27
bytdən (ə) bəziləri də Məkkədən iki fərsəx fasilədə olan “Fəxx”
məntəqəsində şəhadət şərbətini içmişlər, halbuki, Əbtəh Məkkənin
kənarında yerləşirdi.
Şairlərdən biri də şəhidlər ağası və sərvəri imam Hüseynin (ə)
mərsiyəsində yazır:
ِبﺎﻨْﻃَﻻا ُﻊﱠﻄَﻘُﻣ ﱢﻲِﺒﱠﻨﻟا َﺖْﻴَﺑ اﺪـَﻏ ْﺪَﻗ َو ِعﻮـُﺑﱡﺮﻠَﻟ ﴘْﻔَﻧ ﱡنِﺎَﺗ َو
بياوَرَو ﺢِﻃﺎﺑَأ َ ْينَﺑ ُهﻮُﺑَ َﴐ ﻼَﺑْﺮَﻛ ﰱ ﻰﻔَﻄ ْﺼُﻤْﻟا ِلِﻻ ٌﺖْﻴَﺑ
“Mən Peyğəmbərin (s), həmçinin, onun Əhli-beytinin Kərbəlada
Əbtəh və təpələr kənarında qurulmuş evinin viran edilməsi və evinin
xarabalıqları təsirindən nalə edirəm.”
Nəticədə, bir çox şeirlərdə işlənmiş “Əbtəh” və ya «Əbateh»
sözlərinin təkcə Məkkədə olan xüsusi məntəqələrə aid olmadığı
anlaşılır. Ümumiyyətlə, “Əbtəh” sözünün Məkkədə olan bir məntəqəyə
aid olmasına baxmayaraq, onun mə um,
misdaq və nümunəsi təkcə
həmin məntəqəyə şamil deyil.
3. Bu ayənin özündən əvvəl və sonrakı ayələr
ilə münasibət və rabitəsi necədir?
Bəzi təfsirçilər bu ayədə gizlənən həqiqətləri görməzdən gəlmək və
qəbul etməmək üçün digər üzrlər gətirir və deyirlər: “Ayənin əvvəli
və sonu əhli-kitab barəsində olduğuna görə, onun vilayət, imamət və
xilafət məsələləri ilə heç bir münasibəti yoxdur və bu cür ikilik Quranın
bəlağət və fəsahəti ilə düz gəlmir.”
Cavab:
Quran ayələrinin necə toplanması və cəm edilməsi ilə
tanış olan bütün kəslər onun tədricən
və müxtəlif münasibətlərlə
nazil olunduğunu bilirlər. Bu səbəbdən, bir sıra ayələr var ki, onun
bir qismində hansısa bir döyüş, şəri hökm və münafiqlərdən, digər
qismində isə möminlərdən söhbət açılır. Misal üçün, əgə r siz
“Nur” sur əsinə nəzər salsanız, görərsiniz ki, o, “tövhid” və “məad”
mövzularından tutmuş “zinanın cəzası”, “i ” (böhtan və yalan) və
“münafiqlər” məsələsinə qədər müxtəlif və digər mətləbləri əhatə
edən hissələrdən ibarətdir (Quranın digər
uzun surələri də haradasa,
belədir) və bununla yanaşı, surənin hissələri arasında ümumi şəkildə
bağlılıq və rabitə mövcuddur. Surələrdəki bu cür dəyişiklik Quranın
tədricən və ehtiyac, zərurətlər və hadisələrin müxtəlifliyinə əsasən
nazil olması səbəbi ilədir. Əslində, Quran klassik bir kitab deyil ki,
əvvəlcədən müəyyən edilmiş şəkildə vahid bir mövzunu izləsin.
28
Əbülqasim Əlyan Nejadi
2 “İKMALUD-DİN” (DİNİN KAMİLLİYİ)
AYƏSİ
ُﺖْﻤَ ْتمَأَو ْﻢُﻜَﻨﻳِد ْﻢُﻜَﻟ ُﺖْﻠَﻤْﻛَأ َمْﻮَﻴْﻟا ِنْﻮ َﺸْﺧاَو ْﻢُﻫْﻮ َﺸْﺨَﺗ َﻼَﻓ ْﻢُﻜِﻨﻳِد ﻦِﻣ ْاوُﺮَﻔَﻛ َﻦﻳِﺬﱠﻟا َﺲِﺌَﻳ َمْﻮَﻴْﻟا
ﺎًﻨﻳِد َمَﻼْﺳِﻹا ُﻢُﻜَﻟ ُﺖﻴ ِﺿَرَو ﻲِﺘَﻤْﻌِﻧ ْﻢُﻜْﻴَﻠَﻋ
“Bu gün kafirlər dininizdən (onu məhv edə bilmədikləri üçün)
əllərini üzdülər. Onlardan qorxmayın, məndən qorxun! Bu gün dininizi
sizin üçün kamil etdim və sizə olan nemətimi (Məkkənin fəthi, İslamın
mövqelərinin möhkəmlənməsi, cahiliyyət dövründəki zərərli adətlərin
aradan qaldırılması və s.) tamamladım və sizin üçün din olaraq İslamı
bəyənib seçdim.”
