Formallashtirish - bu tekshirilayotgan predmet yoki hodisaning
ma`lum konkret tomonlari, xossa va xususiyatlarining mazmunini
mavhumlashtirib, uni ma`lum abstrakt ifoda, formula yoki sxemalar bilan
ifodalashdir. Bu metod yordamida tadqiq etilayotgan ob`ektlarning
o`rtasidagi aloqadorlik, ularning munosabatlari ma`lum ifodalarda
belgilanadi. Masalan, algebradagi matematik ifodalar: a+b, ab, a
2
–2ab+b
2
kabilar miqdoriy munosabatlarning formallashtirilgan ko`rinishidir.
Formallashtirish usuli eng ko`p darajada matematika, fizika, ximiya,
matematik mantiq, muxandislik va texnika sohalarida olib boriladigan
tadqiqotlarda qo`llaniladi. Formallashtirish usuli o`z navbatida
modellashtirish usuli bilan chambarchas bog`liq.
Modellashtirish metodi o`rganilayotgan ob`ektga tuzilishi yoki
funksiyasiga ko`ra unga o`xshash lekin uning o`zi emas, uning nusxasini
yaratib, shu nusxa orqali haqiqiy ob`ektning tegishli xossa va
xususiyatlarini o`rganishdir. Ilmiy tadqiqotlarda bu usulning vazifasi odatda,
tekshirilayotgan ob`ektning bevosita originalida o`rganishning iloji
bo`lmagan paytda uning asliga o`xshash, unga mos moddiy yoki fikriy
nusxasini, ya`ni modelini (model - lotincha modele - nusxa, shartli obraz,
sxema ma`nolarini bildiradi) yasab, shu model asosida originalni
o`rganishdan iboratdir. Modellashtirish va modelning o`ziga misol qilib, biz
globusni olishimiz mumkin.
Modellashtirish ko`p bosqichli jarayondir. Uning 1-bosqichi modelni
qurishdir. Qurilgan modelning original bilan mosligini aniqlash
modellashtirishning 2-bosqichidir. Modellashtirishning 3- bosqichi - bu
model asosida hosil qilingan bilimni originalga tadbiq etishdir.
Modellashtirishning so`nggi, 4-bosqichi esa model orqali ega bo`lingan
yangi bilimning haqiqatligini aniqlashdir.
Tabiatiga ko`ra modellarni 2 guruhga bo`lish mumkin:
Dostları ilə paylaş: |
