İmamların siması tarix guşəsində

İmamların siması tarix guşəsində
 
..................................................................................................................... 
166 
 
ailəsi ilə əlaqə saxlamağa, yaxud onlardan bir şey soruşmağa heç kəsin cürəti 
yoxdur. Əgər  mamın adı bəlli olarsa, onda o, hökumət tərəfindən axtarışda 
olar...»
1
 
 
b. Vəkilləri (nümayəndələri) idarə etmək 
 
Qeyd  etdiyimiz  kimi  mam  Məhdinin  (ə)  qeyb  dövründə  müxtəlif 
yerlərdəki  nümayəndələri  şiə  mərkəzlərində  fəaliyyət  göstərirdilər.  Bu 
nümayəndələrin onuncu və on birinci  mamın dövründə əsasən, birinci (əsas) 
nümayəndənin  vasitəsilə  mamlarla  əlaqə  saxlamasına  baxmayaraq,  onlar 
mamın özü ilə də bilavasitə əlaqə saxlaya bilirdilər. Kiçik qeyb dövründə isə 
bu  nümayəndələrin  on  ikinci  mamla  bilavasitə  əlaqəsi  tamamilə  kəsilir, 
onlar  da  məcbur  olub  mamın  xüsusi  nümayəndəsinin  nəzarəti  altında 
fəaliyyət  göstərməli  olurlar.  Belə  ki,  onlar  mam  Məhdiyə  (ə)  çatacaq 
məktub, sual və şəri vergiləri  mamın xüsusi nümayəndəsinin vasitəsilə ona 
çatdırırdılar.  
 
 
c.  mama (ə) məxsus olan dini vergilərin toplanıb paylanması 
 
mam  Məhdinin  (ə)  xüsusi  naiblərinin  hər  biri  öz  növbəsində  şiələrdən 
mama məxsus olan ( mama çatacaq) dini vergiləri bilavasitə, yaxud da yerli 
nümayəndələrin vasitəsilə təhvil alıb bir yolla  mamın özünə çatdırır, ya da 
mamın göstərişi ilə lazımi yerlərə xərcləyirdilər. 
mam Həsən Əskərinin (ə) şəhid olduğu ilk günlərdə Qum və  ranın başqa 
şə
hərlərindən  vergini  vermək  üçün  bir  qrup  Samirraya  gəldi.  Amma  öz 
həmvətənlilərinin  topladığı  vergini  mama  təhvil  verə  bilmədilər.  Məcbur 
olub  öz  ölkələrinə  qayıtmaq  məqsədilə  Samirradan  çıxdılar.  Samirradan 
kənarda  mam  Məhdinin  (ə)  gizli  qasidi  yetişib  onları  mamın  hüzuruna 
apardı.  mam  pulları  təhvil  aldıqdan  sonra  buyurdu:  “Bundan  sonra 
Samirraya heç nə gətirməyin. Mən Bağdadda bir nəfər təyin edərəm, siz də 
pulları ona verərsiniz. Bütün məktubları da ona çatdıraram.”
2
  
Bu hadisədən sonra  mam Məhdi (ə) Osman ibn Səidi xüsusi nümayəndə 
təyin edir, o da Bağdadda öz vəzifəsini yerinə yetirməyə başlayır.  
 
                                                            
1
 
 Əl-ğeybə, səh.219 və 246 
2
 
Kəmaləd-din, səh.476-479 

---

.............................................................................................................  
İmamların siması tarix guşəsində 
167 
 
 
d. Fiqhi sual və əqidəvi müşkülata cavab vermək 
 
mam  Məhdinin  (ə)  xüsusi  nümayəndələrinin  fəaliyyəti  təkcə  qeyd 
etdiyimiz  bəndlərlə  qurtarmır.  Onlar  eyni  zamanda  müxtəlif  şəri  və  fiqhi 
sullara cavab verir, əqidəvi müşkülatı həll edir və müxaliflərin irəli sürdüyü 
ş
übhələri aradan qaldırırdılar. Beləliklə də, onlar şiə əqidəsinin zəifləməsinin 
qarşısını  alırdılar.  mamın  xüsusi  nümayəndələri  bu  vəzifələri  o  Həzrətin 
təlimindən  istifadə  edərək öz  yüksək  elmləri  sayəsində  layiqincəsinə  yerinə 
yetirirdilər.  Bu  nümayəndələrin  həyatına  qısa  bir  baxış  onların  bu  sahədəki 
səy  və  uğurlarını  çox  yaxşı  şəkildə  oxucuya  çatdırır.  Onlar  bir  tərəfdən 
mamın olmamasına dair yürüdülmüş iddiaları dəf edir, bu yolda bəzi vaxtlar 
məcbur olub  mamla gizli əlaqələrinin üstünü açır, bəzi vaxtlar isə bu barədə 
mamdan məktub gələrək o Həzrətin özü onların köməyinə gəlirdi.
1
  
