İLLİ KÜLTÜRÜ İslam türk döVRÜNDƏ TÜrk küLTÜRÜ(*)



Yüklə 0,83 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/34
tarix15.03.2018
ölçüsü0,83 Mb.
#31563
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   34

TÜRK M

İLLİ KÜLTÜRÜ

 

şərtlərə uydurulması olduğu sanılmaqdadır



43

. Bunlardan 

başqa, lazım olduqda 

xalqdan muzdlu 

əsgər (haşər) də toplanırdı. Dövlətin başından sonuna qədər 

böyük  f


əthlər  edən, bilxassə  uclarda  (sərhədlərdə)  öz  bəylərinin  idarəsində 

vurucu qüvv

ə olaraq əmsalsız xidmətlər göstərən türkmənləri də səlcuqlu ordu-

larına əlavə etsək əski türk 10-lu sistemi üzərinə qurulu Böyük Səlcuqlu əsgəri 

gücünün

44

 



əzəməti və dövlətin əsgəri xarakteri ortaya çıxmış olar. 

Dehli sultanl

ığında ordu xalaclar çoxluqda olmaq üzrə türk idi və Hin-

distanda  h

ərbi  uğurların xeyli  asan  əldə  edildiyi  anlaşılırdı. Sultan Balabanın 

ifad


əsi ilə "7-8 min türk atlısı 200 min hind əsgərindən üstün" idi

45



Şair Xosrov  

D

əhləvi (ölümü 1325) də "türkün qarşısında hind arslanın qarşısında ceyran ki-



midir" deyirdi

46

.  Sultanl



ığın  son  zamanlarında  Orta Asiyadan  türklərin  gəlişi 

çox  seyr

əkləşdiyi  üçün  ordunun  ehtiyacını  yerlilərin  hesabına  ödəmək  lazım 

g

əldiyindən zəifləmiş olan iqtidar nəhayət yabançılara intiqal etmişdi. 



Xar

əzmşahlarda  yerli  hissələr  yanında ordunun əsl vurucu nüvəsini 

kanql

ı, kimək və qıpçaq-uran kimi bozqırlı türklər meydana  gətirməkdə idi. 



Bu  q

uruluş  Sultan  Təkiş  zamanında (1172-1200)  başlamış,  xanımı  Tərkən 

xatunun 

əqrəbaları sifətilə Xarəzmşahlar torpaqlarına axın edən bozqırlı ün-

sür

lərin çoxalması ilə getdikcə artaraq oğlu Əlaüddin Məhəmmədin əsl dayağı 



ol

muşdu. Ancaq Xarəzmşaha böyük bir imperatorluq qazandıran bu ordunun 

daha 

ziyadə Tərkən xatunun tərəfini tutması və bundan da mühüm olmaq üz-



rə, yerli xalq ilə bir dürlü qaynaşa bilməməsi Sultan Məhəmmədin monqollar 

q

arşısında pərişan düşüb dövlətini itirərək bütün Orta Şərqin monqol basqısı 



altına girməsini asanlaşdırmışdı

47



Misird

ə  isə  ordunun  qıpçaq  türklərindən təşkilinə  böyük  əhəmiyyət 

verilmi

ş, bundan dolayı  Sultan Kotuz, Bəybars və  Kalavunun anayurdu olan 



q

ıpçaq  bozqırı  (Dəşti-Qıpçaq)  ilə  bağlantının  qorunmasına  diqqət  edilmişdi. 

Oradan  türk  g

ənclərinin dəniz yolu ilə Misirə  gəlmələrini təmin etmək üçün 

43

 

İqta sistemi, təfsilən, H. Horst, həmin əsər, s. 60-87; İA.  mad. İkta;  A.  K S.  Lambton, 



h

əmin əsər, s. 230-239. 

44

 

Bax: İbn'ül-Adim, Bugyat at-Talab, nəşr edən A. Sevim, Ankara, 1976, s. 67, mətn, s. 27. 



45

 Bax: Y. H. Bayur, Hindistan Tarihi, I, s. 348. 

