox  zəifdir.
G ed işi  və  klin iki  əla m ə tlə ri. 
Xəstəliyin  inkubasiya dövrü  3 
gündən  15  günə  davam  ndir.  İnkubasiya  dövrünün  belə  dəyiş­
kənliyi  orqanizmin  rezistentliyindən,  xəstəliyin  törədiçisinin  vi- 
rulentliyindən  asılıdır.
336
Xəstəlik  quşlarda  iti,  yarımiti  və  xroniki  gedir.  İti  gediş  əsa­
sən  körpə  çüçələrdə  müşahidə  edilir  və  ilk  kliniki  əlam ət  ishal 
və  sonra  ayaqlarının parezidir.  Çüçələr yerdə  qalmaqla  ayaqları 
ilə  üzmə  hərəkətləri  edir,  gözləri  yumuludur və  xəstəliyin  belə 
gedişi  3-5  gün davam etməklə əksər hallarda ölümə nətiçələnir.
Yarım  iti  gediş  10  günlükdən  1,5  aylığa  qədər  çüçələrdə 
qeyd olunur.  İlk kliniki simptom ağız boşluğunun səlikli  qişasın­
da ağ rəngdə çöküntünün əmələ gəlməsidir Dilin sətşində ağ rəng­
də nazik  təbəqə  şəkilində  çöküntü müşahidə  edilir və  bu  şelikli 
qişaya  möhkəm  şəkildə  birləşdiyi  ücün  onu qopardıqda  yerində 
yara  qeyd  olunur,  çöküntü  mikroskopiya  edildikdə  gödələyin 
miselləri  və blastosporları  müşahidə edilir.  Xəstəliyin  ilk günlə­
rində quşların ümumi vəziyyətinin pisləşməsi,  iştahsızlıq  və  3,4 
gün  keçmiş qanadlarda ifliç və  ishal yaranır.  Qanadlar sallanmış 
halda olmaqla, gözləri yumuludur, quş sanki ayaq üstə yatır, tez- 
tez əsnəyir və boynunu irəli  uzadır, çinədanın palpasiyası  zama­
nı  onun  divarının  qalınlaşması  və ağırlı  olması  aşkar edilir.  Xəs­
təliyin  10-cu günündə ayaqlarının parezi  baş verir.  Onlarda  kəs­
kin şəkildə arıqlama və xəstəliyin  15-20 gündən ölum qeyd olu­
nur.
1,5-3  aylıqlarda xəstəlik cox vaxt xroniki  gedişə çevrilir,  ya­
xud  sağalma  ilə  nəticələnir.  Xroniki  gedişli  xəstə  quşları  tə­
sərrüfatda saxlamaq düzgün deyil, cünki  bunlar infeksiya törədi- 
sisinin  mənbəyi  kimi  epizootoloji  çəhətdən  təhlükəlidir.
P atolo ji-an to m ik  d əyişd ik lər. 
Kaditəmikozda müşüm dəyi­
şdiklər  həzm  orqanlarının  başlanqıç  şöbəsində  müşahidə  edilir. 
Ağız boşluğunda  ağ rəngdə  selikli  kütlə  nəzərə çarpır.  Ağız boş­
luğunun,  dilin, udlağın və yem  borusunun  selikli  qişasında hipe- 
remiya  və  bozumtul  ağ  rəngdə  şorvari  kütləyə  bənzər  çöküntü 
aşkar edilir,  çöküntü  hamar və  qırçınlı  olmaqla bəzən  dilin  üzə­
rini tamamilə örtür. Çinədanın zədələnməsi daha xarakterik  hal­
da  nəzərə  çarpır.  O  ağ  süd  rəngində  seliklə  dolu  olmaqla,  qaz
337

