21
ﺎﻴِﻣﺎﻌﱠﺘﻟا َكﺎﻨُﻫ اوُﺪْﺒَﻳ ْﻢَﻟَو اﻮُﻟﺎﻘَﻓ ؟ْﻢُﻜﱢﻴﺒَﻧَو ُﻢُﻛﻻْﻮَﻣ ْﻦَﻤَﻓ َلﺎﻘَﻓ
ًﺎﻴ ِﺻﺎﻋ ِﺔَﻳﻻَﻮْﻟا ﰱ ﺎّﻨِﻣ ِﻖْﻠَﺗ ْﻢَﻟَو ﺎـﻨﱡﻴِﺒَﻧ َﺖـْﻧَاَو ﺎـﻧﻻْﻮـَﻣ َﻚُﻬـﻟِا
ًﺎﻳِدﺎﻫَو ًﺎﻣﺎﻣِا ىﺪْﻌَﺑ ْﻦِﻣ َﻚُﺘﻴﺿَر ﻰﻨﱠﻧِﺎَﻓ ﱞ َﲆَﻋ ﺎﻳ ْﻢُﻗ ُﻪَﻟ َلﺎﻘَﻓ
ﺎﻴِﻟاﻮُﻣ قْﺪ ِﺻ َعﺎﺒْﺗَا ُﻪَﻟ اﻮُﻧﻮُﻜَﻓ ُﻪﱡﻴِﻟَو اﺬﻬَﻓ ُهﻻْﻮَﻣ ُﺖْﻨُﻛ ْﻦَﻤَﻓ
ًﺎﻳِدﺎﻌُﻣ ًﺎّﻴِﻠَﻋ ادﺎﻋ ىﺬﱠﻠِﻟ ْﻦُﻛَو ُﻪﱠﻴِﻟَو ِلاَو ﱠﻢُﻬّﻠﻟَا ﺎﻋَد َكﺎﻨُﻫ
Şeirin oxunuşu:
Yunadihim yəvməl-ğədiri nəbiyyəhum,
Bixummin və əsmi bir-rəsuli munadiyən.
Fəqalə, fəmən məvlakum və nəbiyyikum?
Fəqalu
və ləm yəbdu hunakət-təamiyən,
İlahukə məvlana və əntə nəbiyyuna,
Və ləm təlqi minna fil-vilayəti asiyən.
Fəqalə ləhu qum, ya Əliyyu, fə innəni,
Rəziytukə min bədi imamən və hadiyən,
Fəmən kuntu məvlahu,
fə haza vəliyyəhu,
Fə kunu ləhu ətbaə sidqin muvaliyən!
Hunakə dəa, Əllahummə,vali vəliyyuhu,
Və kun lilləzi əda Əliyyən muadiyən!
Şeirin tərcüməsi:
Qədir-Xumda Peyğəmbərin nidası,
Yayıldı carçısıyla hər sədası.
Dedi: “Kimdir sizin mövla, nəbiniz?”
Bir ağızdan: “Allah bizim Rəbbimiz!
Ondan sonra sən də Peyğəmbərimiz!
Vilayətə asi olmaz heç birimiz!”
Peyğəmbərin Əliyə buyruğuyla:
Qalx ayağa həqiqət sorağıyla!
Məndən sonra imam, hidayətçisən,
Camaatın mövla və rəhbərisən!
Bəs, itaət edin buyruqlarıma,
Allahdan əmanət qoyduqlarıma!
İlahi,
özün sev onu sevəni,
Düşməninə düşmən olsan, var yeri.
Bu, əhli-sünnə və şiə alimlərinin öz kitablarında qeyd etdikləri
Qədir-Xum hadisəsinin xülasəsi idi.