46

 M. E. Elliot-



Dowson, The History of İndia..., III, s. 561, Y. H. Bayur, həmin əsər, Xos-

rovun türk ordusunu öy

ən bir şeiri (Nuh Sipehr adlı əsərindən) ilə Hazain'ül-Fütuhundan 

bir  parça üçün bax: E. Mercil, "Emir Husrev-

i  Dihlevi",  Türk  Kültürü  Araştırmaları, 

XVI, 1-2, 1978, s. 192 v

ə ardı. 

47

 T



əfsilən bax: İ. Kafesoğlu, Harezmşahlar Devleti Tarihi, s. 91-101, 210, 221, 265 və ardı. 

404 


                                                 


TÜRK M

İLLİ KÜLTÜRÜ

 

Bizans il



ə müqavilələr bağlanırdı. Əlbəttə, qıpçaq bozqırı və Qafqazlar hə- va-

lisind


ən gətirilən gənclərin arasında slavyanlar, rumlar  və  özəlliklə  çərkəzlər 

d

ə vardı. Ancaq bunların qarnizonları ayrı idi. Türklər Nil çayı üzərində bir 



adada  oturur ("M

əmaliki-bəhriyyə"),  digərləri  Qahirə  qalasında  ("Məmaliki- 

bürciyy

ə")  iqamət  edirdilər.  Əski  "qulamani-saray"a bənzəyən  "Məmaliki- 



sultaniyy

ə"nin dışındaki iqtalı orduya "cünd ül-halqa" deyilirdi. Sultan Kalavun 

zaman

ında ölkədə yeni bir ərazi kadastrı tərtib edilərək əlverişli torpaqlar 24 



parçaya bölünmü

ş, bunun 4-ü xas sayılmış, 10-u cünd ül-halqa əfradına ayrıl-

m

ış, qalanı da komandanlara verilmişdi. Komandanların bəsləyib savaşa hazır 



tutduklar

ı  və  onların  adlarını  öz  "nisbə"ləri  olaraq  işlədən  (məsələn,  Zahiri, 

Barsbayi, D

əmirtaşi kimi) əfrad "məmaliki-üməra" adlanırdı. Əyalətlərdə sipa-

hil

ər və ayrıca savaş zamanında orduya qatılan "mütəvviyyə" (könüllülər) də 



vard

ı. Cünd ül-halqada türklər iqtaları öz adlarına keçirdikləri halda digər əs-

g

ərlər komandan və rəisləri aracılığı ilə iqtadan faydalanırdılar. 



Donanmaya g

əlincə, burada Qəznəvi Sultan Mahmudun İndusda Cat 

dey

ə anılan yerli kütlələrə karşı hazırlatdığı çay flotu ilə  səlcuqlularda, Süley-



man 

şahın  İznikdəki  vəkili  Əbül-Qasimin  Kius  limanında  (Gəmlik körfəzi) 

i

nşasına başlatdığı (1087-ci illərdə), fəqət dərhal Bizans tərəfindən məhv edilən 



kiçik çapdak

ı dəniz qüvvələri anılmağa dəyər. Fəqət bu islam-türk dövlətləri 

çağında ən qüvvətli və Bizans ilə boy ölçüşəcək donanmanı İzmir bəyi Çakan 

i

nşa etdirmiş



48

 

və Misir Türk Dövləti də qüvvətli donanmaya sahib olmuşdu. 



Öz

əlliklə, ordusunu dövrün ən üstün silahları ilə təchiz edən Sultan Bəybars 

zaman

ında Aralıq dənizi və Qırmızı dənizdə gəlişdirilmiş tərsanələrdə müxtəlif 



g

əmilər düzəldilirdi

49

. S


əlcuqluların da Alanya və Sinopda tərsanələri vardı. 

48

 



Bax: İ. Kafesoğlu, Sultan Melikşah Devrinde..., s. 103, 107-112. 

49

 T



əfsilən bax: İ. H. Uzunçarşılı,Osmanlı Dövleti Teşkilatına Medhal,1941, s. 327-472. 

405 


                                                 


Yüklə 0,83 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə