İman küFÜr siniri tekfir meselesi

B- Küfrü Gerektiren Sözler

(Elfâz-I Küfr)

Küfrü gerektiren bâtıl akide başlığı altında ince­lediğimiz konularda hangi çeşit inanış ve düşünce­nin küfrü gerektirdiğini görmüş olduk. Bu kısımda da kişiyi küfre düşüren sözlerden bahsedeceğiz.

Daha önce de söylediğimiz gibi, fıkıh kitapları el-fâz-ı küfr konusunda sistemli bir görünüş arzetme-mektedir. Bu sebeple genellikle münferid olaylarda verilmiş olan fetvalar bu eserlerin muhtevasını teşkil

etmektedir. Ayrıca bu konularda kaleme alınmış olan müstakil elfâz-ı küfr risaleleri genel çizgiler vermek­ten, bu konuda belli kıstaslar ortaya koymaktan uzak­tır. Bu fetvalar daha çok önceki fetvaların derlemesi durumundadır. Küfrü gerektiren sözler başlığını koy­duğumuz bu kısımda sayıları kabarık olan fetvaları ayrı ayrı zikretmek imkânsızdır. Bu sebeple elden gel­diği kadar umûmi kaideleri ortaya koymaya çalışa­cağız. Elfâz-ı küfre dair bir risale yazan ve Bed-rurreşîd ismiyle tanınmış olan hanefî âlimi Muham­med b. İsmâ'îl b. Mahmûd (v. 678/1366), risaleyi yazış sebebini özetledikten sonra, kişilerin küfre düşmele­rine sebep olan sözlerin şu üç kısımdan birine girdi­ğini kaydeder. Ona göre küfre sebep olan sözler, ya istihzadır. Yani dinin esaslarından birini alaya al­maktır. Veya inanılması gereken şeyleri, zarûrât-ı di­niyeyi hafife almak, küçümsemek demek olan istih­faftır. Yahut da haramhğı kesin olarak bilinen şey­lerin helâl olduğunu söylemek (istihlâl) tir. ³²²

1. İman Esasları İle İlgili Küfür Sözleri

Genellikle küfrü gerektiren bâtıl akidenin yani küfür olduğu sabit olan bir inancın dil ile söylenme­si de küfürdür. Çünkü dil kalbin tercümanıdır. Kalb-teki inanç dille açıklanabilir. Bu durumda bir önce­ki kısımda küfre girdiğini açıkladığımız inançlardan herbirini dil ile söylemek küfür olmakta, kişinin mü'-min özelliğini kaybetmesine sebep teşkil etmektedir.Genetikle hanefi fetva kitaplarından faydalanarak vereceğimiz aşağıdaki bilgiler hakkındaki tenki­di ise ileriye bırakıyoruz.

a) Allah Teâlâ'nın zâtı, sıfatları, isimleri, emri-leri, yasaklan ve fiilleri hakkında şaka olsun diye ve­ya alay ederek konuşmak, onun zâtını, sıfatlarını, fiil­lerini, isimlerini, emir ve yasaklarını küçümseyici söz­ler sarfetmek küfürdür. ³²³Kur'ân-ı Kerîm'de bu ko­nuya işaret edilerek şöyle denilmiştir: «Şayet onlara (seninle birlikte Tebük'e giderlerken niçin alay et­tiklerini) sorsan, andolsun ki "biz ancak yol zahme­tini hissetmemek için lafa dalmış bulunuyor, şakala­şıyorduk" derler. De ki: "Allah ile, onun âyetleriyle, onun Resulü ile mi eğleniyordunuz? (Bihûde) özür dilemeye kalkmayın. Siz iman (ettiğinizi ikrar) dan sonra küfrettiniz.»³²⁴