Digər  tərəfdən  də,  şiələrin  müxtəlif  şəri  və  fiqhi  suallarını  mama 
göndərib  onların  cavabını  öyrənir,  sonra  da  camaata  çatdırırdılar.  Nümunə 
olaraq  mamın Məhəmməd ibn Osmana yazdığı və onda  shaq ibn Yəqubun 
suallarına cavab verdiyi məktubu qeyd etmək olar. Həmçinin,  mamın Qum 
camaatının  nümayəndəsi  Məhəmməd  ibn  Abdullah  ibn  Cəfər  Himyərinin 
suallarına verdiyi geniş məktubu da qeyd etmək olar.
2
  
Qeyd  etdiklərimizdən  əlavə,  bəzi  vaxtlar  xüsusi  nümayəndələr 
müxaliflərlə  elmi  mübahisələr  edib  onları  məhkum  edir  və  verdikləri 
cavabların  mamdan öyrəndiklərini təkid edirdilər. Məsələn, Hüseyn ibn Ruh 
bir mübahisə zamanı  mam Hüseynin (ə) şəhadətinə dair şübhə irəli sürmüş 
bir müxalifə çox gözəl cavab verir. Bildirirdi ki, eşitdiklərinin hamısı Allahın 
hüccətinin ( mam Məhdinin (ə)) buyurduqlarıdır.”
3
  
 
 
e.  mamın (ə) naibi olmağını yalandan iddia edənlərlə mübarizə 
 
 Kiçik  qeyb  dövründə  özlərini  yalandan  mamın  xüsusi  nümayəndəsi 
adlandıran şəxslər də meydana çıxır. Onlar  mama məxsus olan əmlakı yersiz 
istifadə edir, fiqhi və əqidəvi məsələlərdə azdırıcı və həqiqətdənkənar sözlər 
deyirdilər. Belə olduqda  mamın xüsusi nümayəndələri  mamın öz göstərişi 
                                                            
1
 
Ə
l-ğeybə, səh.176-177 
2
 
Ə
l-ğeybə, səh.229-236 
3
 
Ə
l-ğeybə, səh.198-199 

---

İmamların siması tarix guşəsində
 
..................................................................................................................... 
168 
 
ilə onlarla mübarizə etməyə başladılar. Bəzi vaxtlar onların qeyri-məqbul və 
lənətlənmələrinə dair  mamdan məktublar da gəlirdi. Əbu Məhəmməd Şərii, 
Məhəmməd  ibn  Nəsir  Nümeyri,  Əhməd  ibn  Hilal  Kərxi,  Əbu  Tahir 
Məhəmməd ibn Əli ibn Bilal, Hüseyn ibn Mənsur Həllac və Məhəmməd ibn 
Şə
lməğani bu cür şəxslərdən olmuşlar.
1
  
Şə
lməğani  əvvəllər  şiə  fəqihlərindən  olmuşdur.  Lakin  sonradan  yolunu 
azıb  ifrat  dərəcəsinə  vararaq  küfri  iddialar  irəli  sürmüşdür.  O  cümlədən 
“Ruhun  başqa  bədənə  keçməsi”  nəzəriyyəsinə  təkid  edərək  deyirdi  ki, 
Peyğəmbərin  (s)  ruhu  (ikinci  nümayəndə)  Məhəmməd  ibn  Osmanın,  mam 
Ə
linin  (ə)  ruhu  (üçüncü  nümayəndə)  Hüseyn  ibn  Ruhun,  xanım  Fatimeyi-
Zəhranın (səlamullahi əleyha) ruhu isə Məhəmməd ibn Osmanın qızı Ümmü-
Külsümün  bədəninə  keçmişdir.  Hüseyn  ibn  Ruh  onun  bu  fikrini  kafirlik 
ə
qidəsi  hesab  etmiş,  onu  məsihilərin  əqidələrindən  sayaraq  Şəlməğaninin 
batil fikirlərini öz tayfası arasında ifşa edərək onu rüsvay edir. Şəlməğaninin 
ziyankar təbliğatı nəticəsində hicrətin üç yüz on ikinci ilinin zilhiccə ayında 
mam Məhdidən (ə) onun kafir və mürtəd (dindən çıxmış) olması haqqında 
Hüseyn  ibn  Ruha  bir  məktub  gəlir.  Nəhayət,  hicrətin  323-cü  ilində 
Şə
lməğani öldürülür.
2
  