---

qabarçıqları  və  yem  qalıqları  ilə  qarışıq  halda  müşahidə  edilir. 
Bunun  şəlikli  qişası  qırcınlıqdır,  üzərində  çoxlu  miqdarda  qan 
sızmaları,  bəzi  yerlərdə  xüsusi  şorvari  çöküntü qeyd olunur.
Vəzili  mədənin  selikli  qişası  qatı  seliklə  örtülüdür və  selikli 
qişalarda qan  sızmaları  aşkar edilir.  Vəzili  mədə  ilə  əzələli  mə­
də  sərhəddində nekrotiki  zədələnmələr,  kutikulasi  asanlıqla ay­
rılır  və  bunun  altından  nöktə  şəklində  qan  sızmalar  müşahidə 
edilir.  Nazik  bağırsaq  şöbəsinin  şelikli  qişası  kataral  iltihablı, 
üzərində  qan  sızmalar,  qaraçiyərdə,  böyrəklərdə,  beyində  və 
ürəkdə  1-2  mm  diametrində  yumuşaq  konsistensiyalı  iltihab 
oçaqları  aşkar  edilir.  Perenximatoz  orqanların  əksəriyyətində 
durqunluq  əlamətləri  və  degenerativ dəyişdiklər nəzərə  çarpır.
D iaqnoz. 
Kanditamiqoza diaqnoz  qoymaq  ücün  onun  epizo- 
otoloji  xüsusiyyətləri,  kliniki  əlamətləri  və  pataloji  anatomik 
dəyişdikləri  nəzərə  alınır,  diaqnozun  dəqiqələşdirilməsi  və  ox­
şar xəstəliklərdən təfrik etmək ücün mikoloji  müayinə  aparılır.
Mikoloji  müayinəni  aparmaq  ücün  iltihablı  sahələrdən 
nümunə  götürüb  yaxma  hazırlanaraq  mikroskopiya  edilir,  qida 
mühitlərinə  əkilərək  amilin  təmiz  kulturasiı  alınır və  bioloji  sı­
naq  qoyulur.  Boyanmış  və  boyanmamış  preparatları  mikrosko­
piya  etdikdə  mikroskopun  görünüş  sahəsində  çoxlu  miqdarda 
psevdomiseller və blastosporlar nəzərə çarpır.  Alınmış kulturla- 
rın  patogenliyini  yoxlamaq ücün  hind donuzları, ağ siçanlar və  1 
günlük  çüçələrin  yoluxdurulmasından  istifadə  edilir.
T əfriq i  diaqnoz. 
Xəstəliyi  A-avitaminozdan  təfriq  etmək 
lazımdır.
A  -avitaminozda  infeksionluq  xüsüsiyyəti  yoxdur,  mikoloji 
müayinənin  nətiçəsi  mənfidir,  selikli  qişalar  üzərində  olan 
çöküntülər selikli  qişaya möhkəm  şəkildə  yapışmır.
M ü aliçə. 
Xəstə  quşları  ayırıb  nistatinlə  mtialiçə  edilir.  Bu 
məqsətlə  100-200  mq  preparat  lkq  yemə  qatılır.  Şərti  sağlam 
quşlara nistatin hər kq  yemə  15-20  mq  hesabı  ilə qatılır.  Su əvə­
338
zinə quşlara  l:2000-də  göydaş  məhlulu verilir.
Quş  binalarında  həftədə  1  dəfə  hər m3  həçmə  0,3-0,5  qram 
aliminium-yoditlə  aerozol  halında dezinfeksiya aparılır.
Profilaktika  və  m übarizə  təd b irləri. 
Quş binalarında onla­
rın saxlanma və yemlənməsi ücün tələb olunur sanitar-gigiyenik 
nomalar gözlənməlidir.  Köhnəlmiş quş məhsulları, yem qabları­
nın  natəmizliyi,  binalarda  nəmlik  göbələyin  belə  şəraitdə  artıb 
çoxalmasına səbəb olur ki, buda öz növbəsində infeksiyanm baş 
verməsinə səbəb olur.  Stasionar qeyri-sağlam təsərrüfatlarda in- 
kubasiya  ediləçək  yumurtalar yod  məhlulu  ilə  işlənir.
Çavan  quş  qrupu  sanitar-gigiyenik  şərayitdə  saxlanmalı  və 
yem  payına  vitaminlər,  mineral  birləşmələr  və  zülallar  əlavə 
edilməlidir.  Quşların  yem  payına  kifayət  qətər  yaşıl  yem  daxil 
edilməlidir.
Kanditamikoza görə qeyri-sağlam təsərrüfatlarda yaşlı  qrup­
ların və çüçələrə 5  günlükdən etibarən onların hər kq çalı  kütlə­
sinə  50-100  min  T.  V.  nistatin  yemə  qatıb  quşlara  verilməlidir. 
Digər infeksion xəstəliklərə qarşı tətbiq edilən geniş təsir dəirə- 
sinə  malik  olan  antibiotiklər  kanditamikoz  zamanı  yem  payın­
dan  çıxarılmalıdır.  Xəstəlik  zamanı  çari  dezinfeksiya  aparmaq 
ücün 2%-li  formaldehid,  1%-li  natrium  qələvəsi  məhlullarından 
istifadə  edilir.  Xəstəliyi  keçirmiş quşlar bütün  ömür boyu göbə­
lək daşıyan olur və  infeksiya törədiçisinin  mənbəyi  hesab edilir. 
Ona  görə  də  belə  quşlar  intensiv  yemləmə  ilə  kökəldilir  və  ət 
ücün  kəsilir.
A spergillyoz
Aspergillyoz - / Asperqillosis / quşların  göbələk  etiqologiya- 
sı  infeksion  xəstəliyi  olub respirator orqanları  zədələnmələri  və 
yüksək  dərəçədə  letallıqla  saçiyyələnir.
Tarixi  m əlum at. 
İlk  dəfə  1815-çi  Meyer  quşların  bronx  və
339

---