Ilmiy bilimlarning asosida tamoyillar (postulat, prinsiplar) va aksiomalar
yotadi, ular tizimlashtirishning boshlang`ich shakli bo`lib, ta`limot, nazariya va
fanlarning poydevorini tashkil etadi.
Nazariya- ilmiy bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirishning oliy
shaklidir. Nazariya mavjud ob`ektlarni, ular hakidagi ma`lumotlarni, jarayon va
hodisalarni tushunish va bilishga, umumlashtirishga, yangilarini bashorat qila
olishga imkon beradigan ilmiy tamoyillar va qonunlarni, tadqiqot metodlarini
shakllantiradi. Shuningdek, nazariya olingan bilimlardan insonlarning amaliy
faoliyatida foydalanish bo`ycha tegishli tavsiyalar manbaasi hamdir.
Ilmiy qonunlar- ilmiy bilimlar tizimidagi muhim tarkibiy qism bo`lib, ular
tabiat, jamiyat va inson tafakkuridagi eng ahamiyatli, ustivor va takrorlanuvchi
ob`ektiv ichki aloqalarni aks ettiradi.
Ilmiy qonunlar, odatda, umumiy tushunchalar, kategoriyalar sarasiga
kiritiladi.
Gipoteza- ilmiy bashoratning bir turi bo`lib, uning ishonchli ilmiy nazariyaga
aylanishi uchun tajribada sinab ko`rilishi va nazariy asoslanishi talab etiladi.
Ilmiy bilishning umumiy va maxsus metodlari - ilm-fandagi masalalar-
nazariyalarni yaratish, borliqning ob`ektiv qonunlarini tashkil etish, ilmiy faktlarni
aniqlash kabilarni yechishning quroli bo`lib xisoblanadi.
Umumiy metodlar uch guruhga bo`linadi:
1)
empirik tadqiqot metodlari (kuzatish, taqqoslash, o`lchash, eksperiment);
2)
nazariy tadqiqot metodlari (abstraktlikdan konkretlikka ko`tarilish va b.);
3)
empirk va nazariy tadqiqot metodlari (analiz va sintez, induksiya va
deduksiya, modellashtirish, abstraktlashtirish va b.).
Kuzatish - ob`ektni o`rganishda unga ta`sir etmasdan bilish metodidir. Bunda
ob`ektning xossasini, qayd etish va o`lchash bilan chegaralaniladi, uning o`zgarishi
kuzatiladi (masalan, keskichning yeyilishini kuzatish). Tadqiqot natijalari bizga real
ob`ektlarning ob`ektiv xossa va aloqalari xaqida ma`lumot olish imkoniyatini
beradi. Ushbu natijalar tadqiqotining ixtiyori, hissiyoti va hohish-irodasiga bog`liq
emas.
Taqqoslash (qiyoslash) - ilmiy bilishning keng tarqalgan metodi bo`lib, u
“hamma narsa qiyoslanganda bilinadi“ degan tamoyilga asoslanadi. Taqqoslash
natijasida bir necha ob`ektga taalluqli bo`lgan umumiy jixatlar aniqlanadi. Bu esa,
ma`lumki, qonuniyat va qonunlarni bilish yo`lidagi birinchi qadamdir.
Dostları ilə paylaş: |