22
Əbülqasim Əlyan Nejadi
Təkmilləşdirici bəhs
1. “Qədir” hədisindəki “vilayət” və “mövla”
sözlərinin təfsiri
İcmali şəkildə mütəvatir olan “Qədir” hədisi ilə tanış olduq və
Peyğəmbərin (s) bütün
kitablarda qeyd edilmiş
ُﻩﻻْﻮَﻣ ﱞﻰِﻠَﻌَﻓ ُﻩﻻْﻮَﻣ ُﺖْﻨُﻛ ْﻦَﻣ
“Mən kimin mövlasıyamsa, Əli də onun mövlasıdır.” məşhur kəlamı
bir çox həqiqətləri üzə çıxardı. Bir çox əhli-sünnə müəllifləri buradakı
“mövla” sözünün “dost və tərəfdar” mənasında təfsir edilməsinə israr
edirlər, çünki bu sözün məşhur mənalarından biri də odur və biz də
həmin sözün bir mənasının “dost və tərəfdar” olduğunu qəbul edirik.
Amma işin içində çoxlu sayda şahidlər var ki, yuxarıdakı hədisdə
işlənən “mövla” sözünün “rəhbər”, “vəli” və “qəyyum” mənalarında
olduğunu bildirir. Xülasə şəkildə həmin şahidləri nəzərinizə çatdırırıq:
1. Həzrət Əlinin (ə) bütün möminlərlə dostluğu məsələsi o qədər
də gizli və pünhan
bir məsələ deyildi ki, bu qədər təkidə, böyük qəflə-
qatardan ibarət camaatın yandırıcı günəş altında və quru olan çöllü
biyabanda saxlanılması və uzun-uzadı xütbə edilməsi və onlardan bir-
birinin ardınca beyət alınmasına ehtiyaclı olsun. Quranda açıq-aşkar
belə bildirilir:
ٌةَﻮْﺧِا َنﻮُﻨِﻣﺆُﻤْﻟا ﺎَ ﱠنمِإ
١
“Həqiqətən, möminlər bir-biri ilə qardaşdırlar.”
Həmçinin, digər ayədə buyurulur:
ﺾْﻌَﺑ ُءﺎﻴِﻟْوَا ْﻢُﻬ ُﻀْﻌَﺑ ُتﺎﻨِﻣْﺆُﻤْﻟاَو َنﻮُﻨِﻣﺆُﻤْﻟاَو
٢
"Mömin kişi və qadınlar bir-birinin dostu və vəlisidir."
Xülasə, İslamdakı qardaşlıq və müsəlmanların bir-birilə dostluğu
İslamın əvvəllərindən mövcud və aşkar
olan məsələlərindən idi ki,
Peyğəmbər (s) onu təbliğ və üzərində təkid etmişdir. Bundan əlavə,
qardaşlıq məsələsi Quranda bu qədər şiddətli ifadələrlə bildirilən
məsələ deyildi ki, Peyğəmbər (s) onun aşkar və bəyan olunmasından
xətər və təhlükə hiss etsin (diqqət edin).
2. Əksər rəvayət mətnlərində qeyd edilmiş.
ْﻢُﻜِﺴُﻔْﻧَﺃ ْﻦِﻣ ْﻢُﻜِﺑ ﱃْﻭَﺍ ُﺖ ْﺴَﻟَﺍ
“
Mən sizə sizin özününzdən daha üstün deyiləmmi?” cümləsinin sadə
1. «Hucurat» surəsi, ayə 10.
2. «Tövbə» surəsi, ayə 71.
23
bir dostluğun bəyan edilməsi ilə heç bir rabitəsi yoxdur, əksinə həmin
cümlədən
“Mənim sizə nisbətdə malik olduğum üstünlük, ixtiyar və
rəhbərlik, eynilə, Əli (ə) üçün də keçərlidir.”
– mənası başa düşülür.
Həmçinin, yuxarıda deyilənlərdən fərqli olaraq bu cümlənin,
xüsusən, ﹾ
ﻢُﻜ ِﺴُﻔْﻧَﺃ ْﻦِﻣ ْﻢُﻜِﺑ
(Sizə özünüzə nisbətdə üstünəm) mənasında
olduğu halda, başqa cür təfsir edilməsi həqiqət və insafdan uzaqdır.