 
Böyük qeyb dövrü 
 
Dördüncü  naibin  ölməsi  ilə  mam  Məhdinin  (ə)  böyük  qeyb  dövrü 
başlayır.  Bu  dövrdə  müctəhidlik  səlahiyyətinə  malik  olan  alimlər  mamın 
ümumi  nümayəndələri  hesab  olunur. Ötən  səhifələrdə  qeyd  etdik  ki,  xüsusi 
nümayəndə  o  idi  ki,  mam  Məhdi  (ə)  özü  müəyyən  bir  şəxsi  nümayəndə 
təyin edir, ancaq ümumi nümayəndə o idi ki,  mam nümayəndə üçün lazım 
olan  ümumi  şəraiti  deyir  və  bütün  dövrlər  boyu  həmin  şəraitə  malik  olan 
şə
xslər  (alimlər)  də,  mamın  nümayəndəsi  olaraq  şiələrin  dini  və  dünyəvi 
işlərdə  müraciət  obyektinə  çevrilir.  Məsum  mamlar,  xüsusən  də,  mam 
Məhdinin  (ə)  özü  bir  çox  rəvayətlərdə  bu  şəraiti  müəyyənləşdirmiş  və 
müsəlmanları  böyük  qeyb  dövründə  həmin  şəraitə  malik  olan  alimlərə 
müraciət  edərək  onlara  tabe  olmağı  əmr  etmişdir.  ndi  həmin  rəvayətlərdən 
ikisini oxucuların nəzərinə çatdırırıq: 
                                                            
1
 
Ə
l-ğeybə, səh.244 
2
 
Ə
l-ğeybə, səh.248-254 

---

.............................................................................................................  
İmamların siması tarix guşəsində 
169 
 
1)  Ömər  ibn  Hənzələ  deyir:  “ mam  Sadiqdən  (ə)  soruşdum  ki,  əgər  iki 
nəfər  şiənin  borc,  yaxud  irs  məsələsində  mübahisələri  olsa,  bu  məsələni 
aydınlaşdırmaq  üçün  dövlət  qazısına  müraciət  edə  bilərmi?  mam  buyurdu: 
“Haqla batili ayırd etmək üçün onlara (dövlət qazılarına) müraciət edən şəxs 
həqiqətdə  zalıma  müraciət  etmiş  olur.  Onun  hökmü  ilə  əlinə  gələn  bütün 
ş
eylər hətta onun öz haqqı da olsa belə, haramdır. Çünki onu zalımın hökmü 
ilə  ələ  gətirmişdir.  Halbuki,  Allah-taala  zalıma  müraciət  etməyi  qadağan 
edərək  buyurmuşdur:  “Onlar  zalım  məhkəməsinə  müraciət  etmək  istəyirlər. 
Halbuki, onlara zalıma müraciət etməmələri əmr olunmuşdur.” (Nisa surəsi, 
ayə.60)  Soruşdum  ki,  bəs  onda  nə  etsinlər?  mam  buyurdu:  “Fikir 
verməlidilər  ki,  bizim  rəvayətlərimizi  kim  söyləmişsə,  halal-haramımıza 
nəzər salıb hökmləri tanımışsa, onu hakim təyin etməlidirlər. Çünki mən onu 
sizin üçün hakim təyin etmişəm. Əgər o, bizim buyurduğumuza əsasən hökm 
versə,  lakin  kimsə  onun  hökmünü  qəbul  etməsə,  Allahın  hökmünü  yüngül 
tutmuş  və  bizi  inkar  etmişdir.  Bizi  inkar  edən  isə Allahı  inkar  etmişdir.  Bu 
isə eynilə Allaha şərik qoşmağa bənzər...”
1
  