İmam el-Gazzâli (v. 505/1111) bazı bâtınîlerin «Allah Teâlâ vahdeti vermesi ve yaratması itibarıy­la birdir. Başkalarına ilmi verdiği ve yarattığı için âlimdir. Onun var olması başkalarını var ettiği için­dir. Onun nefsinde vâhid, mevcud, âlim olması bu sı­fatlarla muttasif olduğu içindir.» demeleri sebebiyle küfre düştüklerini söyleyerek şunları ilâve eder: «Çünkü vâhid sıfatını vahdetin yaratılmasına hamlet­mek hiç bir te'vil kaidesiyle uzlaş tınlamaz. Eğer Al­lah vâhid sıfatını vahdeti yarattığı için almış olsay­dı, meselâ üç dört sayılarını yarattığı için de üç dört ismiyle isimlendirilmesi gerekirdi. Bu tip sözler Re-sûlüllahı getirdiği şeylerde yalanlamaktır ve sonra­dan te'vil adını almıştır.»³²⁵

el-Beyâzi (v. 1098/1687) de «Rabbim gökte midir, yoksa yerde midir? bilmiyorum.» diyen kimsenin küf­re düşeceğini söyler. Çünkü o, böyle bir sözün Allah'a yön ve yer isnat etme anlamına geldiği, bu çeşit bir isnadında ancak yaratıklar için söz konusu olabile­ceği, dolayısıyla bu sözün Allah'a noksanlık izafe et­mek olduğu kanaatındadır.³²⁶

Bu arada Allah Teâlâ'nın Kur'ân'da geçen el, yüz, v.b. gibi sıfatlarının insanların sıfatlarına benzediği­ni söylemek, Allah'ı yaratıklarına benzetmek demek olduğundan küfür sayılmıştır. ³²⁷Halbuki el-Âmidi (v.631/1233) ve el-Cürcânfnin (v. 816/1413) de dediği gi­bi tecsîme yönelen şahıs Allah'tan başkasına tapmamaktadır";! ³²⁸Ayrıca Müşebbihe ve Mücessimenin tu­tundukları bazı nakli deliller de yok değildir. Meselâ: Peygamberimiz cahil bir cariyeye «Allah nerededir?» diye bir soru yöneltmiş, cariye «göktedir» cevabını verince onun mü'mine olduğuna hükmederek ³²⁹ Al­lah'a cihet isnadının küfür olmadığını ortaya koy­muştur.

Selef âlimlerine ait Akâid risalelerini incelediği­mizde göreceğimiz gibi, selef, «Allah'ın üst (fevk) ci­hetinde bulunduğu» görüşüne bu konudaki nasslan zahiri üzere alıp; te'vil, teşbih ve temsil yoluyla nass-lar üzerinde tasarruf yapmayı caiz görmemeleri sebe­biyle sahip olmuştur. (Bkz. İbn Kudâme, Lum'atü'l-İ'tikâd, s. 14).

Allah Teâlâ'nm zalim olduğunu söylemek- te KüJ fürdür. ³³⁰Yine «Bu şeyi Allah bana emretse önü yap­mam.» diyen Allah'ın emrini inkâr etmiş sayılacağın­dan kâfirdir denmiştir.³³¹ Allah'tan müstağni oldu­ğunu söylemekde küfürdür. ³³²

Fukaha Allah Teâlâ, ve peygamberi ile alay et­meyi, onları küçük görmeyi eserlerinde sebbetme (sövme) olarak nitelendirmiştir. Şerhu'ş - Şifâ'da bu konuya temas eden 'Ali el-Kâri (v. 1014/1606) Allah'a yalan ve acz nisbet ederek söven kimsenin kâfir ola­cağım kaydetm iştir. ³³³

Sebbetme İbn Teymiyye'nin (v. 728/1328) de de­diği gibi, kendisinden değerden düşürme, hafif gör­me, alaya alma kastedilen sözdür.³³⁴ Bu durumda Al­lah ve Resulü için söylenmiş olan, kendisinde noksan­lık, alay, hafife alma, inkâr bulunan her söz sövme mefhumunun içine girmektedir.