3. Camaatın, eyni zamanda, Əbu Bəkr və Ömərin həmin tarixi hadisə
ilə həzrət Əliyə (ə)
təbrik deməsi də, məsələnin təbrik deyilməsinə
səbəb olan xəlifə təyinindən başqa, bir şey olmadığına daha yaxşı
göstəricidir, çünki müsəlmanlara ümümi şəkildə dostluq məsələsinin
elan edilməsində təbrik deməyə ehtiyac yoxdur.
İmam Əhməd Hənbəlinin “Müsnəd” əsərində belə yazılmışdır:
“Ömər Peyğəmbərin (s) bəyanatından sonra həzrət Əliyə (ə) xitab
olaraq dedi:
ﺔَﻨِﻣﺆُﻣَو ﻦِﻣﺆُﻣ ﱢﻞُﻛ ﱃْﻮَﻣ َﺖْﻴ َﺴْﻣَأَو َﺖْﺤَﺒ ْﺻَأ ﺐِﻟﺎﻄﻴﺑَا َﻦْﺑﺎَﻳ ًﺎﺌﻴﻨَﻫ
“Təbrik edirəm, ey Əbu Talibin oğlu! Sən gecə də, gündüz də (bütün
vaxtlarda) mömin kişi və qadınların vəlisisən.””
1
Fəxri
Razinin
َﻚﱢﺑَﺭ ْﻦِﻣ َﻚْﻴَﻟِﺍ َﻝِﺰْﻧُﺍ ﺎﻣ ْﻎﱢﻠَﺑ ُﻝﻮُﺳﱠﺮﻟﺍ ﺎَﻬﱡﻳَﺃ ﺎـﻳ
ayəsi barədə yazdığı
ifadələrdə belə oxuyuruq:
ﺔَﻨِﻣﺆُﻣَو ﻦِﻣﺆُﻣ ﱢﻞُﻛ ﱃْﻮَﻣ َﺖْﻴ َﺴْﻣَأَو َﺖْﺤَﺒ ْﺻَأ ﺐِﻟﺎﻄﻴﺑَا َﻦْﺑﺎَﻳ ًﺎﺌﻴﻨَﻫ
“Bu tərtiblə, Ömər həzrət Əlinin (ə) özü və bütün möminlərin
mövlası olduğunu hesab edir.”
“Bağdad tarixi” əsərində yuxarıdakı rəvayət bu şəkildə qeyd
edilmişdir:
ﻢِﻠ ْﺴُﻣ ﱢﻞُﻛ ﱃْﻮَﻣَو َىﻻْﻮَﻣ َﺖْﺤَﺒ ْﺻَأ !ﺐِﻟﺎﻄﻴﺑَا َﻦْﺑﺎﻳ َﻚَﻟ ّﺦَﺑ ّﺦَﺑ
“Əhsən, əhsən sənə! Ey Əbu Talibin oğlu! Mənim və müsəlmanların
vəli və mövlası olaraq sübh etdin.”
2
“Feyzul-Qədir” və “Əs-Səvaiq” əsərlərində də Ə bu Bəkr və Ömərin
– onların hər ikisinin belə təbrik dediyi yazılmışdır:
ﺔَﻨِﻣﺆُﻣَو ﻦِﻣﺆُﻣ ﱢﻞُﻛ ﻻْﻮَﻣ ﺐِﻟﺎﻄﻴﺑَا َﻦْﺑﺎَﻳ َﺖْﻴ َﺴْﻣَأ
“Ey Əbu Talibin oğlu! Bütün mömin və möminələrin vəlisi olaraq
gecəni başa vurdun!”
3
1. Əhməd ibn Hənbəl, «Müsnəd», c.4, səh. 281 («Fəzailul-xəmsə», c.4, səh. 432-də nəql
edilənlərə uyğun olaraq).
2. «Bağdad tarixi», c.7, səh. 290.
3. «Feyzul-Qədir», c.6, səh. 217 və «Əs-Səvaiq», səh. 107.