mam  Sadiqin  (ə)  bu  əmri  ümumi  bir  əmr  olub  bütün  müctəhidlik 
səlahiyyətinə malik olan alimlərə şamil olur. Əgər  mam Sadiq (ə) kiçik bir 
məsələdə mübahisə yaranarkən onun həllində zalım hakimə müraciət etməyə 
razı deyilsə, şübhəsiz ki, müsəlmanların digər işlərinə  də zalımların nəzarət 
etməsinə  razı  olmaz.  Buna  görə  də,  o  Həzrət  bu  kimi  işləri  ədalətli  şiə 
müctəhidlərinin öhdəsinə buraxmışdır. 
2)  shaq  ibn  Yəqub  deyir:  “( kinci  nümayəndə)  Məhəmməd  ibn 
Osmandan  məktubumu  mam  Məhdiyə  (ə)  çatdırmasını  istədim.  Məktubda 
qarşılaşdığım çətin məsələləri  yazmışdım.  mam  məktuba öz xətti ilə cavab 
yazmışdı.  Yazdığım  məsələlərdən  biri  də  bu  idi  ki,  (böyük)  qeyb  dövründə 
mübahisəli məsələlərdə kimə müraciət edək?  mam sualımın cavabında belə 
yazmışdı: “Qarşılaşdığınız məsələlərdə bizim hədisləri söyləyənlərə müraciət 
edin.  Onlar  mənim  sizə  olan  hüccətim,  mən  isə  Allahın  (sizə  olan) 
hüccətiyəm.” 
2
 
 
                                                            
1
 
Usuli-Kafi, c.1, səh.67 
2
 
Ə
l-ğeybə, səh.177 

---

İmamların siması tarix guşəsində
 
..................................................................................................................... 
170 
 
mamın qeyb dövründə olmasının faydaları 
 
Bəzən sual olunur ki,  mamın qeyb dövründə olmasının nə kimi faydası 
var?  Başqa  sözlə  desək,  mamın  qeyb  dövründə  yaşaması  bir  rəhbər  kimi 
ümumi  həyat  tərzi  deyil,  xüsusi  yaşayışdır.  Belə  olduğu  halda,  onun 
müqəddəs  vücudunun  ümumi  müsəlmanlar  üçün  nə  kimi  xeyri  ola  bilər  və 
camaat ondan nə kimi istifadələr edə bilər? 
Cavab verməkdən öncə nəzərə almaq lazımdır ki,  mamın qeybdə olması 
heç  də  o  demək  deyildir  ki,  o  Həzrətin  vücudu  görünməz  bir  ruha,  yaxud 
görünməz  bir  dalğaya  və  bu  kimi  şeylərə  çevrilmişdir.  Əksinə,  o  da  təbii 
həyat  sürür,  sadəcə  olaraq  onun  ömrü  uzundur.  O  Həzrət  camaat  arasında, 
cəmiyyət  içərisindədir,  müxtəlif  yerlərdə  yaşayır,  lakin  naməlum  şəkildə. 
Naməlum  olmaqla  görünməz  olmaq  arasında  isə  (yerdən  göyə  qədər)  fərq 
vardır.  mam  Sadiq  (ə)  buyurardı  ki,  camaat  öz  mamını  itirəcək,  o,  həcc 
mövsümü zamanı ziyarətə gələrək camaatı görər, camaat isə onu görməz.
1
  
Lakin verilmiş sualın cavabında  mamın (ə) qeyb dövründəki faydalarını 
aşağıda qeyd etdiyimiz bir neçə mövzuda izah etmək olar: 
 
1. Gizli Günəş 
 
mamın (ə) qeyb dövründə müqəddəs vücudu buludun arxasındakı günəşə 
bənzər.  Günəşin  canlı  aləmin  inkişafında  misilsiz  xidməti  onun  bilavasitə 
təbiətə işıq verdiyi vaxta aiddir. Lakin onun istilik vermə, bitkilərin açılması 
və yetişməsi, həyat üçün lazım olan enerji istehsalı, ağacların bəhrə verməsi, 
güllərin  açılması  kimi  işlərdə  təsiri  bulud  arxasında  olarkən  də  özünü 
göstərir.  mamın qeyb pərdəsi arxasında olarkən mənəvi şüasının da bir sıra 
təsirləri  vardır  ki,  təlim-tərbiyənin  və  bilavasitə  rəhbərlik  etməsinin 
dayanması onun vücudunun fəlsəfəsini aşkar edir. 
Həzrət  Məhdinin  (ə)  özü  də  bu  məsələ  üzərində  çox  təkid  etmişdir.  O 
Həzrət  shaq  ibn  Yəqubun  yazdığı  suala  cavab  verərək  buyurmuşdur: 
“Camaatın  məndən  istifadə  etməsi  eynilə  bulud  arxasında  gizlənmiş 
günəşdən istifadə etmələri kimidir.”
2
  
 
                                                            
1
 
Usuli-Kafi, c.1, səh.338 
2
 
Ə
l-ğeybə, səh.177 

---

.............................................................................................................  
İmamların siması tarix guşəsində 
171 
 