Sebbeden (söven) kimsenin küfre düştüğüne ve böyle birinin durumunun ne olacağına dair müstakil eserler vardır. Hanefilerden İbn 'Âbidin (v. 1252/ 1836) bu konuda Kitâbu Tenbihi'i - Vülât ve'l-Huk-kâm 'alâ Şâtimi Hayri'l - Enam isimli bir risale yaz­mıştır. O bu risalesinde hanefilerden aynı konuda ya­kılmış olan başka bir eserin olmadığını söylerse de, ³³⁵ kendisinden önce Ahaveyn ismiyle bilinen Muhyid-dîn Muhammed b. Kasım (v. 904/1463) aynı konuda es-Seyfu*l - Meşhur 'alâ'z - Zmdîk ve Sâbbi'r - Resul isminde bir eser meydana getirmiştir.³³⁶

Mâlikîlerden Kâdî'Iyâd (v. 544/1149) eş-Şifâ' isim­li eserinin sonunda bu konuya yer vermiş, şâfi'üerden Takıyyuddîn Ebu'l-Hasan 'Alî es-Sübkî (756/1354), es-Seyfu'l-Meslûl isimli müstakil bir eser ortaya koymuştur".³³⁷Bu konudaki en hacimli ve en doyurucu eser isq hanbeliîerden İbn Teymiyye'ye (v. 728/1328) ait es-Sârimu'] -Meslûl isimli eserdir.

b) Peygamberler ile ilgili olarak kişiyi küfre dü­şüren inançları dil iîe söylemek de küfürdür. Dili ile söylemeyip bu inancı kalbinde gizleyen ise münafık olur. Dünyada kendisine müslümanlara uygulanan hükümler tatbik edilir. Hanefî fetva kitaplarından et-Tâtârhâniye'de zikredildiği üzere peygamberlerden birinin veya bir kaçının peygamberliğini ikrar etme­yen veya bir peygamberi ayıplayan kâfir olur.³³⁸ Ay­rıca Bâtıniyye - İsmâîliyyenin başlattığı bir cereyan­da olduğu gibi velinin nebiden üstün olduğunu söyle­mek küfür kabul edilmiştir'.³³⁹

Bir kimse peygamber olduğunu iddia etse, başka, biri de onu âciz bırakmak ve yalancılığını ortaya koy-: inak için kendisinden mucize göstermesini istese, mu­cize göstermesini isteyen kâfir olmaz. Eğer böyle bir düşüncenin dışında mutlak olarak mucize gösterme­sini isterse, bu isteği kendi küfrüne sebep olmaktadır.³⁴⁰ Peygamberliğini iddia edenin ise bu iddiası se­bebiyle kanı helâl olmuştur. Tevbe etmezse öldürü­lür.³⁴¹

Biraz yukarda temas ettiğimiz gibi peygamberlik müessesesi ve peygamberler ile alay etmek, onları kü­çük görmek ve hafife almak seb diye isimlendirilir. Bu konuya temas eden âlimler Hz. Peygamberi ayıp­layan, küçük gören, onunla alay ederek kendisine eza verenlerin kâfir olacağını söylerler ³⁴²". Bu fikre varır­ken de şu âyetlerin ışığı altında hareket ederler: «Yi­ne münafıklardan öyleleri vardır ki. Peygamberi in­citiyorlar ve «O (her söyleneni dinleyen) bir kulak­tır» diyorlar. De ki: «O sizin için bir hayır kulağıdır. Allaha da inanır, mü'minlerede. İman edenleriniz için bir rahmettir. Allahın Resulüne eziyet verenlere ise acıklı bir azap vardır.»,³⁴³«Şüphe yok ki, Allaha ve Resulüne eziyet verenlere Allah dünyada ve âhirette lanet etmiştir. Onlara pek hor düşürücü bir azap ta hazırlamıştır.,³⁴⁴ «Celâlim hakkı için, eğer münafık­larla kalblerinde şehvet hastalığı bulunanlar ve şe­hirde mü'minlerin ayıplarını arayıp yayanlar vazgeç­mezlerse, muhakkak seni onlara musallat ederiz. Son­ra seninle o şehirde az bir zamandan fazla komşu ola­mazlar. Koğulmuş olarak nerede ele geçiriUrlerse tu­tulurlar, kıyasıya Öldürülürler.».³⁴⁵