“Maidə” surəsi, ayə 3
Bəhsə qısa bir nəzər
Bu şərif ayədə müsəlmanlar üçün ən əzəmətli hesab edilən bir
gündən bəhs edilir. Elə bir gündən ki, düşmənlərin naümid olması,
dinin kamilləşməsi, ilahi nemətlərin tamamlanması, Allahın razılığı
onda baş vermişdir.
Həqiqətdə, həmin gün hansı gün idi? Gələcək
bəhslərimizdə bu suala cavab veriləcəkdir.
29
Şərh və təfsir
Nemətlərin tamamlandığı və dinin kamil
olduğu gün
ْﻢُﻜِﻨﻳِﺩ ﻦِﻣ ْﺍﻭُﺮَﻔَﻛ َﻦﻳِﺬﱠﻟﺍ َﺲِﺌَﻳ َﻡْﻮَﻴْﻟﺍ
“Bu gün kafirlər dininizdən (onu məhv
edə bilmədikləri üçün) əllərini üzdülər.”
– Peyğəmbərin (s) peyğəmbər
seçilməsindən o həzrətin ömürünün sonlarına qədər İslam düşmənləri,
inadkar və təəssübkeş kafirlərin müxtəlif döyüşlərdə İslamla qarşı-
qarşıya gəlməsi və hər dəfə məğlub olaraq gələcək döyüşlərə ümid
bəsləməsinə baxmayaraq, yuxarıdakı ayənin
nazil edilməsi sayəsində
düşmənin bir daha məğlub olması ilə yanaşı, onun gələcək ümidlərinə
də son qoyacaq hadisə baş verdi. Nəticədə, kafirlər həmişəlik olaraq
dinin məhv edilməsi və aradan qaldırılmasından məyus oldular.
ِﻥْﻮَﺸْﺧﺍَﻭ ْﻢُﻫْﻮَﺸ ْﺨَﺗ َﻼَﻓ
“Onlardan qorxmayın, məndən qorxun!”
–
Belə bir gündə böyük qələbə və nüsrət (yardım) əldə etdiyiniz üçün
artıq kafirlər və düşmənlərinizdən qorxmayın, onlar tərəfdən sizi heç
bir təhlükə və xətər gözləmir, əksinə Allahın əmr
və göstərişləri ilə
müxalifət etməkdən çəkinin, çünki həmin şəraitdə Allahdan üzaq
düşmək və nəfsinizdən qaynaqlanan əsil xətərlə üzləşərsiniz.
ﻲِﺘَﻤْﻌِﻧ ْﻢُﻜْﻴَﻠَﻋ ُﺖْﻤَﻤْ ﺗَﺃَﻭ ْﻢُﻜَﻨﻳِﺩ ْﻢُﻜَﻟ ُﺖْﻠَﻤْﻛَﺃ َﻡْﻮَﻴْﻟﺍ
–
“Bu gün dininizi sizin
üçün kamil etdim və sizə olan nemətimi (Məkkənin fəthi, İslamın
mövqelərinin möhkəmlənməsi, cahiliyyət dövründəki zərərli
adətlərin aradan qaldırılması və sair) tamamladım.”
Belə əzəmətli
və həddən artıq əhəmiyyət kəsb edən bir gündə baş verən hadisə
münasibətilə dininiz kamil olmuş və ilahi
nemətlər siz müsəlmanlar
üçün tamamlanmışdır.
ﺎًﻨﻳِﺩ َﻡَﻼْﺳِﻹﺍ ُﻢُﻜَﻟ ُﺖﻴ ِﺿَﺭَﻭ
–
“Sizin üçün din olaraq İslamı bəyənib
seçdim.”
Bu günün əzəməti və baş verən hadisənin əhəmiyyəti o qədər
böyükdür ki, Allah İslam dinini həmişəlik və əbədi bir din olaraq təsbit
və onu insanlara təqdim etmişdir.