2. Dünyanın döyünən ürəyi 
 
mamət mövzusuna dair rəvayət olunmuş hədislərə və eləcə də, alimlərin 
gətirdiyi  sübutlara  əsasən,  mam  dünyanın  ürəyidir.  Dünya  bütün  əzəmətilə 
ona  bağlıdır.  mam  varlıq  aləminin  qəlbi,  dünyanın  mərkəzi  və  Allahla 
məxluqat arasında bir vasitədir. Buna görə də, onun açıqda olması ilə qeybdə 
olmasının  heç  bir  fərqi  yoxdur.  Lakin  o,  dünyada  olmazsa  bütün  aləm  bir-
birinə dəyər.  mam Sadiqin (ə) dili ilə desək “Əgər yer üzü (bir an)  mamsız 
qalsa, öz sakinlərini kamına çəkər.”
1
  
 
3. Allah dinini qorumaq 
 
Ə
mirəl-möminin  Həzrət  Əli  (ə)  lahi  bir  rəhbərin  olmasının  zərurətini 
vurğuladığı  çıxışlarından  birində  buyurur:  “ lahi,  həqiqətən  də  belədir,  yer 
üzü  heç  vaxt  zühur  edəcək  və  Allahın  hüccəti  olan  bir  şəxssiz  olmamışdır. 
stər həmin şəxs aşkarda olsun, istərsə də qeybdə. Bu, ona görədir ki, açıq-
aşkar  lahi sübutlar itib batmasın...” 
2
 
Hər  hansı  bir  mühüm  müəssisədə  həmin  idarənin  sənədlərini  oğrudan, 
yanğından  və  bu  kimi  hadisələrdən  qorumaq  məqsədilə  seyflər  qoyulur. 
mamın  qəlbi  və  böyük  ruhu  da  səmavi  təlimləri  ilk  nazil  olduğu  gün kimi 
gözləmək  məqsədilə  lahi  qayda-qanunları  qoruyub  saxlamaq  üçün  bir 
seyfdir.
3
  
 
4. Ümid vermək 
 
ctimai  və  fərdi  həyatda  ümidin  müsbət  rolu  heç  kəsə  gizlin  deyildir. 
Xüsusilə döyüş meydanında bir komandirin öz adamlarına və ya bir rəhbərin 
öz xalqına verdiyi ümidin faydası danılmazdır. 
Nə  qədər  ki,  bir  ordu,  yaxud  bir  cəmiyyətin  başçısı  sağdır,  bu  onların 
ruhiyyəsinin artmasına səbəb olur. Hətta başçı səfərdə, yaxud ölüm yatağında 
olsa belə, yenə də ordu və cəmiyyət fəaliyyətdə olur. Lakin onun ölüm xəbəri 
bütün  ordunu,  cəmiyyəti  ruhiyyədən  salır.  Şiə  məzhəbi  sağ  qalmış  mama 
olan əqidəsinə görə onu öz aralarında görməsə də, özünü başçısız hiss etmir. 
                                                            
1
 
Usuli-Kafi, c.1, səh.179 
2
 
Ə
l-mənaqib, səh.264 
3
 
Məhdinin böyük inqilabı kitabı, səh.255-256 

---

İmamların siması tarix guşəsində
 
..................................................................................................................... 
172 
 
Təbii  ki,  bu  əqidə  qəlblərdə  ümid  işığını  saxlamaqda  və  camaatı  özlərinə 
yetişib  böyük  bir  ümumdünya  qiyamına  hazırlaşmaqda  öz  təsirini  kamil 
şə
kildə göstərir.  
 
 
 

---

.............................................................................................................  
İmamların siması tarix guşəsində 
173 
 
 
 
 
 
MÜNDƏR CAT 
 
Ə
M RƏL-MÖM N N ƏL   BN ƏBUTAL B (Ə)................................. 6 
MAM HƏSƏN MÜCTƏBA (Ə) ........................................................ 20 
MAM HÜSEYN (ə) ........................................................................... 34 
MAM ZEYNÜL-AB D N (Ə) ........................................................... 52 
MAM MƏHƏMMƏD
 
BAQ R (Ə) .................................................... 66
 
MAM CƏFƏR SAD Q (Ə) ................................................................ 82
 
MAM MUSEY -KAZ M (Ə) ............................................................. 95 
MAM RZA (Ə) ................................................................................ 109 
MAM MƏHƏMMƏD TƏQ  (Ə) ..................................................... 123 

---

İmamların siması tarix guşəsində
 
..................................................................................................................... 
174 
 
 
MAM ƏL YYƏN NƏQ  (Ə) ........................................................... 123
 
MAM HƏSƏN ƏSKƏR  ................................................................. 146 
MAM MƏHD  (ƏC.) ....................................................................... 158