Bazı fıkıhçüar söven sövmeyi helâl görmezse kâfir olmaz, fâsık olur demişlerdir. ³⁴⁶Fakat Ebû Hanife (v. 150/767) ve tabileri, Süfyân es-Sevrî (v. 161/777), el-Leys b. Sa'd (v. 175/791), eş-Şâfi'i (v. 204/819), Ah-med b. Hanbel (v. 241/855), Ebû Bekr ibnul-Münzir (v. 319/931), es-Sübkî (v. 756/1354) ³⁴⁷îmam Mâlik (v. 179/795) ³⁴⁸, İshâk b. Râhûye (v. 238/852) ile mâli­ki fakîhlerinden Muhammed b. Sehnûn (v. 256/870) ³⁴⁹ gibi fıkıhçılarm çoğunluğunu teşkil ettiği grup seb-betmek suretiyle Hz. Peygambere eziyet edenlerin kâ­fir olduklarında, bu sebeple böyle birinin öldürülme­sinin gerektiğinde hemfikirdirler. Diğer peygamber­lere söven de kâfir olur ve öldürülmesi gerekir.³⁵⁰

İbn Teymiyye (v. 728/1328), hakaret, küçük dü­şürme, alay şeklinde cereyan eden seb hadisesinin normal bir irtidattan daha büyük bir olay olduğunu kaydederek şunları söyler: «Hz. Peygambere söv­mek suretiyle, Allaba, peygamberine ve mü'minlere eziyet vermek ve bu eziyet neticesi ortaya çıkan mef-sedet, mücerred küfür ve riddetin mefsedetinden da­ha büyüktür. Bu sebeple seb riddetten daha büyük bir günahtır.».³⁵¹

c) Kitaplar ve Kur'ân-ı Kerim hakkındaki küf­rü gerektiren inancı dille söylemek küfürdür. Kur'ân ile, bir süresi veya âyetiyle alay etmek, onu küçüm­semek küfürdür.³⁵²

Kur'an'ın mahluk olduğunu söylemenin* küfrü gerektirmediğini daha önce zikretmiştik. Kur'ân'm Allah kelâmı olmayıp beşer sözü olduğunu söylemek ise küfürdür".³⁵³ Allah Teâlâ bu konuda şöyle buyur­muştur: «Velîd b. Muğire (v. 1/622) şöyle dedi: «Bu ancak sihirbazlardan öğrenilip rivayet edilen bir si­hirdir. Muhakkak bu bir insan sözüdür.» Ben de onu muhakkak cehenneme sokacağım». ³⁵⁴

d) Melekler ile ilgili küfrü gerektiren inancı dil ile söylemek küfürdür. Ayrıca melekleri ayıplamak, onları küçük görmek, onlara sövmek küfürdür.³⁵⁵ Ölüm meleğini gördüğünü söyleyeni bazı âlimler ha­karet mânâsı sezinledikleri için tekfir etmiş, çoğun­luk ta tekfir etmemiştir. Son görüş daha çok tercih edilmiştir. ³⁵⁶Ğurâbiye mezhebinin iddia ettiği gibi Cebrail (a.s.) m vahiy getirirken hata ettiğini, Hz. Alî'ye (v. 40/661) getirecekken yanlışlıkla Hz. Pey­gambere getirdiğini söylemek de küfürdür. ³⁵⁷

Âhiret ve ahvâli ile ilgili küfrü mucip inancı dil ile söylemek küfürdür. Âhiret ve ahvalinden birini küçük görmek, hafife almak ve alay etmek de küfür­dür. ³⁵⁸Hanefî fetva kitaplarından el-Bezzâziye'de zikr edildiğine göre ölülerin dünyaya geri döneceğini, ruh­ların tenasühünü, Allah'ın ruhunun imamlara geçti­ğini söylemek küfürdür. ³⁵⁹